سازوکارهای مفهومی دخیل در خوانش های گوناگون شعر از منظر شعر شناسی شناختی: موردِ کامران رسول زاده

زبانشناسی و گویش های خراسان

مقاله 4، دوره 9، شماره 17، آبان 1396، صفحه 49-79   

نوع مقاله: علمی - پژ‍وهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/lj.v9i17.66243

نویسندگان

حدائق رضائی¹؛ عادل رفیعی¹؛ مجتبی پردل^{* 2}

¹دانشگاه اصفهان

²دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

هدف از پژوهش حاضر آن است تا با استفاده از نظریۀ هم‌آمیزی مفهومی، فرایند معنی‌سازی را در یکی از اشعارِ کامران رسول‌زاده مورد بررسی قرار دهد، و از این رهگذر، به تجزیه و تحلیل امکاناتی می‌پردازد که این چارچوب در باب چگونگیِ فرایندِ خوانش و تفسیر و محدودیت‌های حاکم بر آن در شعر در اختیار منتقدان قرار می‌دهد. تحلیلِ شعرِ برگزیده در چارچوب نظریۀ هم‌آمیزی مفهومی به‌عنوان نظریه‌ای در بابِ شرایط و چگونگی فرایند خوانش، با مکانیسم‌هایی چون انتقالِ طرح‌واره‌ای، فرافکنی گزینشی، برقراری پیوندهای حیاتی و فشرده‌سازی آن‌ها، در کنارِ بهره‌گیری از چند مفهوم در نظریۀ حوزه‌های مفهومیِ لانگاکر مانندِ رخ‌نمایی، نشان می‌دهد که مخاطب چگونه و بر پایۀ چه عملکردها و فرایندهایی شناختی به خوانش‌های مختلفی از متنی یکسان دست می‌یابد. در این میان، مخاطب ممکن است با انجام یا عدمِ انجام عملکردی در طولِ فرایند بازسازی (مثلاً فشرده‌سازی پیوندهای حیاتی یا فرافکنیِ گزینشیِ ساختارهای مفهومیِ متفاوت) شبکه‌های ادغامی به خوانشی متفاوت از متن برسد. در نتیجه، از یک منظر، به این نظریه می‌توان در حکمِ روایتی شناختی از نظریۀ خوانشِ پساساخت‌گرایانۀ دریدا نگریست که برای مفهومِ نسبیت در خوانش توصیف و تبیینی مبتنی‌بر یافته‌های تجربیِ زبان‌شناسی شناختی فراهم می‌آورد. از طرف دیگر، پژوهشِ حاضر آشکار می‌کند که متونِ شعری بررسی‌شده واجدِ ابهام، چندمعنایی و امکانِ خوانش‌های مختلف هستند، و از آن‌جا که این ویژگی‌ها،جزو ویژگی‌های متنی شعری هستند،شعرِ مزبور یکی از معیارهای مهمِ شعریت را احراز می‌کند.

کلیدواژه‌ها

شعرشناسی شناختی؛ هم‌آمیزی مفهومی؛ خوانش؛ ابهام؛ شعر سپید

مراجع

1. اردبیلی، لیلا. (1392). معناشناسی شناختی و کارکرد نظریة آمیختگی مفهومی در قصه‌های عامیانة ایرانی. پایان‌نامة دکتری منتشر‌نشده دانشگاه پیام نور.

2. برکت، بهزاد، و همکاران. (1391). روایت‌شناسی شناختی (کاربست نظریۀ آمیختگی مفهومی بر قصه‌های عامیانۀ ایرانی). ادب‌پژوهی:21. صص. 31-9

3. پُردل، مجتبی، و حدائق، رضایی، و رفیعی، عادل. (1396). «آفرینش معانی پیدایشی در شعر سپید بر پایۀ نظریۀ هم‌آمیزی مفهومی».«جستارهای زبانی »،«43:38-66.»

4. رسول‌زاده، کامران. (1395). فکر کنم باران دیشب مرا شسته امروز «تو»ام. تهران: انتشارات مروارید.

5. زیما، پیتر وی. (1394). فلسفۀ نظریۀ ادبی مدرن. رحمان ویسی‌حصار و عبدالله امینی. تهران: رخ‌داد نو.

6. صادقی، لیلا. (1392). ادغام نوشتار و تصویر در متون ادبی بر اساس نظریة ادغام مفهومی. جستارهای زبانی، «12:». صص. 75-103

7. گوردن، گراهام. (1394). فلسفۀ هنرها: درآمدی بر زیبایی‌شناسی. مسعود علیا. تهران: ققنوس.

8. Bianchi, C. & Gieri, M. (2009). 'Eco's Semiotic Theory'. In P. Bondanella, (ed.), New Essays on Umberto Eco: 17-33. Cambridge: Cambridge University Press.

9. Coulson, S., & Oakley, T. (2000). 'Blending Basics'. Cognitive Linguistics 11: 175-196

10. Cristina, F. (2009). 'From the Rose to the Flame: Eco's Theory and Fiction between the middle Ages and Postmodernity.' In P. Bondanella, (ed.), New Essays on Umberto Eco: 50-70. Cambridge: Cambridge University Press.

11. Dancygier, B. (2011). The Language of Stories: A Cognitive Approach. Cambridge: Cambridge University Press.

12. Dzeren-Glowacka, S. (2012). 'Formal and Conceptual Blending in Terry Pratchett's Discworld'. UK-CLA Meetings 1: 193-208

13. Fauconnier, G. & Turner, M. (1999). 'Metonymy and conceptual'.Metonymy in Language and Thought: 77–90.

14. Fauconnier, G. & Turner, M. (2000). 'Compression and global insight'. Cognitive Linguistics 11, 3–4: 283–304.

15. Fauconnier, G. & Turner, M. (2003). 'Polysemy and conceptual blending'. Polysemy: Patterns of Meaning inMind and Language: 79–94.

16. Fauconnier, G., & Turner, M. (2002). The way We Think: Conceptual Blending and the Mind's Hidden Complexities. New York: Basic Books.

17. Gavins, J & Steen, G. (2003). Cognitive Poetics in Practice. London: Routledge

18. Grady, J., Oakley, T., & Coulson, S. (1999). 'Blending and metaphor'. Metaphor in Cognitive Linguistics: 101–124.

19. Hartner, M. (2008). 'Narrative Theory Meets Blending: Multiperspectivity Reconsidered.' In Schlaeger, J. & Stedman, G. (eds.), The Literary Mind [REAL 24]: 181-194. Tübingen: Narr.

20. Hawkes, Terence (2003). Structuralism and Semiotics. London: Routledge

21. Semino, E. (2006). 'Blending and characters’ mental functioning in Virginia Woolf’s Lappin and Lapinova'. Language and Literature 15(1): 55-72.

22. Turner, M (2014). The Origins of Ideas. Oxford: Oxford University Press.

23. Turner, M. (1996). The Literary Mind: The Origins of Language and Thought. Oxford: Oxford University Press.

24. Ungerer, F., & Schmid, H.-J. (2006). an Introduction to Cognitive Linguistics. Harlow/London: longman.