حیات اجتماعی دورۀ صفویه از منظر <تذکرۀ نصرآبادی>

تاریخ و فرهنگ

مقاله 7، دوره 51، شماره 2 - شماره پیاپی 103، دی 1398، صفحه 151-135   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jhc.v51i2.28078

نویسنده

بدرالسادات علیزاده مقدم^*

استادیار گروه تاریخ دانشگاه پیام نور

چکیده

در میان منابع پژوهش در تاریخ اجتماعی، تذکره‌‌ها از جایگاه خاصی برخوردارند. اگرچه تمرکز اصلی تذکره‌‌ها بر شرح حال شاعران و سخنوران است، اطلاعات حاشیه‌ای که در خلال شرح حال‌‌ها به آن اشاره شده، می‌تواند نقش مؤثری در تکمیل و گاه حتی تصحیح اطلاعات منابع تاریخی ایفا کند. در میان تذکره‌های دورۀ صفوی، تذکرۀ نصرآبادی چه به لحاظ تعدد شرح حال‌‌ها و چه به لحاظ حجم اطلاعات حاشیه‌ای و به‌ویژه توجه نویسنده بر سخنورانی از طبقات مختلف جامعه از اهمیت ویژه‌ای برخورداراست. این مقاله که با روش کتابخانه‌ای و به شیوۀ توصیفی و تحلیلی ساماندهی شده، در پی پاسخ به این سؤال است که تذکرۀ نصرآبادی چه نقشی در تبیین اوضاع اجتماعی دورۀ صفویه ایفا می‌کند؟ یافته‌‌ها مؤید آن است که اگرچه نکات اجتماعی ارائه شده در این اثر به‌صورت حاشیه‌ای و در لابه‌لای شرح حال شاعران و سخنوران این دوره آورده شده است، توجه خاص نویسنده به طبقات مختلف جامعه به‌ویژه عامۀ مردم، سرگرمی‌ها، اعتقادات و آداب و رسوم و چگونگی تعامل اجتماعی گروه‌های مختلف، در کنار نمایاندن آسیب‌‌ها و چالش‌هایی که طبقات مختلف عصر وی با آن مواجه بوده‌اند، این کتاب را به منبعی ارزشمند جهت فهم بیشتر و بهتر جنبه‌های مختلف حیات اجتماعی دورۀ صفویه به‌ویژه اواخر آن بدل ساخته است.

کلیدواژه‌ها

اوضاع اجتماعی؛ تذکرۀ نصرآبادی؛ اصفهان؛ دورۀ صفوی

مراجع

 آصف، محمد‌هاشم. رستم التواریخ. به ‌تصحیح میترا مهرآبادی. تهران: دنیای کتاب، 1382ش.

 

 اولئاریوس، آدام. سفرنامه. ترجمۀ احمد بهپور. تهران: ابتکار نو، 1365ش.

 

 بیگی حبیب‌آبادی، پرویز. تأملی در تذکرۀ نصرآبادی. تهران: امیرکبیر، 1386ش.

 

 تاورنیه، ژان باتیست. سفرنامه. ترجمۀ حمید ارباب شیرانی. تهران: نیلوفر، 1389ش.

 

ترکمان، اسکندر بیگ. عالم آرای عباسی. به‌ کوشش ایرج افشار. تهران: امیرکبیر، 1387ش.

 

جعفریان، رسول. «اصفهان قرن یازدهم از نگاه تذکرۀ نصرآبادی». آینۀ پژوهش، شمارۀ 44 (1376ش):55ـ60.

 

دلاواله، پیترو. سفرنامه. ترجمۀ شعاع الدین شفا. تهران: علمی و فرهنگی، 1370ش.

 

 روملو، حسن‌بیک. احسن التواریخ. به ‌تصحیح عبدالحسین نوایی. تهران: بابک، 1375ش.

 

صفوی، سام میرزا. تذکرۀ تحفۀ سامی. به ‌تصحیح رکن الدین همایون فرخ. تهران: اساطیر، 1384ش.

