کارکرد قرائت «ابیّ بن کعب» در ترجیح میان قرائت های هفتگانه

علوم قرآن و حدیث

مقاله 4، دوره 47، شماره 1 - شماره پیاپی 94، خرداد 1394، صفحه 121-139   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/naqhs.v47i1.21828

نویسنده

روح الله نجفی^*

دانشگاه خوارزمی

چکیده

با نگاشته شدن و رسمیت یافتن مصحف عثمانی و لازم شمرده شدن قرائت قرآن بر وفق رسم الخطّ آن، به تدریج مصاحف دیگر از جمله مصحف «ابیّ بن کعب»، صلاحیت تلاوت شدن را از دست دادند. با این همه، مصحف عثمانی نیز قاریان و قرائت‌هایی مختلف یافت و ابوبکر بن مجاهد در قرن چهارم، قرائت هفت قاری منتخب خویش را در کتاب «السبعه» عرضه داشت. از دیگر سو، بزرگانی نظیر ابن خالویه، مکی‌بن ابی طالب، زمخشری، شیخ طوسی و... چون در مقام مقایسه و رجحان نهادن میان قرائت‌های قاریان هفت‌گانه برآمدند، قرائت ابیّ بن کعب را از یاد نبردند بلکه در مواضع متعدد، با استشهاد بدان، وجهی از وجوه قرائت‌های هفت‌گانه را موید داشتند و قرائت ابیّ را حجّت برخی از قاریان منتخب ابن مجاهد دانستند. تحقیق حاضر با عرضه بیست نمونه از استشهادهای اهل فن به قرائت ابیّ در مقام ترجیح میان قرائت‌های قاریان هفت‌گانه، مسجّل می‌سازد که قرائت ابیّ، در فرایند تشخیص متن قرآن، نقشی انکارناپذیر داشته است.

کلیدواژه‌ها

قرائت قرآن؛ اختلاف قرائت؛ ابیّ بن کعب؛ قرائت ابیّ؛ قرائت‌های هفت‌گانه؛ احتجاج بر قرائت؛ ترجیح قرائت

مراجع

ابن ابی مریم، نصر بن علی بن محمد، الکتاب الموضح فی وجوه القرائات و عللها، جده: الجماعه الخیریه بتحفیظ القرآن الکریم، 1414 ق.

ابن جنّی، ابوالفتح عثمان، المحتسب فی تبیین وجوه شواذ القراءات و الایضاح عنها، قاهره :وزاره الاوقاف، المجلس الاعلی للشئون الاسلامیه، 1415-1414 ق.

ابن خالویه، حسین بن احمد، اعراب القرائات السبع و عللها، قاهره: مکتبه الخانجی،1413 ق.

ابن سعد، محمد بن سعد، الطبقات الکبری، بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1417-1416 ق.

ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، البدایه و النهایه، بیروت: دار ومکتبه الهلال، 1429 ق.

ابن مجاهد، احمد بن موسی، کتاب السبعه فی القراءات، تحقیق: شوقی ضیف، قاهره: دار المعارف، 1972م.

ابن منظور، محمّد بن مکرّم، لسان العرب، بیروت: دار صادر، 2011 م.

ابوعبید، قاسم بن سلّام، فضائل القرآن، ،بیروت: المکتبه العصریه، 1426ق.

ابوالفتوح رازی، حسین بن علی، روض الجنان و روح الجنان، مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی، 1366

باقولی، نورالدین علی بن حسین، کشف المشکلات و ایضاح المعضلات فی اعراب القرآن وعلل القرائات، بیروت: دارالکتب العلمیه، 2011م.

الخطیب، عبداللطیف، معجم القراءات، دمشق: دار سعد الدین، 1430 ق.

اهدلی، احمد میقری بن احمد، البرهان فی اعراب آیات القرآن، بیروت: مکتبه العصریه، 1427 ق.

درویش، محی الدین، اعراب القرآن الکریم وبیانه، قم: منشورات کمال الملک، 1428 ق.

زجّاج، ابو اسحاق ابراهیم السری، معانی القرآن و اعرابه، تصحیح : عرفان بن سلیم، بیروت: المکتبه العصریه، 1427 ق.

زمخشری، محمود بن عمر، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، بیروت: دار الکتاب العربی، 1429ق.

شوکانی، محمد بن علی، فتح القدیر، بیروت: دارالکتاب العربی، 1430 ق.

صافی، محمود، الجدول فی اعراب القرآن و صرفه و بیانه، تهران: نشر احسان، 1383.

طبری، محمد بن جریر، تفسیر الطبری: جامع البیان عن تأویل آی القرآن، بیروت: دار احیاء التراث العربیّ، بی‌تا.

طرابلسی، عبدالرزاق بن حمزه، نهایه الغایه فی بعض اسماء رجال القرائات اولی الروایه، بیروت: المکتبه العصریه، 1431ق.

طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، تصحیح: احمد حبیب قصیر العاملی، بیروت: الامیره، 1431 ق.

عکبریّ، ابو البقاء عبدالله بن حسین، املاء ما منّ به الرحمن، بیروت: دار الکتب العلمیه، 1421ق.

فخر رازی، محمد بن عمر، تفسیر الفخر الرازی المشتهر بالتفسیر الکبیر و مفاتیح الغیب، بیروت: دارالفکر، 1426-1425 ق.

فرّاء، یحیی بن زیاد، معانی القرآن، تحقیق عماد الدین بن سید آل درویش، بیروت، 1432ق.

قرطبی، محمدبن احمد، الجامع‌ لاحکام القرآن، بیروت: المکتبه العصریه، 1430 ق.

قیسی، مکی بن ابی طالب، الکشف عن وجوه القراءات السبع وعللها و حججها، بیروت : کتاب-ناشرون، 1432ق.

کرباسی، محمد جعفر ابراهیم، اعراب القرآن، بیروت: دار و کتبه الهلال،1422ق.

محلّی، محمد بن احمد، و عبدالرحمن‌بن ابی‌بکر سیوطی، تفسیر الجلالین، بیروت: مکتبه العصریه، 1432ق.

مختار عمر، احمد و عبد العال سالم مکرم، معجم القرائات القرانیه، تهران : انتشارات اسوه، 1426 ق.

نحاس، احمد بن محمد، اعراب القرآن، بیروت: دار و کتبه الهلال، 2004م.

نسفی، عبدالله بن احمد، تفسیر النسفی (مدارک التنزیل و حقائق التأویل)، بیروت: المکتبه العصریه،1430 ق.