مقایسۀ تطبیقی حق محیط زیست سالم در سیرۀ نبوی و علوی با حقوق اساسی در جمهوری اسلامی ایران

تاریخ و فرهنگ

مقاله 12، دوره 51، شماره 2 - شماره پیاپی 103، دی 1398، صفحه 264-245   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jhc.v51i2.85865

نویسندگان

محمد علیدادی شمس آبادی^{* 1}؛ علی نصیری²؛ سعید صفی³

¹دانش آموخته سطح چهار حوزه علمیه قم

²استاد دانشگاه علم و صنعت، مدرس درس خارج حوزه علمیه قم

³استادیار دانشگاه شهرکرد

چکیده

حق برخورداری از محیط زیست سالم در دهه‌های گذشته به عنوان یکی از حقوق انسانی در حکومت‌های مختلف مطرح شده است. چنانکه از عنوان جمهوری اسلامی ایران پیدا است، قانون اساسی ایران باید متأثر از آموزه‌های دینی از جمله سیرۀ رسول خدا (ص) و امامان معصوم (ع) باشد. بر همین اساس می‌توان از میزان تطابق مؤلفه‌های حق محیط­زیست در حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران با سیرۀ نبوی و علوی سخن به میان آورد. در این مقاله با روش توصیفی ـ تحلیلی حق مردم برای برخورداری از محیط زیست سالم و راهکارهای حفاظت از محیط زیست همانند بهداشت فردی و اجتماعی، رعایت حقوق حیوانات و حفظ پوشش گیاهی، جلوگیری از آلودگی آب، خاک، هوا و اعتدال در مصرف در سیرۀ حکومتی نبوی و علوی مورد بررسی قرار گرفته و با توجه به حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران، زمینه‌های بین‌المللی، اصول قانون اساسی و قوانین عادی ناظر به حق محیط زیست سالم مورد کنکاش قرار گرفته است. در پایان راهکارهایی نیز در جهت گسترش حفاظت از حق محیط زیست سالم در حکومت اسلامی ارائه شده است.

کلیدواژه‌ها

محیط زیست؛ حقوق اساسی؛ قانون اساسی؛ سیرۀ نبوی؛ سیرۀ علوی

مراجع

قرآن کریم

 

نهج البلاغه

 

آمدی، عبدالواحد بن محمد نمیمی، غررالحکم و درر الکلم. قم: جامعۀ مدرسین، 1410ق.

 

ابن‌بابویه، محمد بن علی. من لایحضره الفقیه. ترجمۀ علی‌اکبر غفاری. تهران:  صدوق، 1367ش.

 

ابن‌بابویه، محمد بن علی. عیون أخبار الرضا(ع). به ‌تحقیق مهدى‌ لاجوردى. تهران:‏ جهان،‏ 1378ش.

 

ابن‌سعد، ابوعبد الله محمد بن سعد. الطبقات الکبرى. به‌ تحقیق محمد عبدالقادر عطا. بیروت: دار الکتب العلمیة، 1410ق.

 

ابن‌ماجه، محمد بن یزید. سنن ابن‌ماجه. بی‌جا: مکتبة المعارف للنشر و التوزیع، بی‌تا.

 

اصغری لفمجانی، صادق. مبانی حفاظت از محیط‌زیست در اسلام. تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی و سازمان حفاظت محیط زیست، 1378ش.

 

بادکوبه هزاوه، احمد. «حسبه». دانشنامۀ جهان اسلام، 234ـ246. تهران: بنیاد دائرة المعارف اسلامی، 1388ش.

 

برنامۀ پنجم توسعۀ کشور مصوب قانون برنامۀ پنج‌سالۀ پنجم توسعۀ جمهوری اسلامی ایران (1390ـ1394ش) مصوب جلسۀ علنی مورخ 15/10/1389 مجلس شورای اسلامی ایران.

 

پاینده، ابوالقاسم. نهج الفصاحه (مجموعۀ کلمات قصار حضرت رسول (ص) ). تهران: جاویدان، 1382ش.

 

پیام مقام معظم رهبری به نخستین همایش حقوق محیط زیست ایران، خرداد ماه 1382.

 

جعفی، مفضل بن عمر. توحید مفضل. بی‌جا: مکتبة الداوری، بی‌تا.

 

جوادی آملی، عبدالله. اسلام و محیط زیست. به‌تحقیق عباس رحیمیان. قم:  اسراء، 1386ش.

 

حجاب، محمد منیر. التلوث و حمایة البیئه. مصر: دار الفجر، 1999.

 

حر عاملی، محمد بن حسن. وسائل الشیعه. قم: موسسة آل البیت، 1409ق.

