برآورد ارزش اقتصادی آب از دست‏ رفته‌ی ناشی از ضایعات محصولات کشاورزی (زراعی و باغی آبی) از مرحله برداشت تا قبل از مصرف

فصلنامه آب و توسعه پایدار

مقاله 8، دوره 3، شماره 1 - شماره پیاپی 6، شهریور 1395، صفحه 73-82   

نوع مقاله: مقاله علمی- ترویجی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jwsd.v3i1.59431

نویسندگان

عباس کشاورز^* ؛ محمدحسین شریعتمدار؛ عبدالرحیم خسروی؛ احمدعلی شیخی مهرآبادی؛ اعظم بیکی خشک؛ مهناز شعبانی؛ مطهره بخشایش؛ روجا کیان‌پور؛ بهزاد فکاری

مرکز ملی مطالعات راهبردی کشاورزی و آب اتاق ایران

چکیده

ضایعات محصولات غذایی تحت تأثیر روش ‏ها، تکنولوژی و الگوهای تولید، امکانات و ظرفیت زیرساخت های داخلی هر کشور، مکانیزم ظرفیت بازار، زنجیره های بازار، کانال های پخش و توزیع محصولات کشاورزی و فرآورده های غذایی و در نهایت الگوهای خرید و مصرف مواد غذایی در بین مصرف ‏کنندگان قرار دارد. اما آنچه مشخص است، صرف ‏نظر از سطح توسعه اقتصادی و اجتماعی هر کشور، ضایعات غذا در آن کشور بایستی در پایین ترین سطح ممکن نگاه داشته شود. ضایعات غذا از جنبه هدررفت منابع مورد استفاده در تولید محصولات کشاورزی از جمله آب که کمیاب ترین عامل تولیدی به شمار می رود، حایز اهمیت است. از همین رو، در این پژوهش، ضمن برآورد مقدار ضایعات محصولات کشاورزی (زراعی و باغی) در سال زراعی 93-1392، میزان آب تلف شده و ارزش اقتصادی آن نیز برآورد شده است. برآورد ضایعات براساس تعریف سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (فائو) در سال 2011 انجام شده است. در راستای تأمین اهداف پژوهش، ابتدا با استفاده از منابع موجود و نظرات کارشناسی، مقادیر ضایعات محصولات کشاورزی از مرحله برداشت تا عرضه در بازار و قبل از مصرف برای 17 محصول مهم و عمده زراعی و 6 محصول عمده ی باغی که بیشترین آب را به خود اختصاص داده ‏اند تعیین و سپس به کل تولیدات آبی زراعی و باغی کشور تعمیم داده شد. براساس محاسبات انجام شده مقدار آب تلف شده ناشی از ضایعات محصولات کشاورزی به میزان 3/9 میلیارد متر مکعب معادل حدود 45 درصد حجم ذخیره شده آب سدها در سال آبی 93-1392 بوده و زیان اقتصادی آب هدر رفته ناشی از این ضایعات 92297/1 میلیارد ریال می باشد.

کلیدواژه‌ها

ضایعات محصولات کشاورزی؛ تلفات آب ناشی از ضایعات؛ امنیت غذایی؛ بهره وری اقتصادی آب در بخش کشاورزی؛ ارزش اقتصادی آب تلف شده

مراجع

احمدی، ک.، قلی زاده، ح.، عبادزاده، ح.، حسین پور، ر.، حاتمی، ف.، عبدشاه، ه.، رضایی، م،م.، کاظمی‌فرد، ر.، فضلی استبرق، م. 1394. آمارنامه کشاورزی سال 1393، جلد سوم: محصولات باغی، وزارت جهاد کشاورزی، معاونت برنامه ریزی و اقتصادی، مرکز فناوری اطلاعات و ارتباطات.

احمدی، ک.، قلی زاده، ح.، عبادزاده، ح.، حسین‌پور، ر.، حاتمی، ف.، فضلی، ب.، کاظمیان، آ.، رفیهی، م. 1394. آمارنامه کشاورزی سال زراعی 93-1392، جلد اول: محصولات زراعی، وزارت جهاد کشاورزی، معاونت برنامه ریزی و اقتصادی، مرکز فناوری اطلاعات و ارتباطات.

