نقش ایدئولوژی در ساخت و گزینش استعاره مفهومی مرگ در اشعار احمد شاملو و فریدون توللی از منظر نظریه ی گفتمانی استعاره

زبانشناسی و گویش های خراسان

مقاله 4، دوره 9، شماره 17، آبان 1396، صفحه 81-120   

نوع مقاله: علمی - پژ‍وهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/lj.v9i17.57380

نویسنده

ابراهیم رضاپور^*

دانشگاه سمنان

چکیده

نظریه ی گفتمانی استعاره چاریس- بلک مدعی شده است که منابع فردی از جمله شناختی و عاطفی، کاربردشناختی و زبانی و همچنین منابع اجتماعی از جمله چشم اندازهای ایدئولوژیک، دانش تاریخی و فرهنگی نقش مهمی در ساخت و انتخاب استعاره در گفتمان دارند. نگارنده در این مقاله سعی کرده است تأثیر ایدئولوژی را در ساخت استعاره های مفهومی مرگ در اشعار شاملو و توللی به نمایش بگذارد . در حقیقت پرسش های اساسی پژوهش این است که آیا ایدئولوژی های مختلف شاعران بر ساخت استعاره های مفهومی مرگ تاثیرگذار است؟ حوزه های مبداء استعاره های مفهومی مرگ در اشعار شاعران از چه حوزه های معنایی تشکیل شده است؟ روش تحقیق از نوع همبستگی بین متغیر معنایی ایدئولوژی و متغیر معنایی استعاره مفهومی است. یافته های پژوهش نشان می دهد که ایدئولوژی های متفاوت شاعران منجر به ساخت و انتخاب استعاره های متفاوت شده است. شاملو در اشعار خویش بیشتر از استعاره های مربوط به حوزه معنایی طبیعت، خانواده، موسیقی، دریانوردی، سفر و حیوانات نحیف استفاده کرده است، اما توللی در اشعار خویش بیشتر از استعاره های مربوط به حوزه های معنایی حیوانات درنده و خوفناک، طبیعت، اهریمن و جنگ استفاده کرده است. یافته های پژوهش نشان می دهند که ایدئولوژی اهمیت زیادی در ساخت و انتخاب استعاره در متون ادبی دارد و همچنین منابع فردی از جمله عوامل شناختی و عاطفی، کاربردشناختی و زبانی هم در ساخت استعاره در متون ادبی حائز اهمیت هستند.

کلیدواژه‌ها

مرگ؛ ایدئولوژی؛ استعاره؛ نظریه گفتمانی استعاره؛ شاملو؛ توللی

مراجع

1. اکبری بیرق، حسن و سنایی، نرگس (1391). "بررسی تطبیقی شعر و اندیشه تی. اس. الیوت و احمد شاملو بر اساس مولفه‌های مدرنیته". فصلنامه پژوهش‌های زبان و ادبیات تطبیقی، دوره 3، شماره 4(پیاپی 12)، صص 43-66.

2. باباچاهی، علی (1380). این بانگ دلاویز: زندگی و شعر فریدون توللی. تهران: نشر ثالث.

3. پورنامداریان، تقی (1381). سفر در مه(تاملی در شعر احمد شاملو). تهران: نگاه.

4. توللی، فریدون (1333). رها. چاپ دوم ، تهران: موسسه مطبوعاتی امیر کبیر.

5. توللی، فریدون (1369). بازگشت. چاپ اول، شیراز: نوید.

6. توللی، فریدون (1369). نافه. چاپ دوم، تهران: پاژنگ.

7. توللی، فریدون (1376). شعله کبود: منتخب پنج دفتر شعر. تهران: انتشارات سخن.

8. حسام‌پور،سعید؛ نبوی، سمیه و حسینی، اعظم (1394). مرگ و مرگ‌اندیشی در اشعار اخوان ثالث، شاملو و فروغ فرخزاد. پژوهشنامه‌ی ادب غنایی، سال 13، شماره 24، صص 77-96.

9. حقوقی، محمد (1392). شعر زمان ما : احمد شاملو. تهران: نگاه.

10. خاکپور، محمد و اکرمی، میرجلیل (1389). "رمانتیسم و مضامین آن در شعر معاصر فارسی". فصلنامه علمی پژوهشی کاوش‌نامه، سال 11، شماره 21، صص 225-248.

11. خطاط، نسرین‌دخت و امن‌خانی، عیسی (1387)." ادبیات و فلسفه وجود(اگزیستانسیالیسم)". پژوهش زبان‌های خارجی، شماره 45،صص 47-64.

12. دبیرمقدم، محمد (1390). "معرفی و نقد کتاب مطالعه‌ای در ساخت گفتمانی زبان فارسی"، تهران: مجله دستور.