 

حر عاملی، محمد بن حسن. هدایة الأمة إلى أحکام الأئمة. مشهد: بی‌نا، 1414ق.

 

حکیمی، محمد رضا. الحیاة. ترجمۀ احمد آرام. تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی، بی‌تا.

 

حسینی، سیدعلی. کتاباخلاقومحیطزیست، «محیط زیست در قواعد فقهی». تهران:  دانشگاه امام‌ صادق(ع)، 1389ش.

 

خویی، حبیب‌الله بن محمد هاشمی. منهاج البرائة فی شرح نهج‌البلاغه. به‌تصحیح ابراهیم میانجی. با شرح حسن حسن‌زاده، محمدباقر کمره‌ای. تهران: مکتبة الاسلامیه، 1400ق.

 

دفتر حقوقی و امور مجلس، مجموعۀ قوانین و مقررات حفاظت محیط زیست ایران. تهران: نهاد ریاست‌جمهوری، 1383ش.

 

راوندى کاشانى، فضل‌الله بن على. النوادر. به ‌تحقیق احمد صادقی اردستانی. قم: دار الکتاب، بی‌تا.

 

سیاست‌های کلی محیط زیست مصوب 28/8/94 (ابلاغ شده پس از مشورت با مجمع تشخیص مصلحت نظام).

 

شفیعی مازندرانی، سیدمحمد. تأثیرمحیطزیستبرانسانازدیدگاهاسلام. مجموعه‌مقالات اولین همایش اسلام و محیط زیست. 72ـ90. تهران: سازمان حفاظت محیط زیست، 1378ش.

 

شیلتون، دینا. کیس الکساندر. کتابچۀ قضایی حقوق محیط زیست. با ترجمه و تحقیق محسن عبداللهی. تهران: خرسندی، 1389ش.

 

فیروزی، مهدی. حق بر محیط زیست. تهران: جهاد دانشگاهی، 1384ش.

 

ریچارد فولتز و دیگران. اسلام و محیط زیست. ترجمۀ محمد خواجه‌حسینی و شهاب‌الدین معین‌الدینی. مشهد: جهاد دانشگاهی، 1393ش.

 

قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران

 

قانون اساس‌نامۀ صندوق ملی محیط‌زیست مصوب 12/6/1384، 32378 ت ـ هـ..

 

قوام، میرعظیم. حمایت کیفری از محیط زیست. تهران: سازمان حفاظت محیط زیست، 1375ش.

 

قاضی شریعت‌پناهی، ابوالفضل. حقوق اساسی و نهادهای سیاسی. تهران:  دانشگاه تهران، 1372ش.

 

کلینى، محمدبن یعقوب. الکافى. به ‌تحقیق على‌اکبر غفارى. تهران: دار الکتب الاسلامیه، 1407ق.

 

لوبون، گوستاو. تمدن اسلام و عرب. ترجمۀ محمد تقی فخر داعی. تهران: دنیای کتاب، 1387ش.

 

متقی، علی بن حسام‌الدین. کنزالعمال فی سنن الاقوال و الافعال. به‌تصحیح حیانی بکری. بیروت: مؤسسة الرساله، 1409ق.

 

مجلسی، محمد باقر. بحارالأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار (ع). بیروت: مؤسسة الوفاء، 1403ق.

 

محقق داماد، سیدمصطفی. «طبیعت و محیط‌زیست از دیدگاه اسلام». نامۀ فرهنگ، شمارۀ 13 (1373ش): 78ـ89. http://www.noormags.ir

 

محمدی ری‌شهری، محمد. میزان الحکمه. ترجمۀ حمیدرضا شیخی. قم: مؤسسه دارالحدیث، 1389ش.

 

مطهری، مرتضی. ده گفتار. تهران: صدرا، 1368ش.

 

مسائلی، محمود. «نسل جدید حقوق بشر». سیاست خارجی، سال ششم، شمارۀ 1 (1371ش): 170ـ185، http://fp.ipisjournals.ir.

 

موسوی بجنوردی، محمدحسن. القواعد الفقهیه. به ‌تحقیق مهدی مهریزی و  محمدحسن درایتی. قم: الهادی، 1377ش.

 

مدنی، جلال الدین. مبانی و کلیات علم حقوق. تهران:  همراه، 1376ش.

 

نورى، حسین بن محمدتقى. مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل. قم: مؤسسة آل‌البیت (ع)، 1408ق.

 

سایت سازمان حفاظت محیط زیست www.doe.irhttps//

 

سایت مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی  https// www. rc.majlis.ir

 

سایت مجلس شورای اسلامی https// www.parliran.ir