بررسی معناشناختی کاربرد اسم «فاطر» در قرآن کریم

علوم قرآن و حدیث

مقاله 1، دوره 47، شماره 1 - شماره پیاپی 94، خرداد 1394، صفحه 9-22   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/naqhs.v47i1.26495

نویسنده

محمدعلی خوانین زاده^*

دانشگاه تهران (پردیس قم)

چکیده

«اسماء الحسنی» از پرکاربردترین مفاهیم در قرآن کریم است و بررسی کاربرد این اسامی نقش به‌سزایی در فهم و تفسیر قرآن کریم دارد. در این میان اسم «فاطر» به دلیل پیوند وثیق معنایی با عبارت قرآنی «فِطْرَة الله» و کاربرد فراوان مفهوم «فطرت» در مباحث کلامی، از اهمیت به‌سزایی برخوردار است.
از آنجا که مفاهیم به‌کاررفته در قرآن ‌کریم غالباً با رویکردهای سنتیِ حدیثی، فقهی یا ‌کلامی مورد مطالعه قرار گرفته و رویکردهای لغوی و ادبی به قرآن کریم تناسب چندانی با زبان‌شناسی و معناشناسی جدید نداشته است، در این مقاله به‌اجمال روشی معناشناختی و نوین برای بررسی مفاهیم به ‌کار رفته در قرآن کریم ارائه و به بررسی معناشناختی اسم «فاطر» در قرآن کریم پرداخته شده است.
در نتیجه این بررسی، پیوستگی اسم «فاطر» با مفاهیم متقابل «توحید/ شرک» و «هدایت/ ضلال» و همچنین پیوند آن با مفهوم «ربوبیت» آشکار شده و مشخص شده است که اسم «فاطر» در قرآن کریم تنها به آفرینش به معنای عام ارجاع نمی‌دهد، بلکه به نوع خاصّ آفرینش انسان اشاره دارد که در قرآن کریم با تعبیر «فِطْرَة الله» از آن یاد شده است.

کلیدواژه‌ها

قرآن کریم؛ فاطر؛ فطرت؛ معناشناسی

مراجع

قرآن کریم

ابن فارس، احمد بن فارس، معجم مقاییس اللغة، تحقیق عبد السلام محمد هارون، قم: دار الکتب العلمیة، بی‌تا.

ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، قم: نشر أدب الحوزة، 1405 ق.

أبوهلال عسکری، حسن بن عبدالله، معجم الفروق اللغویة، تصحیح بیت الله بیات، قم: مؤسسة النشر الإسلامی، 1412 ق.

افراشی، آزیتا، اندیشه‌هایی در معنی‌شناسی، تهران:‌ فرهنگ کاوش، 1381

ایزوتسو، توشیهیکو، خدا و انسان در قرآن، ترجمه احمد آرام، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1368

ایزوتسو، توشیهیکو، مفاهیم اخلاقی ـ دینی در قرآن مجید، ترجمه فریدون بدره‌ای، تهران: فرزان‌روز، 1378.

باقری، مهری، مقدمات زبان‌شناسی، تهران: نشر قطره، 1378

بی‌یرویش، مانفرد، زبان‌شناسی جدید، ترجمه‌ محمدرضا باطنی، تهران: آگاه، 1363

پالمر، فرانک ر.، نگاهی تازه به معنی‌شناسی، ترجمه‌ کورش صفوی، تهران: کتاب ماد، 1374

صفوی، کورش، از زبان‌شناسی به ادبیات (جلد دوم: شعر)، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و هنر اسلامی، 1380

صفوی، کورش، درآمدی بر معنی‌شناسی، تهران: سوره مهر، 1383

صفوی، کورش، فرهنگ توصیفی معنی‌شناسی، تهران: فرهنگ معاصر، 1384

عبد الباقی، محمد فؤاد، المعجم المفهرس ل‍ألفاظ القرآن الکریم، بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، 1420 ق.

نافع بن الأزرق، مسائل نافع بن الأزرق عن عبد الله بن عبّاس، تحقیق محمّد أحمد الدالی، قبرس: الجفّان و الجابی للطباعة و النشر، 1413 ق.

Crystal, David, An Encyclopedic Dictionary of Language and Languages. Oxford: Blackwell, 1992

Jeffery, Arthur, The Foreign Vocabulary of the Qur'an. Baroda: Oriental Institute, 1938