13. رجبی، فرهاد (1393). "دیگرگرایی در هوای تازه و اباریق مهشمه". نشریه ادبیات تطبیقی، سال 6، شماره 10،صص 87-116.

14. رضاپور، ابراهیم و آقا‌گل‌زاده، فردوس (1391)." نقش استعاره در برجسته‌سازی و حاشیه‌رانی ایدئولوژی در روزنامه‌های داخلی". دو فصلنامه زبان پژوهی دانشگاه الزهرا(س)، سال 4، شماره 7، صص 67-94.

15. زرقانی، سید مهدی (1383). چشم‌انداز شعر معاصر ایران. تهران: نشر ثالث با همکاری انتشارات دبیرخانه شورای گسترش زبان و ادبیات فارسی.

16. زرین کوب، حمید (1358). چشم انداز شعر نو فارسی. تهران: انتشارات فکر روز.

17. شاملو، احمد (1372). هوای تازه. چ 8، تهران: نگاه.

18. شاملو، احمد (1379). قطع‌نامه. تهران: زمانه.

19. شاملو، احمد (1384). مجموعه آثار. دفتر یکم: شعرها، تهران: موسسه انتشارات نگاه.

20. شریعت‌ کاشانی، علی (1388). سرود بی قراری، چ 1، تهران: گلشن راز.

21. شهری، بهمن (1391)." پیوندهای میان استعاره و ایدئولوژی". فصلنامه نقد ادبی، سال 5، شماره 19، صص 59-76.

22. صفوی، کوروش (1379). درآمدی بر معنی شناسی. تهران: پژوهشگاه فرهنگ و هنر اسلامی.

23. فرکلاف، نورمن (1379). تحلیل انتقادی گفتمان. مترجمان: فاطمه شایسته‌پیران و دیگران، مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه‌ها.

24. فروغی، حسن و رضایی، مهناز (1392). "تصویر مرگ و زندگی در شعر معاصر ایران". پژوهش ادبیات معاصر جهان، دوره 18، شماره 2، صص 159-170.

25. فلاح، مرتضی (1387). "سه نگاه به مرگ در ادبیات فارسی". پژوهش زبان و ادبیات فارسی، شماره 11، صص 223-254.

26. نجار فیروزجایی، مهدی (1392). تحلیل استعاره‌های مفهومی در اشعار شاملو. پایان‌نامه کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه گیلان.

27. نجومیان، امیرعلی (1383). درآمدی بر مدرنیسم در ادبیات. تهران:رسش.

28. نوروزی‌ داودخانی، نورالله (1391). "معانی، تصاویر و تعابیر مرگ در اشعار سهراب سپهری و فریدون توللی". پژوهشنامه‌ی ادب غنایی، سال 10، شماره 18، صص185-198.

29. نوروزی، علی و رابحی، یسرا (1391). "بررسی تطبیقی تصویر مرگ در شعر فروغ فرخزاد و نازک الملائکه". هفتمین همایش بین‌المللی انجمن ترویج زبان و ادب فارسی، دانشگاه علامه طباطبایی.

30. Canale, M. (1983). “From communicative competence to communicative language pedagogy”. In Richards, J. C., & Schmidt, R. W. (Eds.), Language and Communication, 2-27. London: Longman.

31. Charteris-Black, J. (2004). Corpus Approaches to Critical Metaphor Analysis. Macmillan: Palgrave.

32. Dooley, R. A. & Levinsohn, S. H. (2001). Analyzing discourse: A manual of basic concepts, Dallas: SIL international.

33. Fairclough, N. (1995). Critical Discourse Analysis. London: Longman.

34. Fauconnier, G. (1994). Mental Spaces: Aspects of Meaning Construction in Natural Language. New York: Cambridge University Press.

35. Fillmore, Ch. (1981).” Pragmatics and the description of discourse”, in Peter Cole (ed.), radical pragmatics, New York: Academic press, 143-166.

36. Hymes, D.H. (1972). "On communicative competence". In Pride, J.B.; Holmes, J., Sociolinguistics: selected readings. Harmondsworth: Penguin. pp. 269–293.

37. Roberts, J. (in cooperation with Behrooz barjasteh delforooz & Carina jahani) (2009). A study of Persian discourse structure. Uppsala: Uppsala universitet.

38. Thompson, J. B. (1984). Studies in the theory of ideology. University of California press.

39. Van Dijk, T. A. (1995). “Discourse analysis as ideology analysis”. In Wenden, A. and Schaffner, C. (eds). Language and Peace. Dartmouth Publishing Company Limited, Aldershot.