انگیزش‌های معناساز معانی مختلف نان

زبانشناسی و گویش های خراسان

مقاله 8، دوره 9، شماره 17، آبان 1396، صفحه 153-174   

نوع مقاله: علمی - پژ‍وهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/lj.v9i17.65241

نویسندگان

علی عبداللهی نژاد؛ علی ایزانلو^* ؛ اعظم استاجی

دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

در پژوهش‌های معناشناختی با موضوع چندمعنایی، اغلب به ارائه انواع معانی مختلف یک واژه بسنده می‌شود. این پژوهش با محور قرار دادن سؤال اصلی حوزه چندمعنایی از دیدگاه فالکوم، مبنی بر یافتن پاسخ به این سؤال که چگونه معانی مختلفِ یک چندمعنا، ساخته می‌شود، به این نتیجه می‌رسد که چندمعنایی بر پایه دانش غیرزبان‌شناختیِ (فیزیکی و غیزفیزیکی) مفاهیم استوار است؛ همچنین تلاش شده است با تحلیل معانی مختلف نان، انگیزش‌های معناساز یا همان ابعاد مختلف و تأثیرگذار در شکل‌گیری معانی یک واژۀ چندمعنا (در اینجا نان) مورد بررسی قرار گیرد. داده‌های این پژوهش با بررسی واژۀ نان در پیکرۀ بی‌جن‌خان و 18 لغت‌نامۀ معتبر زبان فارسی به دست آمده‌اند. نتایج حاصل، حاکی از آن است که هفت انگیزش معناساز (ظاهر، ارزش، تعامل، خوردن، مالکیت، مقدار و مکان) در ساخت معانی مختلف نان نقش دارند که از این تعداد، به‌ترتیب، دو انگیزۀ تعامل با نان و ارزش آن، دارای بالاترین بسامد بوده است.

کلیدواژه‌ها

چندمعنایی؛ انگیزش معناساز؛ شبکۀ معناساز؛ نان

مراجع

1. افخمی، علی و اصغری، زهرا. (1391). چگونگی اشتقاق مفاهیم غیرمکانی از مفهوم مکانی حرف اضافۀ در، در حوزۀ معناشناسی شناختی و براساس نظریۀ LCCM. زبان‌پژوهشی دانشگاه الزهرا (س). (7)، 48-27.

2. افراشی، آزیتا؛ حسامی، تورج و سالاس، بئاتریس. (1391). بررسی تطبیقی استعاره‌های مفهومی جهتی در زبان‌های اسپانیایی و فارسی. جستارهای زبانی. (12)، 24-1.

3. افراشی، آزیتا و صامت جوکندان، سید سجاد. (1393). چندمعنایی نظام‌مند با رویکردی شناختی تحلیل چندمعنایی فعلِ حسیِ شنیدن در زبان فارسی. ادب‌پژوهی. (30)، 59-29.

4. افراشی، آزیتا؛ عاصی، سید مصطفی و جولایی، کامیار. (1394). استعاره‌های مفهومی در زبان فارسی؛ تحلیل شناختی و پیکره‌مدار. زبان‌شناخت. (2). 62-39.

5. امینی، امیرقلی. (1369). فرهنگ عوام. (چاپ دوم). اصفهان: دانشگاه اصفهان.

6. انوری، حسن (1381). فرهنگ بزرگ سخن. تهران: انتشارات سخن.

7. بی‌جن‌خان، محمود. پیکرۀ بی‌جن‌خان: 2.600.000 کلمه، (1396). موجود به‌صورت آنلاین در http://dbrg.ut.ac.ir/Bijankhan>>.

8. پادشاه، محمد. (1363). فرهنگ آنندراج. تهران: انتشارات کتاب‌خانۀ خیام.

9. جمال‌زاده، محمدعلی. (1341). فرهنگ لغات عامیانه. تهران: فرهنگ ایران زمین.

10. جمشیدی‌پور، یوسف. (1347). فرهنگ امثال فارسی: شامل امثال، ضرب‌المثل‌ها، حکم، خرافات و فولکلورهای رایج و منسوخ. تهران: کتاب‌فروشی فروغی.

