نشانه- معناشناسی نور در شعر سهراب سپهری

زبانشناسی و گویش های خراسان

مقاله 1، دوره 10، شماره 18، مرداد 1397، صفحه 1-20   

نوع مقاله: علمی - پژ‍وهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/lj.v10i18.57075

نویسنده

ابراهیم کنعانی^*

دانشگاه کوثر بجنورد

چکیده

در پژوهشِ حاضر کارکرد نور در شعر سهراب سپهری بر اساس دیدگاه نشانه- معناشناختی، بررسی و تحلیل شده است. هدف اصلی از پژوهشِ پیش رو، بررسی وضعیت گفتمانی و تحولی نور در شعر سپهری با تکیه بر چهار دیوان شعر او با عنوان­های «شرق اندوه»، «مسافر»، «صدای پای آب» و «حجم سبز» می­باشد. پرسش­های اصلی پژوهشِ پیشِ رو این است که نور در شعر سپهری چه حالت­هایی پیدا می­کند، چگونه به جریان در می­آید و گسترش می­یابد؛ همچنین چگونه می­تواند معناآفرینی کند؛ همچنین نور و همبسته­های نوری با کدام نظام­های نشانه- معناشناسی ارتباط دارند؟ و آیا می­توان برای نظام نوری در شعر سپهری الگویی معرفی کرد. فرضیۀ ما این است که نور به عنوان یک ابژۀ معناساز عمل می­کند و از طریق رابطۀ زنجیره­ای حواس و در تعامل با حس­های مختلف دیداری، جسمانه­ای، لامسه­ای، بویایی و حسی- حرکتی معناآفرینی می­کند. درواقع، نظام رخدادی و شوشی نور بستری را فراهم می­آورد تا نظام زنجیره­ای حسی شکل بگیرد. سوژه و ابژه در پرتو این نظام و در رابطه­ای ادراکی- حسی در تعامل با هم قرار می­گیرند. نتیجۀ چنین فرایندی برخورداری شوش­گر از حضوری استعلایی است. پژوهشِ حاضر با تحلیل نظام گفتمانی نوری توانسته الگویی را از چگونگی استحاله و استعلای گفتمان از منظر نور در شعر سپهری تبیین کند.

کلیدواژه‌ها

نور؛ سهراب سپهری؛ نظام های نشانه- معناشناختی؛ حواس؛ زیبایی شناختی

مراجع

1. 1. پوله، ژرژ. (1390). آگاهی نقد. ترجمۀ مرتضی‌بابک ‌معین. تهران: نشر علم.
   2. سپهری، سهراب. (1390). هشت کتاب. تهران: پیام عدالت.
   3. شعیری، حمیدرضا. (1379). «فاعل فردی و جمعی در «پُشت هیچستان سپهری». مدرس علوم انسانی. دورة 4، شمارة3: ‌‌صص. 53- 63.
   4. ______. (1379). «پنجره از نگاه بودلر و سپهری». پژوهش زبان‌های خارجی. دورۀ ... . شمارۀ 8 (ویژه‌نامۀ همایش ادبیات تطبیقی). بهار و تابستان.صص. 66- 77.
   5. ______. ( 1385). تجزیه و تحلیل نشانه- معناشناختی گفتمان. تهران: سمت.
   6. ______. ( 1391). «تحلیل نشانه- معناشناسی خلسه در گفتمان ادبی». فصلنامۀ پژوهش‌های ادبی. سال 9، شمارۀ 36 و 37. تابستان و پاییز.صص. 129- 146.
   7. ______. (1392). نشانه- معناشناسی دیداری: نظریه و تحلیل گفتمان هنری. تهران: سخن.
   8. ______. (1395). نشانه- معناشناسی ادبیات: نظریه و روش تحلیل گفتمان ادبی. تهران: دانشگاه تربیت مدرس.
   9. کنعانی، ابراهیم. (1393). تحلیل کارکرد گفتمانی نور، صدا و رنگ در مثنوی مولوی: رویکرد نشانه- معنا‌شناختی. رسالۀ دکتری رشتۀ زبان و ادبیات فارسی. دانشگاه سمنان.
   10. کنعانی، ابراهیم، عصمت اسماعیلی و حسن اکبری بیرق. (1393). «بررسی کارکردهای نشانه- معناشناختی نور بر اساس قصه‌ای از مثنوی». کهن‌نامۀ ادب پارسی، سال پنجم. شمارۀ سوم. پاییز.صص. 121- 148.
   11. گذشتی، محمد‌علی و بهروز رومیانی. (1392). «شهر نور و ظلمت در شعر سهراب». ادبیات پارسی معاصر. سال سوم. شمارۀ دوم. تابستان.صص. 89- 114.
   12. گرمس، ژولین آلژیرداس. (1389). نُقصان معنا. ترجمۀ حمید‌رضا شعیری. تهران: نشر علم.
   13. لطیف‌نژاد، فرخ، فرزان سجودی و مه‌دخت پور‌خالقی. (1393). «مراحل دریافت متن در شعر سپهری بر اساس رویکرد بوگراند و درسلر». دوماهنامۀ جستارهای زبانی. د 5. ش 3 (پیاپی‌19). مهر و آبان.صص. 165- 192.
   14. معین، مرتضی‌بابک (1396). ابعاد گمشدۀ معنا در نشانه‌شناسی روایی کلاسیک؛ نظام معنایی تطبیق یا رقص در تعامل. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
   15. ______. (1390). «بررسی تطبیقی اندیشه‌های بنیادین پدیدارشناسی (با رویکرد هوسرلی) با مضامینی چند در شعر سپهری». دو فصلنامۀ علمی-پژوهشی مطالعات تطبیقی هنر. شمارۀ اول. بهار و تابستان.صص. ‌17- 28.
   16. ______. (1392). نقد مضمونی. نخستین کارگاه نقد ادبی. تهران: انجمن علمی نقد ادبی.
   
   17. Fontanille J. (1995). Semiotique du visible: Des Mondes de lumieres, presses Universitaires de France (P U F).