اسدی، ه.، پیرایش فر، ب. و مستوفی، م. 1382. بررسی ارزش اقتصادی ضایعات گندم براساس تحقیقات موجود. دومین همایش ملی بررسی ضایعات محصولات کشاورزی. دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران.

اصفهانی، م.، علیزاده، م.، صبوری، ص. و امیری، ز. 1388. تحلیلی بر ضایعات و راهکارهای کاهش ضایعات مزرعه ‏ای. چهارمین همایش ملی بررسی ضایعات محصولات کشاورزی. دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران.

افتخاری، م.، فرجی، م. و خسروی پور، ب. 1390. بررسی تلفات برداشت گندم توسط کمباین در استان مازندران. پنجمین همایش ملی بررسی ضایعات محصولات کشاورزی. دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران.

آقابابائی چالشتری، ع.، آسودار، م.ا.، مرزیان، ا. و بابائی، ب. 1394. تأثیر روش‌های برداشت و رطوبت خاک بر کاهش ضایعات چغندرقند. ششمین همایش ملی بررسی ضایعات محصولات کشاورزی. دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران.

البوزهر، ا.، و احمدی‏زاده، س. 1384. مطالعه کمی و کیفی ضایعات خرمای استعمران. دومین همایش ملی بررسی ضایعات محصولات کشاورزی. دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران.

الماسی، م.، بهرامی، ه. و رحمانی ‏زاده فرد، غ. 1388. بررسی میزان ضایعات محصولات باغی در منطقه جنوب شهرستان قزوین و علل بروز آن و ارائه راهکارهای مناسب. چهارمین همایش ملی بررسی ضایعات محصولات کشاورزی. دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران.

پورآتش، م. 1390. بررسی عوامل موثر در بروز ضایعات گندم. پنجمین همایش ملی بررسی ضایعات محصولات کشاورزی. دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران.

خوش ‏نظر پرشکوهی، ر. و کمالی، ح. 1388. ضایعات محصولات کشاورزی، علل و راهکارها. چهارمین همایش ملی بررسی ضایعات محصولات کشاورزی. دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران.

ریاحی، ر. 1392. نحوه مدیریت تولید و کاهش ضایعات کشاورزی و نقش ترویج در حوزه روستایی. ششمین همایش ملی بررسی ضایعات محصولات کشاورزی. دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران.

زارع، س. و رضائی، س. 1388. ضایعات محصولات کشاورزی و فرایند مدیریتی لازم جهت کنترل آن. چهارمین همایش ملی بررسی ضایعات محصولات کشاورزی. دانشگاه تربیت مدرس، تهران. ایران

ساجدی‏پور، ع.ا.، مشایخی، س.، لشگری، ع.ا. و کمالی، ح. 1388. بررسی اقتصادی تأثیر ضایعات سیب‏زمینی بر کارایی و حاشیه بازارسانی آن در تهران. چهارمین همایش ملی بررسی ضایعات محصولات کشاورزی. دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران.

شادان، ع. 1386. بررسی ابعاد اقتصادی ضایعات محصولات کشاورزی. ششمین کنفرانس اقتصاد کشاورزی ایران. انجمن اقتصاد کشاورزی ایران، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران.

شرافتیان، د. 1362. ضایعات سیب، سیب‏ زمینی و پیاز در ایران. موسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر، وزارت کشاورزی.

شرکت مدیریت منابع آب ایران. 1393. گزارش وضعیت بارندگی کشور و حجم آب موجود در مخازن سدها، 1 مهر تا 31 شهریور سال آبی 93-92، دفتر مطالعات پایه منابع آب، دفتر بهره‌برداری از تأسیسات تأمین آب، شرکت مدیریت منابع آب ایران، تهران، ایران.

