باورهای پایه وچگونگی تحصیل معرفت عینی و ضروری از دید فیلسوفان مسلمان و تحلیلی نوین و وجود شناختی از آنها

جستارهایی در فلسفه و کلام

مقاله 3، دوره 44، شماره 2 - شماره پیاپی 89، اسفند 1391، صفحه 48-79   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/philosophy.v44i2.10145

نویسنده

مرتضی حاج حسینی^*

ایران

چکیده

در فلسفۀ کلاسیک به مجموعه ای از قضایا که آدمی به کشف آن‌ها همت می‌گمارد و صدق آن‌ها را بر اساس معیار مطابقت توضیح می‌دهد معرفت اطلاق می‌شود و معرفتِ مطلوب معرفتی است که واجد دو وصف عینیت و ضرورت باشد. چنین معرفتی، بدون شک باید در فرایندی شکل گیرد که هم انعکاس حقایق امور را تضمین کند و هم از توان مقاومتی بالا در برابر حملات شکاکانه برخوردار باشد. در این صورت معرفت حاصل واجد کمالات مطلوب معرفت یعنی عینیت و ضرورت خواهد بود. فیلسوفان مسلمان برای دسترسی به چنین معرفتی بحث تصدیقات بدیهی و ملاک بداهت آن‌ها را پیش کشیده و ضمن اعتقاد به عینیت و ضرورت بدیهی‌ها، ارجاع نظری‌ها به بدیهی‌ها را شرط عینیت و ضرورت نظری‌ها قلمداد کرده‌اند.
بیان و بررسی انتقادی نظر فیلسوفان مسلمان در مورد تصدیقات بدیهی و ملاک بداهت آن‌ها و نیز بیان و بررسی انتقادی رویکردهای مکمّل در دوران معاصر و بحث در مورد میزان توفیق هر یک در تبیین چگونگی صدق تصدیقات بدیهی و تضمین معرفت عینی و ضروری، هدف اصلی این مقاله است که با پیشنهاد رویکرد وجود شناختی به عنوان رویکردی نوین که با تکیه بر مفهوم وجود و تحلیل وجود شناختی از تصدیقات پایه و اصول بدیهی اولیه به حل مسئله مبادرت می‌ورزد خاتمه می‌یابد.

کلیدواژه‌ها

معرفت؛ باورهای پایه؛ صدق؛ عینیت؛ ضرورت؛ بداهت؛ تحلیل وجودی؛ موجود در عالم؛ امکان شناختن؛ علم حضوری؛ علم حصولی

مراجع

ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، اشارات و تنبیهات، همراه با شرح خواجه نصیرالدین طوسی، دفتر نشر کتاب، قم،1403.

ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، شفا، انتشارات کتابخانۀ آیةا... مرعشی، قم، بی تا.

ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، شفا (الهیات)، با مقدمۀ دکتر ابراهیم مدکور، انتشارات ناصر و خسرو، تهران،1363.

حاج حسینی، مرتضی، جزر و مد شک در فلسفه کلاسیک غرب، فصلنامۀ اندیشۀ دینی، ش 14، دانشگاه شیراز،1384.

حاج حسینی، مرتضی، تحلیل روش شناختی و وجودی باورهای پایه در فلسفۀ دکارت، فصلنامۀ انجمن معارف اسلامی، ش 22، قم،1389.

صدر الدین شیرازی، محمد بن ابراهیم، مفاتیح الغیب، تصحیح محمد خواجوی، موسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی، تهران،1363.

طباطبایی، سید محمدحسین، اصول فلسفه و روش رئالیسم، جلد اول- دوم - سوم، همراه با مقدمه و پاورقی مرتضی مطهری، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزۀ علمیه قم، بی تا.

طباطبایی، سید محمدحسین، نهایة الحکمة، با اشراف شیخ میرزا عبدا... نورانی، موسسة النشر الاسلامی التابعة لجماعة المدرسین، قم،1403.

طباطبایی، سید محمدحسین، برهان، با تصحیح مهدی قوام صفری، مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزۀ علمیه قم،1371.

طوسی، خواجه نصیرالدین، شرح اشارات و تنبیهات ابن سینا، دفتر نشر کتاب، قم،1403.

طوسی، خواجه نصیرالدین،  منطق التجرید در حلی، الجوهر النضید، انتشارات بیدار، قم،1363 

غزالی، معیار العلم، با تحقیق دکتور علی بو ملحم، دار و مکتبة الهلال، بیروت،1993.

فخر رازی، الملخص، با تحقیق و تعلیق قراملکی و اصغری نژاد، دانشگاه امام صادق، تهران،1381.

فخر رازی، معالم اصول الدین، با تقدیم سمیع دعیم، دارالفکر اللبنانی، بیروت،1992

مصباح یزدی، محمدتقی، آموزش فلسفه، سازمان تبلیغات اسلامی، تهران،1364. 

مصباح یزدی، محمدتقی، شرح الهیات شفاء، جلد اول، با تحقیق محمد باقر ملکیان، انتشارات موسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی، قم،1386.  

مطهری، مرتضی، پاورقی بر طباطبایی، سید محمدحسین، بی تا، اصول فلسفه و روش رئالیسم، جلد اول- دوم - سوم، دفترانتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزۀ علمیه قم، بی تا.

معلمی، حسن، معرفت‌شناسی، انتشارات مرکز جهانی علوم اسلامی، 1383.

 Aristotle ,1949, Posterior Analytics, trans. into English under the editorship of W.D. Ross                    

Ayer, A.J. , Cogito Ergo Sum, at Descartes, Rene, Critical Assessments, edited by Moyal, G.J.D. Routledge, 1991, vol II, p 219- 223