کارکردهای تخیل در تصویرگری کتاب فالنامۀ طهماسبی بر پایۀ آرا ژیلبر دوران مطالعۀ موردی نگارۀ صحرای محشر

تاریخ و فرهنگ

مقاله 8، دوره 51، شماره 2 - شماره پیاپی 103، دی 1398، صفحه 173-153   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jhc.v51i2.86732

نویسندگان

فاطمه مهرابی^{* 1}؛ افسانه قانی²

¹دانشجوی دکتری گروه تاریخ تحلیلی و تطبیقی هنر اسلامی دانشگاه هنر تهران

²استادیار دانشکده هنر و علوم اسلامی دانشگاه شهر کرد

چکیده

فالنامۀ طهماسبی از معدود آثار هنری ایرانی است که از کنار هم قرار گرفتن اطلاعات منابع متعدد و ایدئال ایرانی‌ـ اسلامی (شیعی و صوفی) فراهم آمده است. تعدد و تکثر مبادی شکل دهنده به محتوای این کتاب به خلق اثری انجامیده که به لحاظ عناصر دیداری، اثری متکثر و ترکیبی شمرده می‌شود. از آنجا که تخیل هنری عامل اساسی تجلی امر معقول در محسوس است، مطالعۀ چگونگی شکل‌گیری معنا در آثار هنری، از گذر روش‌های مبتنی بر تحلیل تخیل به ‌خوبی میسر می‌شود. یکی از روش‌های تحلیل مبتنی بر تخیل، روش مطرح‌شده توسط ژیلبر دوران است که در این پژوهش برای تحلیل نگاره‌ای از کتاب فالنامۀ طهماسبی به کار رفته است. داده‌های موردنیاز برای این پژوهش از طریق مشاهدۀ تصویر و تجزیۀ آن به اجزا تشکیل‌دهنده‌اش و اطلاعات موردنیاز برای تحلیل آن، از طریق مطالعات کتابخانه‌ای فراهم آمده و درنهایت، به روش تخیل‌شناسی دوران تجزیه ‌و تحلیل شده است. نتایج حاکی از آن است که هنرمند موردنظر این نوشتار برای به تصویر کشیدن موضوع صحرای محشر از همۀ ساخت‌های دوازده‌گانۀ تبیین­شده توسط دوران استفاده کرده تا مطلوب خود، مضمون جاودانگی را با تأکید بسیار در اثر متجلی کند.

کلیدواژه‌ها

نگارگری؛ فالنامۀ طهماسبی؛ تخیل هنری؛ ساختارهای تخیل؛ ژیلبر دوران

مراجع

اخوانی، سعید و فتانه محمودی. «واکاوی لایه‌های معنایی در نگاره‌های فالنامه نسخه طهماسبی با رویکرد آیکونولوژی». هنرهای زیبا ـ هنرهای تجسمی، شمارۀ 79 (1398ش): 47ـ60.

 

 پایدارفرد، آرزو و مهدی محمدزاده، حسن بلخاری‌قهی. «تحلیل پادگفتمان قرآنی دو نگارۀ‌ حضرت یوسف در زندان و حضرت یونس و ماهی از فالنامۀ شاه‌تهماسبی». باغ نظر، شمارۀ 69 (1397ش): 29ـ38.

 

 پوراکبر، آرش. فالنامۀ شاه طهماسبی. تهران: مؤسسه تألیف، ترجمه و نشر آثار هنری متن، 1396ش.

 

 پیر دهقان، مریم. بررسی تحلیلی نقش عناصر اربعه در فلسفۀ قدیم و بازنمایی آن در هنرهای اسلامی، پایان‌نامۀ کارشناسی‌ارشد، استاد راهنما: محمدتقی پیربابایی، فاطمه اکبری، دانشگاه هنر اسلامی تبریز، دانشکدۀ هنرهای کاربردی، 1393ش.

 

جعفری دهکردی، ناهید و سیده مریم ایزدی دهکردی. «نماد و نمون قدمگاه در تاریخ شرق، با تأکید بر نگارۀ قدمگاه فالنامۀ تهماسبی». هنرهای زیبا ـ هنرهای تجسمی، شمارۀ 78 (1398ش): 69ـ80.

 

شاقلانی پور، زهرا، خشایار قاضی زاده و پرویز حاصلی. «بررسی تأثیر متون شیعی بر شمایل‌نگاری از امام علی (ع) در نگاره‌های فالنامۀ تهماسبی». مطالعات هنر اسلامی، شمارۀ 32، (1397ش): 97ـ131.

 

 مهدی‌زاده، علی‌رضا و حسن بلخاری‌قهی. «بررسی مضامین و نمادهای شیعی در نگارۀ معراج پیامبر صلی الله علیه و آله در نسخۀ فالنامۀ تهماسبی». شیعه‌شناسی، شمارۀ 46 (1393ش): 25ـ46.

 

 عباسی، علی. «ژیلبر دوران، منظومۀ شبانه، منظومۀ روزانه». کتاب ماه، شمارۀ  47، (1380ش)، 128ـ129.

 

عباسی، علی. ساختارهای نظام تخیل از منظر ژیلبر دوران. تهران: علمی و فرهنگی، 1390ش.

 

نامور مطلق، بهمن. «باشلار بنیان‌گذار نقد تخیلی». پژوهشنامۀ فرهنگستان هنر، شمارۀ  3 (1386ش): 57ـ72.

 

 Canby, Sheila. “Royal Persian Paintings”, London, The Burlington Magazine, Vol.141, No.1159, (1999): 637-39.

 

Chelebourg, Christian and Henri Mitterand. L'imaginaire littéraire : des archétypes à la poétique du sujet. Paris: Nathan, 2000.

 

Durand, Gilbert. Les structures anthropologiques de l'imaginaire: introduction à l'archétypologie générale, Paris: Duond, 1992.