مکان‌یابی بهینه ایستگاه‌های آتش‌نشانی در شهر مشهد

جغرافیا و مخاطرات محیطی

مقاله 2، دوره 3، شماره 3 - شماره پیاپی 11، آذر 1393، صفحه 107-128   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/geo.v3i3.32086

نویسندگان

محمد اجزاء شکوهی¹؛ حمید شایان¹؛ محمد هادی درودی^{* 2}

¹دانشگاه فردوسی مشهد

²دانشگاه فردوسی مشهد/ شهرداری مشهد

چکیده

استقرار هر عنصر شهری در موقعیت فضایی- کالبدی خاصی از سطح شهر، تابع اصول و قواعد و سازوکار (مکانیسم‌های) خاصی است که در صورت رعایت شدن به موفقیت و کارایی عملکردی آن عنصر در همان مکان مشخص خواهد انجامید؛ در غیر این صورت چه‌بسا مشکلاتی بروز کند. ایستگاه‌های آتش‌نشانی به‌عنوان مکانی جهت استقرار تأسیسات و تجهیزات امداد و نجات، از جمله مراکز مهم و حیاتی خدمات‌رسانی در شهرها هستند که نقش مهمی در تأمین ایمنی و آسایش شهروندان و توسعه اقتصادی شهرها ایفا می‌نمایند. هدف از این مقاله مکان‌یابی بهینه ایستگاه‌های آتش‌نشانی در کلان‌شهر مشهد است. در این تحقیق از نتایج سرشماری سال 1385 و اطلاعات حوادث و حریق صورت گرفته در طول 10 سال استفاده شده است. در مجموع از 5 معیار زمان، وضعیت کالبدی شهر، مسائل جمعیتی و اجتماعی، فراوانی و پراکندگی حریق‌ها، عوامل طبیعی و زیرساختی و دو مدل منطق فازی و روش تحلیل سلسله‌مراتبی جهت شناسایی پهنه‌های بهینه ایجاد ایستگاه‌های جدید استفاده شده است. در این فرایند پس از مشخص شدن معیارها و شاخص‌های مؤثر، پایگاه داده مرتبط تشکیل شد و سپس با استفاده از مدل منطق فازی لایه‌های اطلاعات استاندارد شده‌اند. در مرحله بعد با استفاده از روش تحلیل سلسله‌مراتبی وزن معیارها و شاخص‌های هرکدام از آن‌ها به‌دست‌آمده است. جهت تعیین وزن و اهمیت شاخص‌ها، نظرات 30 نفر از مدیران و کارشناسان خبره آتش‌نشانی اخذ گردید. سپس لایه‌ها به تفکیک هر معیار سنجش شده و مجموع آن‌ها با هم ترکیب شدند. در نهایت 17 پهنه بهینه بعد از سنجش عینی خروجی‌های به‌دست‌آمده مشخص گردید و 28 ایستگاه جدید در آن‌ها مکان‌یابی شدند.

کلیدواژه‌ها

برنامه‌ریزی فضایی، حوادث و حریق؛ آتش‌نشانی؛ برنامه‌ریزی تجهیزات؛ مکان‌یابی؛ GIS؛ AHP

مراجع

احمدی، اردشیر؛ 1370. مکان گزینی نقاط استقرار ایستگاه‌های آتش‌نشانی و خدمات ایمنی در تهران. مجله روش. شماره 9. ص 41.

ایزارد، والتر؛ 1357. روش‌های تحلیل منطقه‌ای. ترجمه کاظم‌زاده صمیمی. تهران: انتشارات دانشگاه ملی ایران. ص 50-48.

بهشتی‌روی، مجید؛ 1374. ضوابط مکان گزینی ایستگاه‌های آتش‌نشانی در شهرهای کشور. انتشارات وزارت کشور. ص 1 تا 10.

بیات، محمد؛ 1375. سازمان‌های خدمات ایمنی و آتش‌نشانی کشورهای اروپایی. تهران: انتشارات انوار. ص 20-10.

پرهیزکار، اکبر. 1376. ارائة الگوی مکان‌گزینی مراکز خدمات شهری با تحقیق در مدل‌ها و GIS شهری. رسالة دکتری دانشگاه تربیت مدرس. تهران. ص 64-27.

