جایگاه قرآن در مطالعات تاریخ صدر اسلام

تاریخ و فرهنگ

مقاله 1، دوره 51، شماره 1 - شماره پیاپی 102، اردیبهشت 1398، صفحه 9-25   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jhc.v51i1.75687

نویسنده

عبدالرحیم قنوات^*

دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

قرآن کریم، به‌عنوان متن اصلی دین اسلام، اشارات فراوانی به حوادث و اشخاص تاریخ صدر اسلام دارد. این اشارات موجب شده تا گاهی این کتاب مقدس اثری تاریخ‌نگارانه قلمداد شود و حتی از سبک تاریخ‌نگاری قرآن سخن به میان آید و کتب و مقالاتی در این باره نوشته و منتشر شود. این مقاله به نقد و بررسی این موضوع پرداخته و با تفکیک دو مفهوم «متن تاریخی» و «سند تاریخی» به این سؤالات پاسخ می‌دهد که «آیا قرآن را می‌توان یک اثر تاریخی دانست؟» و «در مطالعات تاریخ صدر اسلام چه استفاده‌هایی از آن می‌توان برد؟» نتایج این جستار نشانگر آن است که اگرچه قرآن را نمی‌توان کتابی تاریخی دانست، این متن مقدس دربارۀ حوادث تاریخی سال‌های نبوت پیامبر اکرم (ص) سندی دست‌اول و منحصر‌به‌فرد به شمار می‌آید.

کلیدواژه‌ها

قرآن کریم؛ تاریخ صدر اسلام؛ متن تاریخی؛ سند تاریخی

مراجع

قرآن کریم.

ابن‌هشام، عبدالملک. السیرة النبویه. به‌تصحیح مصطفی السقا و دیگران. بی‌جا: دار القلم، بی‌تا.

آل‌داود، سیدعلی. «ابن‌اسحاق». در دائرة المعارف بزرگ اسلامی، 5ـ10. تهران: مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی، 1369ش.

بلاذری، ابوالحسن. فتوح البلدان. به‌تصحیح رضوان محمد رضوان. بیروت: دار الکتب العلمیه، 1978.

بلاشر، رژی. در آستانۀ قرآن. ترجمۀ محمود رامیار. تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1359ش.

جعفری، یعقوب. تاریخ اسلام از منظر قرآن. قم: دفتر نشر معارف، 1391ش.

خرمشاهی، بهاءالدین. «تأویل». در دایرة المعارف تشیع، 58ـ61. تهران: نشر سعید محبی، 1373ش.

خرمشاهی، بهاءالدین. «تحریف‌ناپذیری قرآن». در دایرة المعارف تشیع، 143ـ159. تهران: نشر سعید محبی، 1373ش.

خویی، ابوالقاسم. البیان فی تفسیر القرآن. بی‌جا: بی‌نا، بی‌تا.

رادمنش، عزت‌الله. «مکتب تاریخی قرآن». در دانش تاریخ و تاریخ نگاری اسلامی، زیر نظر حسن حضرتی، 21ـ60. قم: بوستان کتاب، 1382ش.

رامیار، محمود. در آستانۀ سالزاد پیامبر(ص). تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1365ش.

زریاب، عباس. سیرۀ رسول الله. تهران: سروش، 1370ش.

زکّار، سهیل. مقدمه بر سیرۀ ابن اسحاق. بی‌جا: دار الفکر، 1978.

سروش، عبدالکریم. «از تاریخ بیاموزیم». در تفرج صنع، 254ـ273. تهران: صراط، 1373ش.

شهیدی، سیدجعفر. تاریخ تحلیلی اسلام. تهران: علمی و فرهنگی، مرکز نشر دانشگاهی، 1383ش.

طبری، محمد بن جریر بن یزید. تاریخ الطبری. بی‌جا: دار الکتب العلمیه، 1988.

کافیجی، محمد بن سلیمان. «المختصر فی علم التاریخ». در تاریخ تاریخ نگاری در اسلام، نوشتۀ فرانتس روزنتال، ترجمۀ اسدالله آزاد، بخش دوم، 55ـ72. مشهد: به‌نشر، 1368ش.

مسعودی، ابوالحسن علی بن الحسین. التنبیه و الاشراف. به‌‌تصحیح عبدالله اسماعیل الصاوی. قاهره: دار الصاوی، بی‌تا.

واقدی، محمد بن عمر. المغازی. به‌تصحیح مارسدن جونس. بی‌جا: مؤسسه الاعلمی للمطبوعات، 1989.