معدن فیروزه نیشابور: نخستین کانی سازی مس- طلا- اورانیم- عناصر نادر خاکی سبک نوع IOCG در ایران

زمین شناسی اقتصادی

مقاله 5، دوره 3، شماره 2 - شماره پیاپی 5، بهمن 1390، صفحه 193-216   

نوع مقاله: علمی- پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/econg.v3i2.11420

نویسندگان

محمد حسن کریم پور^* ؛ آزاده ملکزاده شفارودی؛ اکبر اسفندیارپور؛ حسن محمدنژاد

فردوسی مشهد

چکیده

معدن فیروزه نیشابور در شمال غرب نیشابور و در کمربند آتشفشانی جنوب قوچان واقع شده است. مهمترین واحدهای سنگی منطقه شامل گدازه و پیروکلاستیک های آندزیتی - داسیتی با سن ائوسن هستند. توده های نفوذی نیمه عمیق با ترکیب دیوریت پورفیری تا سینیت پورفیری (گرانیتوئیدهای سری مگنتیت) در آن نفوذ کرده اند. آلتراسیون وسیعی واحدهای آتشفشانی و نفوذی منطقه را تحت تأثیر قرار داده است که شامل چهار زون اصلی سیلیسی، آرژیلیک، کربناتی و پروپلیتیک می باشد. زون سیلیسی و بعد آرژیلیک، آلتراسیون های اصلی منطقه هستند. کانی سازی به شکلهای افشان، استوک ورک و برش هیدروترمالی دیده می شود. کانه های اولیه شامل پیریت، مگنتیت، اسپکیولاریت، کالکوپیریت و بورنیت است. کانه های ثانویه شامل فیروزه، کالکوزیت، کوولیت و اکسیدهای آهن است. زون گوسان وسیعی در منطقه دیده می شود که نشان دهنده اکسیداسیون شدید کانیهای سولفیدی است. ضخامت زون اکسیدان بیش از 80 متر است. بررسیهای ژئوشیمیایی، ناهنجاریهای عناصر مس، طلا، روی، آرسنیک، مولیبدن، کبالت، اورانیم، عناصر نادر خاکی سبک، نیوبیم و توریم را نشان می دهد. نتایج مطالعات ژئوفیزیک هوایی نیز ناهنجاری بالای مغناطیسی و رادیومتری (اورانیم و توریم) را در کمربند آتشفشانی ائوسن میزبان معدن مشخص کرده است. براساس ویژگیهای زمین شناسی، آلتراسیون، کانی سازی، ژئوشیمی و ژئوفیزیک، معدن فیروزه نیشابور یک کانی سازی بزرگ مس- طلا- اورانیم- عناصر نادر خاکی سبک نوع IOCG است. مقایسه ویژگیهای این معدن با معادن بزرگ IOCG دنیا نشان می دهد که این معدن شبیه دو معدن المپیک دم استرالیا و کاندلاریای شیلی است. همچنین مقایسه آن با دو کانسار IOCGقلعه زری و کوه زر نشان می دهد که معدن فیروزه نیشابور نخستین کانی سازی IOCG چندفلزی است که در ایران معرفی می شود.

کلیدواژه‌ها

معدن فیروزه؛ مس؛ عناصر نادر خاکی سبک؛ اورانیم؛ کانسارهای IOCG

مراجع

[1] Corriveau L., "Iron oxide copper-gold (±Ag ±Nb ±P ±REE ±U) deposits: a Canadian perspective", In.Goodfellow, W.D., ed., Mineral Deposits of Canada: A Synthesis of Major Deposit-Types, District Metallogeny, the Evolution of Geological Provinces, and Exploration Methods: Geological Association of Canada, Mineral Deposits Division, Special Publication 5 (2007) 265-278.

[2] Hitzman M.W., "Iron oxides Cu-Au Deposits: What, Where, When and Why",In porter, T. M. (Ed.), Hydrothermal Iron oxide copper-gold and related deposits: A Global perspective, Australian mineral foundation, Adelaide (2001) 9-25.

[3] Roberts D. E., Hudson G. R. T., "The Olympic Dam copper-uranium-gold-silver depositRoxby Downs, South Australia", Economic Geology 78 (1983) 799-822.

[4] Hitzman M. W., Oreskes N., Einaudi M. T., "Geological characteristics and tectonic setting of Proterozoic iron oxide (Cu-U-Au-LREE) deposits", Precambrian Research 58 (1992) 241-287.

[5] Gandhi S. S., Bell R. T., "Metallogenic concepts to aid exploration for the giant Olympic Dam-type deposits and their derivatives"in Maurice, Y. T., ed., Proceedings of the 8th quadrennial international association on the genesis of ore deposits symposium: E. Schweizerbart’scheVerlagsbuchhandlung, Stuttgart, Germany (1993) 787-802.