طوطیایی، ع.، و سلیمانی، ا. 1388. کــاهش ضــایعات محصــولات کشاورزی. دفتر مطالعات زیربنایی (گروه کشاورزی)، مرکز پژوهش‏ های مجلس، شماره مسلسل: ۹۹۸۱.

عبادی، ف.، و سعیدنیا، ا. 1387. ترازنامه غذایی جمهوری اسلامی ایران 1385-1381: بررسی روند تولید و عرضه درشت‏ مغذی ‏ها و ریزمغذی‏ های موجود در مواد غذایی. وزارت جهاد کشاورزی، موسسه پژوهش ‏های برنامه ‏ریزی اقتصاد کشاورزی و توسعه روستائی، مدیریت پردازش یافته‏ های تحقیقاتی و اطلاع ‏رسانی. تهران، ایران.

عبادی، ف.1394. بررسی شاخص‌های امنیت غذایی در جمهوری اسلامی ایران، طی دوره 1391-1370، وزارت جهاد کشاورزی، موسسه پژوهش های برنامه ریزی، اقتصاد کشاورزی و توسعه روستایی، تهران. ایران.

عزیزی، ج. 1382. بررسی اقتصادی ضایعات باغبانی ایران. دومین همایش ملی بررسی ضایعات محصولات کشاورزی. دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران.

فاضل نیاری، ض.، قاسمی، م.، امین‏ زاده، غ. و خان زاده، ح. 1388. بررسی عوامل تأثیرگذار بر تلفات گندم از کاشت تا برداشت در استان اردبیل. چهارمین همایش ملی بررسی ضایعات محصولات کشاورزی. دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران.

قلی‏ نژاد، ا. 1390. عوامل موثر بر تلفات محصولات کشاورزی. پنجمین همایش ملی بررسی ضایعات محصولات کشاورزی. دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران.

کشاورز، ع.، جلال کمالی، م.ر.، دهقانی، ع.، حمیدنژاد، م.، صدری، ب.، حیدری، ا. و محسنین، م. 1381. طرح افزایش عملکرد و تولید گندم آبی و دیم، وزارت جهاد کشاورزی.

کیان، ف. و فرهادیان، ه. 1394. کاهش ضایعات نان با توجه به شاخص امنیت غذایی. ششمین همایش ملی بررسی ضایعات محصولات کشاورزی. دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران.

گودرزی، ش. 1390. بررسی عوامل موثر بر ضایعات پس از برداشت خرما: مطالعه موردی شهرستان جم، پنجمین همایش ملی بررسی ضایعات محصولات کشاورزی. دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران.

میرمجیدی، ع.، بهمدی، ه.، مینایی، س.، شاهدی، م. و افدیده، ع.ا. 1388. برنامه راهبردی کاهش ضایعات محصولات کشاورزی (باغی، زراعی و سبزی و صیفی) در مراحل پس از برداشت. چهارمین همایش ملی بررسی ضایعات محصولات کشاورزی. دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران.

نعیمی، ا.، پزشکی راد، غ. و چیذری، م. 1388. نگاهی اقتصادی به روش ‏های مهم کاهش ضایعات محصولات کشاورزی. چهارمین همایش ملی بررسی ضایعات محصولات کشاورزی. دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران.

یزدانی ‏فر، ع.، نورالله نوری وندی، آ. و عمانی، ا. 1392. مدیریت تولید و کاهش ضایعات کشاورزی. ششمین همایش ملی بررسی ضایعات محصولات کشاورزی. دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران.

FAO. 2003. Trade reforms and food security-conceptualizing the linkages. Rome, available at: ftp://ftp.fao.org/docrep/fao/005/y4671e/y4671e00.pdf

FAO. 2007. Comprehensive Assessment of Water Management in Agriculture. Water for Food, Water for Life: A Comprehensive Assessment of Water Management in Agriculture. London: Earthscan, and Colombo: International Water Management Institute, available at: http://www.fao.org/nr/water/docs/summary_synthesisbook.pdf

FAO. 2011. Global food losses and food waste-Extent causes and prevention. Rome, available at: http://www.fao.org/docrep/014/mb060e/mb060e.pdf