واکاوی حکم تجری در ادلة نقلی

علوم قرآن و حدیث

مقاله 2، دوره 46، شماره 2 - شماره پیاپی 93، بهمن 1393، صفحه 141-156   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/naqhs.v46i2.14546

نویسندگان

سید مهدی نریمانی زمان آبادی^* ؛ محمدتقی فخلعی

دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

یکی از مباحث مهم دانش اصول فقه، بررسی حکم تجری از لحاظ حکم عقل است و اصولیان در اینکه تجرّى حرام است یا نه اختلاف کرده‌اند. تجرّى در اصطلاح عبارت است از مخالفت عملى با حکم الزامى مولا اعم از واجب یا حرام به اعتقاد انجام‌دهنده؛ درحالى‌که پندار وى برخلاف واقع بوده و در حقیقت مخالفتى صورت نگرفته است. نویسندگان در این جستار پس از بیان حکمِ عقل نسبت به متجری، به دنبالِ تشخیصِ حکم تجری از دیدگاهِ ادلة نقلی برآمده‌اند و پس از بررسی سندی و دلالی ادلة نقلی مربوط به این بحث، دریافته‌اند که از لحاظ نقلی بی‌گمان تجری، عقوبت‌آور نخواهد بود. البته مطابق نظر مشهور در بحثِ عدالت، شخص متجری، چون دارای ملکة دوری از گناه نیست، عادل نیست.

کلیدواژه‌ها

تجری؛ روایات؛ متجری؛ استحقاق عقاب؛ عدالت

مراجع

قرآن کریم.

انصاری، مرتضى بن محمد امین، فرائد الأصول، بیروت، الاعلمی، 1411ق.

آخوند خراسانى، محمد کاظم‌بن حسین، نهایة النهایة، نسخة خطی، مکتبة اهل البیت(ع).

آخوند خراسانى، محمد کاظم‌بن حسین، کفایة الأصول، قم، آل البیت(ع) لإحیاء التراث، 1409ق.

آملى، میرزا محمدتقى، مصباح الهدى فی شرح العروة الوثقى، تهران، مؤلف، 1380ق.

بجنوردی، حسن، منتهى الأصول، نسخة خطی، مکتبة اهل البیت(ع).

بهجت، محمدتقى، جامع المسائل، قم، دفتر معظم‌له، 1426ق.

تبریزى، جواد، استفتاءات جدید، دفتر معظم‌له، قم، بی‌تا.

حائری، عبدالکریم، درر الفوائد، قم، نشر اسلامی، 1409ق.

حائری، سیدکاظم، القضاء فی الفقه الإسلامی، قم، مجمع الفکر الإسلامی، 1415ق.

حائری، محمدحسین، الفصول الغرویة فی الأصول الفقهیة، قم، دار أحیاء العلوم الإسلامیة، 1404ق.

حجتی، بهاءالدین، حاشیة على کفایة الأصول، قم، أنصاریان، 1383.

حرّعاملى، محمدبن حسن، وسائل الشیعة، قم، مؤسسه آل البیت(ع)، 1409ق.

حسینی لواسانی، سید حسن، نور الأفهام فی علم الکلام، قم، نشر اسلامی، 1425ق.

حسینی‌فیروزآبادی، سیدمرتضى، عنایة الأصول، قم، فیروزآبادی، 1385.

حسینى شیرازى، محمد، الوصول إلى کفایة الأصول، قم، دارالحکمه، 1426ق.

حکیم، سیدعبدالصاحب، منتقى الأصول، قم، الهادی، 1416ق.

حکیم، سیدمحسن، حقائق الأصول، قم، بصیرتی، 1408ق.

خمینی، روح‌الله، لمحات الأصول، قم، مؤسسة تنظیم ونشر آثار امام خمینی(ره)، 1421ق.

خمینی، روح‌الله، استفتاءات، قم، دفتر انتشارات اسلامى، 1422ق.

خمینی، روح‌الله، أنوار الهدایة فی التعلیقة على الکفایة، تهران، مؤسسة تنظیم و نشر آثار امام خمینى(ره)، 1415ق.

خمینی، مصطفى، العوائد و الفوائد، تهران، مؤسسة تنظیم و نشر آثار امام خمینى(ره)، بی‌تا.

خویی، ابوالقاسم، مصباح الاصول، مقرر محمد سرور واعظ الحسینی، قم، داوری، 1420ق.

خویی، ابوالقاسم، کتاب الاجتهاد والتقلید، قم، صدر، 1410ق.

خویی، ابوالقاسم، موسوعة الإمام الخوئی، قم، مؤسسة إحیاء آثار امام خوئی، 1418ق.

روزدری، علی، تقریرات آیة الله المجدد الشیرازی، قم، آل البیت (ع) لإحیاء التراث، 1414ق.

شهید اول، محمد بن مکی، القواعد و الفوائد، قم، کتابفروشى مفید، بی‌تا.

صدر، محمد باقر، فدک فی التاریخ، بی‌جا، مرکز الغدیر للدراسات الإسلامیة، 1415ق.

طباطبایی بروجردی، حسین، تنقیح الأصول، نجف، حیدریه، 1371ق.

طباطبایى، محمد حسین، المیزان فى تفسیر القرآن‏، قم، دفتر انتشارات اسلامى، 1417ق‏.

طوسى، محمد بن حسن، الأمالی، قم، دار الثقافه، 1414ق.

طوسى، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1409ق.

طوسى، محمد بن حسن، رجال الطوسی، قم، نشر اسلامی، 1415ق.

عراقی، ضیاءالدین، مقالات الأصول، قم، مجمع الفکر الإسلامی، 1420ق.

عراقی، ضیاءالدین، نهایة الأفکار، قم، نشر اسلامی، 1405ق.

غروی اصفهانی، محمدحسین، نهایة الدرایة فی شرح الکفایة، محقق: مهدی أحدی و أمیر کلائی، قم، سید الشهداء(ع)، 1374.

قدسی، احمد، انوار الاصول، قم، مدرسة امام علی بن ابی طالب(ع)، 1424ق.

کاظمی خراسانی، محمدعلی، فوائد الأصول، تعلیق: آغا ضیاءالدین عراقی، تحقیق: رحمت‌الله اراکی، قم، نشر اسلامی، 1406ق.

محمدی، علی، شرح کشف المراد، قم، دار العلم، 1390.

مکارم شیرازى، ناصر، استفتاءات جدید، قم، مدرسة امام على بن ابى طالب (علیه السلام)، 1427ق.

منتظری، حسین‌علی، نهایة الأصول، قم، حکمت، 1375.

موسوی قزوینی، سیدعلی، تعلیقة على معالم الأصول، قم، نشر اسلامی، 1422ق.

نجاشی، ابوالعباس احمد بن علی، رجال النجاشی، قم، نشر اسلامی، 1416ق.

نجفی، محمدتقی، نهایة الأفکار، قم، نشر اسلامی، 1409ق.

نجفی اصفهانی، محمد رضا، وقایة الأذهان، قم، مؤسسة آل البیت (ع) لإحیاء التراث، 1413ق.

وحیدخراسانى، حسین، توضیح المسائل، قم، مدرسة امام باقر (علیه السلام)، 1428ق.

یزدی، محمدکاظم‌بن عبدالعزیز، العروة الوثقى، قم، دفتر انتشارات اسلامى، 1419ق.