[6] Kerrich R., Goldfarb R., Groves D., Garwin S., "The geodynamics of world-class gold deposits: characteristics, space-time distribution and origins", Reviews of Society of Economic Geologists 13 (2000) 501-551.

[7] Porter T. M., (editor), "Hydrothermal iron oxide copper-gold and related deposits: A global perspective", Volume 1: PGC Publishing, Adelaide (2000) 349 p.

[8] Porter T. M., (editor), "Hydrothermal iron oxide copper-gold and related deposits: A global perspective", Volume 2: PGC Publishing, Adelaide, (2002) 377 p.

[9] Ray G. E., Lefebure D. V., "A synopsis of iron oxide ± Cu ± Au ± P ± REE deposits of the Candelaria-Kiruna-Olympic Dam family", British Columbia Ministry of Energy and Mines, Geological Fieldwork 1999, Paper 2000-1 (2000) 267-272.

[10] Groves D. I., Vielreicher N. M., "The Phalabowra (Palabora) carbonatite-hosted magnetite-copper sulfide deposit, South Africa: An end-member of the iron-oxide copper-gold-rare earth element deposit group?",MineraliumDeposita 36 (2001)189-194.

[11] Sillitoe R. H., "Iron oxide-copper-gold deposits: an Andean view", MineraliumDeposita 38 (2003) 787-812.

[12] Barton M. D., Johnson D. A., "Footprints of Fe-oxide (-Cu-Au) systems", SEG 2004 Predictive Mineral Discovery Under Cover – Extended Abstracts, Centre for Global Metallogeny, The University of Western Australia 33 (2004)112-116.

[13] Karimpour M. H., "Comparison of QalehZari Cu-Au-Ag deposit with other Iron Oxides Cu-Au (IOCG-Type) deposits & new classification", Iranian Journal of Crystallography and mineralogy 13 (2005)165-184.

[14] Groves D. I., Bierlein F. P., Meinert L. D., Hitzman N. W., "Iron oxide copper- gold (IOCG) deposits through earth history: implications for origin, lithospheric setting, and distiniction from other epigenetic iron oxide deposits", Economic Geology 105 (2010) 641-656.

[15] Gandhi S. S., "An overview of the Fe oxide-Cu-Au deposits and related deposit types", CIM Montreal 2003 Mining Industry Conference and Exhibition, Canadian Institute of Mining, Technical Paper CD-ROM (2003).

[16] Gandhi S. S., "Magmatic-hydrothermal Fe oxide±Cu±Au deposits: classification for a digital database and an overview of selected districts", IAVCEI General Assembly 2004, Pucَn, Chile, CD-ROM, Abstracts01a_pt_169 (2004).

[17] کریم پور م.ح.، "کانی شناسی، آلتراسیون، سنگ منشأ و محیط تکتونیکی کانسارهای Iron oxides Cu-Au و مثالهایی از ایران"، یازدهمین همایش انجمن بلورشناسی و کانی شناسی ایران، (1382) ص 184- 190.

[18] Karimpour M. H., ZawKhin Atkinson W. W., "Fluid inclusion thermometry, stable isotope geochemistry and genesis of a specularite-rich Cu-Au-Ag deposit, QalehZari mine, Iran", Geological Society of America Abstracts. Annual meeting November 5-8, 2001 Boston, USA (2001).

[19] Bauman A., Spes O., Lensch G., "Strontium isotopic composition of post-ophiolithic tertiary volcanics between Kashmar, Sabzevar and Quchan INE Iran", Geodynamic project (geotraverse) in Iran, Final report, Geo. Suv of Iran, Report no.51 (1983).

[20] Spies O., Lensch G., Mihem A., "Chemistry of the post-ophiolitic tertiary

volcanicsbetweenSabzevar and Quchan/NE-Iran", Geodynamic project (geotraverse) in Iran, Final report, Geo. Suv of Iran, Report no 51 (1983).

[21] قاسمی ح.، صادقیان م.، خانعلی زاده ع.، تنها ع.، " سنگ شناسی، ژئوشیمی و سن پرتوسنجی گنبدهای آداکیتی پرسیلیس کمان قاره ای نئوژن، جنوب قوچان"، مجله بلورشناسی و کانی شناسی ایران، شماره 3 (1389) ص 347-370.

[22] تدین اسلامی، "گزارش اکتشاف ژئوشیمیایی در حوزه معدن فیروزه نیشابور"، سازمان زمین شناسی کشور (1353).