11. حسابی، اکبر. (1395)، قالب‌های معنایی «خوردن» از منظر معناشناسی قالبی. زبان و زبان‌شناسی. 11 (22)، 26-1.

12. خدایار، امیرمسعود. (1364). اندرز‌ها و مثال‌های مصطلح در زبان فارسی. (چاپ اول). تهران: انتشارات خورشید.

13. خدایار، امیرمسعود. (1370). امثال و حکم در زبان فارسی. (چاپ دوم). تهران: انتشارات خورشید.

14. داعی الاسلام، محمدعلی. (1318). فرهنگ نظام. حیدرآّباد: مشین پریس.

15. دلارامی فر، منصوره؛ یوسفیان، پاکزاد و آهنگر، عباسعلی. (1396). روابط معنایی فعل «گرفتن» در زبان فارسی: رویکرد معنی‌شناسی قالب‌بنیاد فیلمور. پژوهش‌های زبانی. 8 (1)، 98-79.

16. دهخدا، علی اکبر. (1361). امثال و حکم. (چاپ پنجم). تهران: نشر تیراژه.

17. دهخدا، علی اکبر. (1361). لغت‌نامۀ دهخدا. (چاپ اول). تهران: مؤسسۀ انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.

18. دهخدا، علی اکبر. (1373). لغت‌نامۀ دهخدا. (چاپ دوم). تهران: مؤسسۀ انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.

19. دهخدا، علی اکبر. (1397). لغت‌نامۀ دهخدا. برگرفته از < https://www.vajehyab.com>

20. راسخ، مهند، محمد و رنجبر ضرابی، نفیسه. (1392). بررسی شبکۀ معنایی حروف اضافۀ در و سر، پژوهش‌های زبان‌شناسی تطبیقی. (5)، 112-95.

21. رضایی، حدائق و رفیعی، عادل. (1395). بررسی شبکۀ معنایی پسوند مکان‌ساز «-گاه» با رویکردی شناختی. زبان‌پژوهی دانشگاه الزهرا (س). (18)، 123-107.

22. زاهدی، کیوان و محمدی زیارتی، عاطفه. (1390). شبکۀ معنایی حرف اضافۀ فارسی از در چهارچوب معنی‌شناسی شناختی. تازه‌های علوم شناختی. (49)، 80-67.

23. زعفرانچی، مسعود و آموزگار، حبیب‌الله. (1370). فرهنگ فارسی به فارسی دانش. (چاپ اول). تهران: انتشارات صفار.

24. شکورزادۀ بلوری، ابراهیم. (1372). ده هزار مثل فارسی و بیست و پنج هزار معادل آن‌ها. (چاپ اول). مشهد: مؤسسۀ چاپ و انتشارات آستان قدس رضوی.

25. صدری افشار، غلامحسین. (1369). فرهنگ زبان فارسی امروز. (چاپ اول). تهران: مؤسسۀ نشر کلمه.

26. صدری افشار، غلامحسین؛ حکمی، نسرین و حکمی، نسترن. (1383). فرهنگ معاصر فارسی یک جلدی. تهران: فرهنگ معاصر.

27. صراحی، محمدامین. (1393). رویکردی رده‌شناختی به استعاره‌های مربوط به رنگ در زبان فارسی. زبان‌پژوهشی دانشگاه الزهرا (س). (11)، 118-97.

28. طالشی، مریم. (3، اردیبهشت، 1397). غذای 15 میلیون گرسنه را دور می‌ریزیم. برگفته از

http://www.ion.ir/News/114753.html?catid=7&title=ریزیم-می-دور-را-گرسنه-میلیون-15-غذای

29. عچرش، خیریه و کهندل جهرمی، مرضیه. (1394). رسم شبکۀ معنایی واژۀ فتنه و مترادفات آن در قرآن. مطالعات قرآنی. (24)، 52-29.

30. قریب، محمد. (1367). واژه‌نامۀ نوین. (چاپ چهارم). تهران: انتشارات بنیاد.

31. قوام، ابوالقاسم و اسپرغم، ثمین. (1394). بررسی استعاره‌های «عشق» و «معشوق» در دوبیتی‌های عامیانۀ منطقۀ خراسان بر بنیاد نظری استعارۀ شناختی. کهن‌نامۀ ادب پارسی. 6 (3)، 26-1.

