سنخیت از دیدگاه ابن سینا و غزالی

جستارهایی در فلسفه و کلام

مقاله 4، دوره 44، شماره 2 - شماره پیاپی 89، اسفند 1391، صفحه 76-104   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/philosophy.v44i2.4013

نویسندگان

سید مرتضی حسینی شاهرودی^* ؛ تکتم مشهدی

چکیده

غزالی با استناد و نقض برخی از دیدگاه‌های حکما در باب صانع بودن خداوند اصل سنخیت میان خدای متعال و مخلوقات را نقض می‌کند، زیرا وی معتقد است بر اساس این استدلال‌ها و تحلیلی که وی از علیت و ضرورت علی مطرح می‌کند عالم نمی‌تواند ساخته خدا باشد. وی این امتناع را از جهت فعل، فاعل و جهت مشترک بین فعل و فاعل مورد بررسی قرار می‌دهد. در دیدگاه ابن‌سینا نیز با توجه به این‌که استدلال وی بر قاعده الواحد مبتنی بر اصل سنخیت است می‌توان گفت که او این اصل را به عنوان قاعده عقلی در ضمن قاعده الواحد می‌پذیرد، اما با توجه به دیدگاه وی درباره تباین وجودات نمی‌توان وی را قائل به سنخیت میان خالق و مخلوق دانست.

کلیدواژه‌ها

الواحد؛ سنخیت؛ علت و معلول؛ ابن سینا؛ غزالی

مراجع

آشتیانی، جلال‌الدین، منتخباتی از آثار حکمای ایران (از عصر میرداماد و میرفندرسکی تا زمان حاضر، قسمت اول، تحقیق و تعلیق سید جلال‌الدین آشتیانی، قسمت دوم از هانری کربن، انستیتو ایران و فرانسه پژوهشهای علمی در ایران، تهران، 1351.

آشتیانی، جلال‌الدین، نقدی بر تهافت الفلاسفه غزالی، چاپ 2، بوستان کتاب، مرکز چاپ و نشر دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه، قم، 1325.

آشتیانی، میرزا مهدی، اساس التوحید، انتشارات مولی، 1330.

ابراهیمی دینانی، غلامحسین، قواعد کلی در فلسفه اسلامی، موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، تهران.

ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، الاشارات و التنبیهات (جزء ثانی در علم ماقبل الطبیعه)، مع شرح المحقق نصیرالدین طوسی، مطعبه الحیدری، تهران.

ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، النجاه من الغرق فی بحر الضلالات، ویرایش محمد تقی دانش پژوه، چاپ دوم، انتشارات دانشگاه تهران، 1379.

ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، مباحثات، تحقیق و تعلیقه بیدارفر، اول، بیدار، قم، 1413 ق.

ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، الهیات شفاء، تحقیق الاب القنواتی و سعید زائد، تقدیم. ابراهیم مذکور، مکتبــه آیه الله مرعشی نجفی، 1404 ق.

ابن‌رشد، اکشف عن مناهج الادله فی عقائد المله، دارالمکتبه التربیه، بیروت.

اکرمی، موسی، ملاصدرا و مطالعات تطبیقی، «تبیین اصل علیت در فلسفه اصالت وجود صدرایی»، چاپ اول، انتشارات بنیاد حکمت اسلامی صدرا، 1380.

ارسطو، فی السماء والاثار العلویه، تحقیق عبدالرحمن بدوی، الطبعه الاولی، مکتبه النهضه المصریه، قاهره، 1961

بهمنیار بن مرزبان، التحصیل، تصحیح و تعلیق مطهری، انتشارات دانشکده الهیات و معارف اسلامی، 1349.

جوادی آملی، عبدالله، رحیق مختوم، چاپ 2، اسراء، 1382.

حاجیان، مهدی، «مبانی قاعده الواحد و اصل سنخیت»، نقد و نظر، دوره یازدهم، شماره اول و دوم.262-278 .

حلی، جمال الدین ابی‌منصور، کشف المراد، چاپ سنگی، 1312.

خادمی، عین الله، علیت از دیدگاه فیلسوفان مسلمان و تجربه گرا، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه، بوستان کتاب، قم، 1380.

رازی، فخرالدین محمد، مباحث المشرقیه فی علم الالهیات و الطبیعات، مکتبه الاسری، طهران.

راس، دیوید، ارسطو، ترجمه مهدی قوام صفری، فکر روز، تهران، 1377.

صدرالدین شیرازی، الاسفار الاربعه، انتشارات مصطفوی، قم، 1368 ه. ش

طاهری، صدرالدین، علیت در دیدگاه اشاعره و هیوم، چاپ اول، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1376.

طباطبائی، محمدحسین، اصول فلسفه و روش رئالیسم، پاورقی به قلم استاد مطهری، چاپ 8، انتشارات صدرا،1374.

طباطبائی، محمدحسین، نهایه الحکمه، چاپ اول، 1367.

طوسی، خواجه نصیرالدین، الاشارات و التنبیهات، مع الشرح للمحقق نصیرالدین محمدبن محمدبن الحسن الطوسی وشرح الشرح للعلامه قطب الدین محمدبن محمدبن ابی جعفر الرازی، طبع الاول، مع نشرالبلاغه قم، 1357 ه.

غزالی، ابوحامد، تهافت الفلاسفه، تحقیق و تقدم الدکتور سلیمان دنیا، الطبعه دارالمعارف.

غزالی، ابوحامد، مجموعه الرسائل «قواعد العقاید فی التوحید»، دار الکتب العلمیه، بیروت، لبنان.

فارابی، مجموعه رسائل، چاپ حیدرآباد، بی‌جا

قدردان قراملکی، محمد حسین، اصل علیت در فلسفه و کلام، چاپ اول، مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی.

مصباح یزدی، تعلیقه بر نهایه الحکمه، الطبعه الاولی، فی طریق الحق، ایران-قم، 1405 ه.

یثربی، سید یحیی، «نقدی بر قاعده الواحد واصل سنخیت»، نقد و نظر، دوره دهم، ش اول و دوم. 251-264