تحریر و تبیین دگردیسی‌های معرفت اجتماعی

علوم اجتماعی دانشگاه فردوسی مشهد

مقاله 4، دوره 14، شماره 2 - شماره پیاپی 30، اسفند 1396، صفحه 171-198   

نوع مقاله: علمی - پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jss.v14i2.61121

نویسنده

فردین قریشی^*

دانشگاه تهران

چکیده

معرفت اجتماعی، پیوندهای تنگاتنگی با موقعیت تاریخی، زمینه جامعه‌شناختی و کارکرد نهایی خویش دارد و تضعیف هرکدام از این پیوندها، معرفت اجتماعی را با چالش‌های اساسی مواجه می‌کند. بر همین اساس، این شعبه از معرفت، همواره در معرض دگردیسی به سازه‌های نظری دیگری همچون دگماتیسم، بیگانگی و ابزارگونگی است. پرسش اصلی این مقاله ناظر بر چیستی فرآیند این دگردیسی‌ها و عوامل مؤثر بر تکوین آن‌هاست. برای دسترسی به پاسخ این پرسش از روش فراتحلیل بهره جسته و با تکیه بر ایجاد پیوند بین نظریات مختلفی که جامعه‌شناسان معرفت و فیلسوفان علوم اجتماعی فراهم آورده‌اند، کوشش شده است تصویر نظری روشنی از دگردیسی‌های موضوع بحث و عوامل عینی و ذهنی مؤثر بر پیدایش آن‌ها به دست داده شود. نتیجه کار تحریر نظام‌مند فرآیندهای دگردیسی و شناسایی مجموعه‌ای از عوامل عینی و دلایل ذهنی دخیل است که می‌تواند دست‌مایه پژوهش‌های تجربی متعددی واقع شود.

کلیدواژه‌ها

معرفت اجتماعی؛ دگماتیسم؛ بیگانگی معرفتی؛ ابزارگونگی

مراجع

1. اسپریگنز، ت. (1377). فهم نظریۀ سیاسی. (ترجمه فرهنگ رجایی). تهران: آگاه.

2. برووی، م. (1387). دربارۀ جامعه‌شناسی مردم‌مدار. (ترجمه و تلخیص ن. شاهرکنی). جامعه‌شناسی ایران، 8 (1)، 201-168.

3. بشیریه، ح. (1372). انقلاب و بسیج سیاسی. تهران: دانشگاه تهران.

4. چالمرز، آ. (1378). چیستی علم: درآمدی بر مکاتب علم‌شناسی فلسفی. تهران: سمت.

5. ریتزر، ج. (1382). نظریه جامعه‌شناسی در دوران معاصر. (ترجمه محسن ثلاثی). چاپ هفتم. تهران: علمی.

6. سروش، ع. (1375 الف). فربه‌تر از ایدئولوژی. چاپ چهارم. تهران: صراط.

7. سروش، ع. (1375 ب). قبض و بسط تئوریک شریعت. چاپ پنجم. تهران: صراط.

8. سروش، ع. (1384). درس‌های فلسفه علم الاجتماع (روش تفسیر در علوم اجتماعی). چاپ چهارم. تهران: نشر نی.

9. سعید، ا. (1377). شرق‌شناسی. (ترجمۀ عبدالرحیم گواهی). تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.

10. شریعتی، ع. (1376). ویژگی‌های قرون جدید. جلد 31. چاپ پنجم. تهران: چاپخش.

11. شریعتی، ع. (1377). جهان‌بینی و ایدئولوژی. جلد 21. چاپ چهارم. تهران: شرکت سهامی انتشار.

12. ضیمران، م. (1393). میشل فوکو: دانش و قدرت. تهران: نشر هرمس.

13. علیزاده، ع.، اژدری‌زاده، ح.، کافی، م و توکل، م. (1383). جامعه‌شناسی معرفت. قم: پژوهشکده حوزه و دانشگاه.

14. کافی، م. (1383). جامعه‌شناسی معرفت امیل دورکیم. جامعه‌شناسی معرفت. قم: پژوهشکده حوزه و دانشگاه.

15. گلوور، د.، استرابریج، ش و توکل، م. (1383). جامعه‌شناسی معرفت و علم. (ترجمۀ شاپور بهیان، حامد حاجی‌حیدری، جمال محمدی، محمدرضا مهدی زاده و حسن ملک). تهران: سمت.

16. گولدنر، آ. (1368). بحران جامعه‌شناسی غرب. (ترجمۀ فریده ممتاز). تهران: شرکت سهامی انتشار.

17. مانهایم، ک. (1355). ایدئولوژی و اوتوپیا. (ترجمۀ فریبرز مجیدی). تهران: دانشگاه تهران.

18. مجتهد شبستری، م. (1375). هرمنوتیک کتاب و سنت. چاپ دوم. تهران: طرح نو.

19. میلز، چ. (1394). بینش جامعه‌شناختی: نقدی بر جامعه‌شناسی امریکایی. (ترجمۀ عبدالمعبود انصاری). تهران: شرکت سهامی انتشار.

20. وینسنت، آ. (1378). ایدئولوژی‌های مدرن سیاسی. (ترجمۀ مرتضی ثاقب‌فر). تهران: ققنوس.

21. همیلتون، م. (1377). جامعه‌شناسی دین. (ترجمۀ محسن ثلاثی). تهران: تبیان.

22. Berger, P. L., & T. Luckmann, (1966). The social construction of reality: A treatise in the sociology of knowledge. Garden City, NY: Anchor Books.

23. Braybrooke, D. (1987). Philosophy of social science. Englewood Cliffs, NJ: Prentice Hall.

24. Habermas, J. (1971). Knowledge and human interests (J. J. Shapiro, Trans.). Boston: Beacon Press.

25. Hollis, M. (1994). The philosophy of social science: An introduction. Cambridge: Cambridge University Press.

26. Little, D. (1991). Varieties of social explanation: An introduction to the philosophy of social science. Oxford: Westview Press.

27. Schutz, A. (1967). The phenomenology of the social world. Evanston, IL: Northwestern University Press.