32. گلشائی، رامین؛ گلفام، ارسلان؛ عاصی، مصطفی و آقاگل‌زاده، فردوس. (1393). ارزیابی پیکره‌بنیاد مفروضات نظریۀ استعارۀ مفهومی: بررسی موردی استعارۀ «بحث به‌مثابۀ جنگ» در زبان فارسی. جستارهای زبانی. (17)، 248-223.

33. مجد، محمدقلی. (1378). قحطی بزرگ. (چاپ اول). تهران: مؤسسۀ مطلعات و پژوهش‌های سیاسی.

34. مؤذنی، علی محمد و خنجری، شهروز. (1393). تحلیل برخی از استعاره‌های مفهومی فارسی با استفاده از الگوی شبکه‌ای ادغام. ادب فارسی. (13)، 16-1.

35. مختاری، شهره و رضایی، حدائق. (1392). بررسی شناختی شبکۀ معنایی حرف اضافۀ با در زبان فارسی. زبان‌شناسی و گویش‌های خراسان. (9)، 94-73.

36. مشیری، مهشید. (1388). فرهنگ زبان فارسی. (چاپ پنجم). تهران: سروش (انتشارات صدا و سیما)

37. معین، محمد. (1360). فرهنگ فارسی. (چاپ چهارم). تهران: انتشارات امیرکبیر.

38. موسوی، حمزه؛ عموزاده، محمد و رضایی، والی. (1394). بررسی واژۀ «دیدن» براساس معناشناسی قالبی. جستارهای زبانی. 6 (7). 236-219.

39. نصیب، فهیمه و ایزانلو، علی. (1395) بررسی معناشناختی فعل خوردن بر اساس معنای پایۀ پذیرا. زبا‌‌ن‌پژوهی دانشگاه الزهرا)س( . (20)، 142-125.

40. نفیسی، علی اکبر. (1343). فرهنگ نفیسی. تهران: انتشارات خیام.

41. Buccino, G., Colagè, I., Gobbi, N., & Bonaccorso, G. (2016). Grounding meaning in experience: A broad perspective on embodied language. Neuroscience and Biobehavioral Reviews, 69, 69-78.

42. Deignan, A., & Potter, L. (2004). A corpus study of metaphors and metonyms in English and Italian. Journal of Pragmatics, 36, 1231-1252.

43. Evans, V. (2014). A unified account of polysemy within LCCM theory. Lingua, 127, 100-123.

44. Falkum, I. L. (2015a). The how and why of polysemy: A pragmatic account. Lingua, 157, 83-99.

45. Falkum, I. L. (2015b). Polysemy: Current perspectives and approaches. Lingua, 157, 1-16.

46. Fauconnier, G. (1985). Mental spaces. Cambridge, MA: MIT Press.

47. Fillmore, C. J. (1982). Frame Semantics. In The Linguistics Society of Korea (Ed.) Linguistics in the morning calm. Seoul, South Korea: Hanshin Publishing Co.

48. Graf, E. (2011). Adolescents' use of spatial time metaphors: A matter of cognition or socio-communicative practice? Journal of Pragmatics, 43, 723-734.

49. Ibañez-Moreno, A. (2005). An analysis of the cognitive dimension of proverbs in English and Spanish: The conceptual power of language reflecting popular believes. SKASE Journal of Theoretical Linguistics, 2(1), 42-54.

50. Kövecses, Z. (2010). Metaphor (2nd ed.). New York, NY: Oxford University Press.

51. Lakoff, G., & Johnson, M. (2003). Metaphors we live by. Chicago: The University of Chicago Press, Ltd.

52. Rabagliati, H., Marcus, G. F., & Pylkkanen, L. (2011). Rules, radical pragmatics and restrictions on regular polysemy. Journal of Semantic, 28(4), 485– 512.

53. Rosch, E., & Mervis. C. (1975). Family resemblance: Studies in the internal structure of categories. Cognitive Psychology, 7, 573–605.

54. Seargeant, Ph. (2009). Metaphors of possession in the conceptualism of language. Language and Communication, 29, 383-393.