 

سبزواری، محمدباقر. روضة الانوار عباسی. به ‌تصحیح اسماعیل چنگیزی. تهران : میراث مکتوب، 1383ش.

 

سفرنامۀ ونیزیان. ترجمۀ منوچهر امیری. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1382ش.

 

سیوری، راجر، ایران عصرصفوی. ترجمۀ کامبیز عزیزی. تهران: مرکز، 1372ش.

 

سهیلی خوانساری، احمد. «تذکرۀ نصرآبادی». ارمغان، شمارۀ 10 (1316ش): 69ـ74.

 

شاردن، ژان. سفرنامه. ترجمۀ اقبال یغمایی. تهران : توس، 1374ش.

 

طهرانی، محمدشفیع. مرآت واردات. به ‌تصحیح منصور صفت‌گل. تهران: میراث مکتوب، 1383ش.

 

فلسفی، نصرالله. زندگانی شاه عباس اول. تهران: علمی، 1375ش.

 

فلاندن، اوژن، سفرنامه. ترجمۀ حسین نورصادقی. تهران: صادقی، 1376ش.

 

کارری، جملی. سفرنامه. ترجمۀ عباس نخجوانی. تهران: علمی و فرهنگی، 1348ش.

 

کمپفر، انگلبرت. سفرنامه. ترجمۀ کیکاوس جهانداری. تهران: خوارزمی، 1360ش.

 

گلچین معانی، احمد. تاریخ تذکره‌های فارسی. تهران: کتابخانۀ سنایی، 1363ش.

 

مته، رودلف. ایران در بحران. ترجمۀ حسن افشار. تهران: مرکز، 1393ش.

 

مته، رودلف. تفریحات ایرانیان. ترجمۀ مانی صالحی علامه. تهران: نامک، 1398ش.

 

منجم یزدی، ملاجلال. تاریخ عباسی یا روزنامۀ ملاجلال. به ‌کوشش سیف الله وحیدنیا. تهران: وحید، 1366ش.

 

مسرت، حسین. «ارزش و اهمیت تذکرۀ نصرآبادی». آینۀ پژوهش، شمارۀ 48 (1376ش):554ـ560.

 

مسرت، حسین. «تذکرۀ نصرآبادی دوباره ورق خورد». آینۀ پژوهش، شمارۀ 67 (1380ش):69ـ73.

 

موسی‌پور بشلی، ابراهیم. «تاریخ اجتماعی: رویکردی نوین به مطالعات تاریخی»، تاریخ و تمدن اسلامی، شمارۀ 6 (زمستان 1386): 141ـ155.

 

میرانصاری، علی و علی میرانصاری. «تذکره‌های دورۀ صفوی، منابعی ارزشمند برای شناخت شاعران موسیقی‌دان و نوازندۀ این دوره (907ـ1148ق/1502ـ1736)»، نامۀ فرهنگستان، دورۀ چهاردهم، شمارۀ 53 (پاییز 1393): 52ـ61.

 

نصرآبادی، محمدطاهر. تذکرۀ نصرآبادی. تهران: اساطیر، 1378ش.

 

نصیری، محمدابراهیم بن زین‌العابدین. دستور شهریاران. تهران :بنیاد موقوفات افشار، 1373ش.

 

هنرفر، لطف‌الله. گنجینۀ آثار تاریخی اصفهان. اصفهان: زیبا، 1350ش.

 

Matthee, Rudi and Beth Baron. “Prostitutes, Courtesans, and Dancing Girls: Women Entertainers in Safavid Iran”. Iran and Beyond. Mazda Publishers Inc (2000): 121-150.

 

Matthee, Rudi. “Coffee in Safavid Iran: Commerce and ConsumptionAuthor” Journal of the Economic and Social History of the Orient, Vol.37, No.1 (1994):  1-32.

 

 Mahmoud Fotoohi, ”TADKERA-YE NASRABADI”, Iranicaonline. Org.