شخصیّت شناسی شغاد در شاهنامه

جُستارهای نوین ادبی

مقاله 3، دوره 42، شماره 1 - شماره پیاپی 164، اردیبهشت 1388، صفحه 65-81   

نوع مقاله: مقالۀ پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jls.v42i1.4167

نویسندگان

قبول قبول^* ؛ یاحقی یاحقی

چکیده

فردوسی در توصیف شخصیّتهای مهمّ شاهنامه به گونه ای نشانه گذاری و تصویر پردازی کرده که با تحلیلهای روان شناختی می توان به لایه های پنهان روانی و شخصیّتی ایشان دست یافت. این امر، حاکی از نگاه دقیق و بصیرت شاعر به سرشت و روان آدمی است. از جمله شخصیّتهای پیچیدة روانی و اثرگذار، اما منفی شاهنامه، شغاد برادر ناتنی رستم است که فردوسی چنان هنرمندانه و دقیق به ارائة نشانه ها، توصیف رفتارها و علل انگیزشی وی در قتل رستم می پردازد که با بررسی کلیّة این توصیفها و نشانه ها و مقایسة آنها با نابهنجاریهای روانی شناخته شده در دانش روان شناسی، می توان نتیجه گرفت شغاد دچار اختلال روانی عقدة حقارت است.
بنابر گزارش فردوسی، می توان علل پیدایش احساس حقارت و تبدیل آن به عقدة حقارت را در شغاد نسبت به رستم در این موارد دانست: مادر کنیز و بی اصل و نسب، تولّد شوم، تبعید از کشور و خانواده در سنّ نوجوانی و آوازة جهانگیر رستم. همچنین برخی از ویژگیهای رفتاری افراد دارای عقدة حقارت ـ بر اساس نظریه یِ آلفرد آدلر ـ که در شغاد یافت می شود عبارتند از: خشم، نفرت، حسادت، تکبّر، تناقض رفتاری، هراس و استفاده ی ابزاری از ارزش ها.
کلیدواژه‌ها: شاهنامه، فردوسی، شغاد، رستم، عقدة حقارت، شخصیّت شناسی