[23] کیمیاقلم، ایرانمنش، "گزارش اکتشافات ژئوفیزیکی در حوزه معدن فیروژه نیشابور"، گزارش شماره 51 سازمان زمین شناسی کشور (1353).

[24] Issakhanian V., Espahbod M.R., Nemat L., "Geological investigation of Radiometric material in the vicinity of the Neyshabur turquoise mine", Geol. Surv. Iran, (1973) 16 p.

[25] Espahbod M.R., "Le district minier de la mine de turquoise de kuh-e-madan (Neychabur, Iran): mineralisationsetcaracferesgeologiques, ge’ochimiques et me’talloge’niques de l’uranium, du cuivre et du molybdeue", Theses (Diplome de docteur-ingenieur), Universite de Nancy I. Nancy, France (1976).

[26] اکرمی م.ع؛ عسکری ع؛ "نقشه زمین شناسی 1:100000 سلطان آباد"، سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور (1379).

[27] Ishihara S., "The granitoid series and mineralization", Economic Geology 75thAnniv (1981) 458-484.

[28] ملکزاده شفارودی الف.، کریم پور م.ح.، "بارزسازی زو نهای آلتراسیون در ارتفاعات شمال غربی نیشابور، با استفاده از روش نقشه برداری زاویه طیفی بر روی تصاویر سنجنده آستر"، نخستین همایش انجمن زمین شناسی اقتصادی ایران، دانشگاه فردوسی مشهد (1389).

[29] Vidla T., Lindsay N., Zamora R., "Geology of the Mantoverde copper deposit, northern Chile: A specularite-rich, hydrothermal- tectonic breccia related to the Atacama Fault Zone", In: Camus F, Sillitoe RH, Petersen R (eds) Andean copper deposits: New discoveries, mineralization styles and metallogeny, Soc Econ Geol, Spec Publ,5 )1996) 157–169.

[30] Zamora R., Castillo B.,"Mineralizacio´ n de Fe-Cu-Au en el distritoMantoverde, Cordillera de la Costa, III Regio´n de Atacama, Chile", In: Proc 2ndCongrInt de Prospectores y Exploradores, Lima, Conferencias, Inst de Ingenieros de Minas del Peru´, Lima, )2001( 13.

[31] Marschik R., Leveille R.A., Martin W., "La Candelaria and the Punta del Cobre district, Chile, Early Cretaceous iron oxide Cu-Au(-Zn-Ag) mineralization", In: Porter TM (ed)Hydrothermal iron oxide copper-gold and related deposits, A global perspective, Australian Mineral Foundation, Adelaide 1 (2000) 163–175.

[32] Marschik R., Leveille R.A., "The Candelaria-Punta del Cobre iron oxide copper-gold deposits, Chile", Geological Society of America, Abstracts with Programs, A-371 (1998).

[33] Reeve J.S., Cross K.C., Smith R. N., Oreskes N., "Olympic Dam copper-uranium-gold-silver deposit", In: Hughes FE (ed) Geology of the mineral deposits of Australia and Papua New Guinea, 2. AustInst Min MetallMonogr14 )1990) 1009–1035.

[34]Hodgkison J., "Olympic Dam – Expanding and Changing the Geological Interpretations of a Major Deposit and Its Implications", Technology – Australia’s Future: New Technology for Traditional Industries: Academy Symposium, (1998).

[35]Haynes D., Cross K., Bills R., Reed M., "Olympic Dam Ore Genesis. A Fluid-Mixing Model", Economic Geology 90 (1995) 281-307.

[36]Oreskes N., Hitzman M.W., "A model for the origin of Olympic Dam-type deposits", Mineral deposit modeling, Gelogical Association of Canada, Special paper 40 (1993).

[37] Crask T.E., "Geological aspects of discovery of the Ernest Henry Cu-Au deposit", northwest Quinsland: Australian Institue of Geoscientists Bull, 16) 1995( 95-109.

[38] Vidal C.E., Injoque-Espinoza J., Sidder G.B., Mukasa S.B., "Amphibolitic Cu-Fe skarn deposits in the central coast of Peru", Econ Geol. 5) 1990( 1447–1461.

[39] Leveille R., Marschik R., "Iron oxides copper-gold deposits in south America", International Geological Congress, Rio de Janeiro, Brazil, August (2000) 6-17.

[40] مظلومی ع.، کریم پور م.ح.، رسا الف.، رحیمی ب.، وثوقی عابدینی م.، "کانسار طلای کوه زر تربت حیدریه مدل جدیدی از کانی سازی طلا"، مجله بلورشناسی و کانی شناسی ایران شماره 3 (1378) ص 364-376.