سازمان آتش‌نشانی و خدمات ایمنی شهرداری مشهد؛ 1387. آمار مرکز عملیات سازمان آتش‌نشانی. ص 80-55.

سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌های کشور؛ 1378. ماهنامه شهرداری‌ها. شماره 10. ویژه‌نامه آتش‌نشانی. ص 25-15.

لی، کولین؛ 1366. مدل‌ها در برنامه‌ریزی شهری. ترجمه عباس‌زادگان، مصطفی. انتشارات جهاد دانشگاهی تهران. ص 35.

مرکز آمار ایران؛ 1385. نتایج تفصیلی سرشماری نفوس و مسکن. ص 90-50.

شهرداری مشهد؛ 1391. آمارنامه سال 1391. ص 246.

شهرداری تهران؛ 1375. مطالعة مقدماتی نحوة توسعة ایستگاه‌های آتش‌نشانی در تهران. مجله بی‌تا. شماره 9. ص 40-38

وزارت کشور؛ 1383. ارائه مدل و ضوابط مکان گزینی ایستگاه‌های آتش‌نشانی. پرهیزگار، اکبر. تهران.

ص 5-4.

Ahmadi, A., 1370. The location of fire stations and safety services in Tehran. Journal of ravesh. No. 9, pp. 41.

Ayzard, Walter., 1357. Regional analysis. translation Kazemzadeh samimi. Tehran. National University Press. S50-48.

Bhshtyravy, M., 1374. criteria, location of fire stations in the city. The Interior Ministry. pp. 1 to 10.

Bayat, M., 1375., fire safety services organizations in Europe. Tehran. anvar. S20-10.

parhizkar, Akbar., 1376. Model locate in urban centers with models and GIS in urban research. Tarbiat Modarres University doctoral dissertation. Tehran. S64-27.

The Fire and Safety Services Mashhad Municipality., 1387. Statistics Fire Department Operations Center. S80-55.

Municipalities and Dhyary country., 1378. Municipalities Magazine. No. 10. especially a fire. S25-15.

Lee, Colin., 1366. Models in urban planning. translating Baszadgan. Mostafa. Tehran University Jihad Press. p. 35.

Statistical Center of Iran., 1385. Detailed results of the Census of Population and Housing. S90-50.

Mashhad Municipality., 1391. Figures a year. 1391. p. 246.

Tehran Municipality., 1375. Preliminary study of how the development of fire stations in Tehran. B. Journal. No. 9. pp. 40-38

Department of the Interior., 1383. Site selection criteria model and fire stations. parhizgar. Akbar. Tehran.

Pp. 5-4.

Dey, Prasanta Kumar November., 2003. "Analytic Hierarchy Process Analyzes Risk of Operating Cross-Country Petroleum Pipelines in India". Natural Hazards Review. Retrieved 2007-08-20.

Caffrey, James June., 2005. "Test Run: The Analytic Hierarchy Process". MSDN Magazine. Retrieved 2007-08-21.

Chan, F. T. S.; Chan, H. K., 2010. "An AHP model for selection of suppliers in the fast changing fashion market". The International Journal of Advanced Manufacturing Technology 51 (9–12): 1195.

Lewis, Robert J. The application of microcomputers to fire station location planing international Fire chief., 1986 Feb: Vol. 52(no.2): PP.18-21.

Jenks, George F., 1967. "The Data Model Concept in Statistical Mapping". International Yearbook of Cartography 2007: 186.

Reilly, J.M. Development and application of a fire station plcement model. Fire Technology., 1985 Aug: Vol. 21 (no 3): PP. 181-198.

Novak, V. "Are fuzzy sets a reasonable tool for modeling vague phenomena?". Fuzzy Sets and Systems 156 (2005) 341—348.

Saaty, Thomas L., 2010. Principia Mathematica Decernendi: Mathematical Principles of Decision Making. Pittsburgh. Pennsylvania: RWS Publications. ISBN 978-1-888603-10-1.

Saaty, Thomas L.; Peniwati, Kirti., 2008. Group Decision Making: Drawing out and Reconciling Differences. Pittsburgh. Pennsylvania: RWS Publications. ISBN 978-1-888603-08-8.