تاثیر کاهش فصل رشد محصولات زراعی پاییزه بر بهره‌برداری پایدار از منابع آب زیرزمینی

فصلنامه آب و توسعه پایدار

مقاله 10، دوره 3، شماره 2 - شماره پیاپی 7، اسفند 1395، صفحه 73-82   

نوع مقاله: مقاله علمی- ترویجی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jwsd.v3i2.55013

نویسنده

علیرضا خداشناس^*

مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی خراسان رضوی

چکیده

در حال حاضر قسمت عمده‌ای از آب مورد نیاز بخش‏ های کشاورزی، صنعت و سایر مصارف استان خراسان رضوی با استفاده از منابع محدود زیرزمینی تأمین می ‏شود امّا روند کنونی مصرف آب در بخش‌های مختلف از جمله کشاورزی موجد نگرانی‌های جدی در زمینه دوام کمیت و کیفیت آب قابل دسترس برای تأمین نیازهای آینده‌ای نه‌چندان دور در این استان است. به‌منظور دستیابی به رهیافتی برای کاهش مصرف آب در بخش کشاورزی استان و نیز تعیین پتانسیل تولید گندم، جو و کلزا به عنوان مهم‌ترین محصولات زراعی پاییزه استان در اثر کاهش فصل رشد، مطالعه‌ای در مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی خراسان رضوی انجام شد. در سال‌های انجام مطالعه، آزمایشات تکراردار برای همه محصولات به‌صورت کرت‌های یک‌بار خرد شده در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی با 3 تکرار به اجرا درآمد به گونه‌ای که تاریخ‌های کاشت به عنوان کرت‌های اصلی و تنوعی از ارقام این محصولات از طریق کرت‌های فرعی مورد بررسی قرارگرفتند. نتایج حاکی از آن است که با وجود کوتاه شدن فصل رشد در اثر تاریخ کاشت‌های پیشنهادی برای این محصولات، پتانسیل تولید دانه قابل قبول است، گرچه از نظر عملکرددانه نسبت به تاریخ کاشت‌های مطلوب کاهش نشان می‌دهد. با این وجود به نظر می‌رسد امکان کاهش فصل رشد گندم، جو و کلزا و حذف آبیاری‌های پائیزه وجود دارد. در یک نگرش کلی برآیند نتایج سال‌های انجام آزمایش نشان می‌دهد که انتخاب مطلوب برای تاریخ کاشت گندم، جو و کلزا با حذف آبیاری‌های پاییزه در مشهد، کشت انتظار است (اولین زمانی که به علت کاهش دما بذور سبز نشده و سبز آن‌ها پس از رفع سرمای زمستان صورت گیرد) امّا برای محصولات گندم و جو این دامنه می‌تواند تا اول اسفندماه نیز ادامه یابد، گرچه توصیه همان تاریخ کاشت مطلوب است.

کلیدواژه‌ها

کاهش فصل رشد؛ بهره‌وری آب؛ گندم؛ جو؛ کلزا

مراجع

ابراهیمی، م.، اکبری، غ.ع.، اکبری، غ.ع. و صمدی فیروزآباد، ب. 1391. اثر تاریخ کاشت بر روی عملکرد و اجزاء عملکرددانه در ارقام کلزا در منطقه ورامین. مجله به زراعی نهال و بذر، 28: 69-80.

باغانی، ج. و قدسی، م. 1383. اثر رژیم‌های مختلف آبیاری بر ارقام گندم. مجله تحقیقات مهندسی کشاورزی، 5: 1-14.

ببران ص. و هنربخش ن. 1387. بحران وضعیت آب در ایران و جهان. فصلنامه راهبرد، 48: 193-212.

سازمان جهاد کشاورزی استان خراسان رضوی. 1392. آمارنامه سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی. معاونت برنامه ریزی و امور اقتصادی. http://www.koaj.ir.

سازمان جهاد کشاورزی استان خراسان رضوی. 1393. آمارنامه سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی. معاونت برنامه ریزی و امور اقتصادی. http://www.koaj.ir.

رحیمیان، م.ح. و قدسی، م. 1393. تأثیر حذف آبیاری در مراحل انتهایی رشد بر کارایی مصرف آب و عملکرد پنج ژنوتیپ گندم در مشهد. نشریه پژوهش آب در کشاورزی، 28: 25-38.

علی‌پور، ع.، وکیل‌پور، م.ح.، افشارتبار، ر. و نیک‌زاد، م. 1391. بررسی کارایی مصرف آب گندم در منطقه زرقان. مجله پژوهش آب در کشاورزی، 26: 405-414.

شرکت آب منطقه‌ای خراسان رضوی. 1395. گزارش‌ سیمای آب خراسان رضوی (سال 1394). http://www.khrw.ir.

Heping Z. 2003. Improving Water Productivity through Deficit Irrigation: Examples from Syria, the North China Plain and Oregon, USA. In J.W. Kijne et al. (Eds.). Water Productivity in Agriculture: Limits and Opportunities for Improvement. CAB International, pp. 301- 309.

Hu Y., Moiwo J.P., Yang Y., Han S. and Yang Y. 2010. Agricultural water-saving and sustainable groundwater management in Shijiazhuang Irrigation District, North China Plain. Journal of Hydrology, 393: 219–232.

Meng Q., Sun Q., Chen X., Cui Z., Yue S., Zhang F. and Romheld V. 2012. Alternative cropping systems for sustainable water and nitrogen use in the North China plain. Agriculture, Ecosystem and Environment, 146: 93-102.

Sun Q., Kroble R., Muller T., Romheld V., Cui Z., Zhang F. and Chen X. 2011. Optimization of yield and water-use of different cropping systems for sustainable groundwater use in North China plain. Agricultural Water Management, 98: 808-814.

Xue Q., Rudd J.C., Liu S., Jessup K.E., Devkota R.N., and Mahan J.R. 2014. yield determination and water-use efficiency of wheat under water-limited conditions in the u.s. southern high plains. Crop Science, 54:34–47.