تعهد به عدم ازدواج مجدد در روایات و فقه امامیه

فقه و اصول (Fiqh va uṣūl)

مقاله 3، دوره 45، شماره 4 - شماره پیاپی 95، بهمن 1392، صفحه 65-86   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/fiqh.v0i0.9548

نویسندگان

محمدعلی محب الرحمان^{* 1}؛ حسین صابری²؛ محمدمهدی قبولی³

¹دانشجوی دکترای دانشگاه فردوسی مشهد

²دانشیار دانشگاه فردوسی مشهد

³استادیار دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

یکی از نگرانی‌های روانی زنان، ازدواج مجدد همسرانشان است اما مشهور فقها شرط عدم ازدواج مجدد را به دلیل مخالفت با شرع نافذ نمی‌دانند که در این تحقیق تلاش شده با نگاه دیگری موضوع، بررسی شود، لذا روایاتی که در مورد امکان این شرط، نص یا ظاهر هستند و قالب‌های طرح شده در آن‌ها تحلیل و نشان داده‌ شده که شرط عدم ازدواج مجدد و صلح حق ازدواج مجدد در روایات وجود دارد و امکان تضمین این تعهد نیز مورد تایید قرار گرفته است. در خلال بحث‌ها، نقد علما بر روایات مبین جواز را پاسخ گفته‌ایم، دریافت مشهور را به نقد نشسته‌ایم و فهم دیگری از روایات مستند فقها را ترجیح داده‌ایم. افزون بر اینکه به نظر می‌رسد تعهد به عدم ازدواج پس از مرگ همسر از نظر روایات و به جهت سلب حقوق کلی صحیح نیست.

کلیدواژه‌ها

ازدواج مجدد؛ شرط؛ صلح؛ حق ازدواج مجدد؛ تعهد به ترک فعل

مراجع

قران کریم

آل عصفور، حسین‌بن محمد، عیون الحقائق الناظره فی تتمه الحدائق الناضره، چاپ اول، قم، مؤسسة النشر الاسلامی التابعة لجامعة المدرسین، 1410 ق.

ابن ادریس، محمدبن احمد، السرائر، قم، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1406 ق.

ابن بابویه، محمد‌بن علی، من لایحضره الفقیه، علی اکبر غفاری، چاپ دوم، قم، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1404 ق.

ابن براج، عبدالعزیز بن نحریر، المهذب، قم، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1406 ق.

ابن حزم، علی‌بن احمد، الاحکام فی اصول الاحکام، احمد شاکر، زکریا علی یوسف، قاهره، مصر، بی‌تا.

ابن فهد حلی، احمد‌بن محمد، المهذب البارع فی شرح المختصر النافع، مجتبی عراقی، قم، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1407 ق.

ابن قدامه، عبدالله بن احمد، المغنی، بیروت لبنان، دار الکتب العربی، بی‌تا.

ابن قدامه مقدسی، عبدالرحمن بن قدامه، الشرح الکبیر، بیروت، لبنان، دار الکتب العربی، بی‌تا.

اشعری، احمد‌بن محمد، النوادر، چاپ اول، قم، مؤسسه الامام المهدی، 1408 ق.

اصفهانی، محمدحسین، حاشیة المکاسب، عباس محمد آل سباع، چاپ اول، المحقق، 1418 ق.

ــــــــــــــــــــ الاجاره، چاپ دوم، موسسة النشر الاسلامی، 1409 ق.

انصاری، مرتضی بن محمدامین، المکاسب، چاپ اول، چاپ لجنه لتحقیق، 1415 ق.

انصاری، محمد علی، الموسوعة الفقهیة المیسرة، چاپ اول، قم، مجمع الفکر الاسلامی، 1415 ق.

بحرانی، یوسف بن احمد، الحدائق الناضرة فی احکام العترة الطاهرة، محمدتقی ایروانی، قم، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، بی‌تا.

بجنوردی، حسن، القواعد الفقهیة، مهدی مهریزی و محمد حسین درایتی، چاپ اول، قم، الهادی، 1419 ق.

بیهقی، احمدبن الحسین، السنن الکبری، بیروت، لبنان، دارالفکر، بی‌تا.

جماعة من العلماء، التوفیق الربانی، بی‌جا، بی‌نا، بی‌تا.

حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعة فی تحصیل احکام الشریعة، عبدالرحیم ربانی شیرازی، بیروت، لبنان، دار احیاء التراث العربیه، بی‌تا.

ــــــــــــــــــ الفصول المهمة فی اصول الائمة، محمدبن محمد الحسین القائینی، چاپ اول، قم، مؤسسه معارف اسلامی امام رضا، 1418 ق.

حسینی روحانی، محمدصادق، فقه الصادق، چاپ سوم، قم، مؤسسه دار الکتب، 1412 ق.

حسینی خوانساری، احمد، جامع المدارک فی شرح المختصر النافع، علی اکبر غفاری، چاپ دوم، تهران، مکتبه الصدوق، 1355 ش.

حسینی القزوینی، موسوعة الامام الجواد (ع)، چاپ اول، قم، مؤسسة ولی العصر، 1419 ق.

حلی، یحیی بن سعید، الجامع للشرایع، قم، مؤسسة سید الشهدا (ع)، 1405 ق.

خمینی، روح‌الله، رهبر انقلاب و بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران، البیع، چاپ چهارم، قم، مؤسسه اسماعیلیان، 1410 ق.

خمینی، مصطفى، خیارات، چاپ اول، قم، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1418 ق.

خوئی، ابوالقاسم، مصباح الفقاهة فی المعاملات تقریر لابحاث ابوالقاسم الموسوی الخوئی، چاپ سوم، بی‌جا، وجدانی، 1371 ق.

زراری، احمد بن محمد، تاریخ آل زرارة، بی‌جا، بی‌نا، 1399 ق.

سابق، سید، فقة السنة، چاپ اول، بیروت، لبنان، دار الکتاب العربی، 1391 ق.

سمرقندی، محمدبن احمد، تحفة الفقهاء، چاپ دوم، بیروت، لبنان، دار الکتاب العربی، 1414 ق.

شهید اول، محمد بن مکی، الدروس الشرعیه فی فقه الامامیه، چاپ اول، قم، مؤسسه النشر الاسلامی التابعه لجامعه المدرسین بقم، 1412 ق.

شهید ثانی، زین‌الدین بن علی، مسالک الافهام الی تنقیح شرایع الاسلام، چاپ اول، قم، مؤسسه المعارف الاسلامیه، 1431 ق.

صنعانی، ابی بکر عبد الرزاق، المصنف، حبیب الرحمن العظمی، بیروت، لبنان، مجلس العلمی، بی‌تا.

طباطبایی، محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، مؤسسه النشر الاسلامی التابعه لجامعه المدرسین بقم، بی‌تا.

طباطبایی کربلائی، علی بن محمد علی، ریاض المسائل فی بیان الاحکام با الدلایل، قم، مؤسسة آل البیت، 1404 ق.

طباطبایی یزدی، سید محمد کاظم، العروه الوثقی، چاپ اول، قم، مؤسسة النشر الاسلامی التابعه لجامعه المدرسین بقم، 1420 ق.

طباطبایی حکیم، محسن، مستمسک العروه، قم، مکتبة السید مرعشی، 1404 ق.

طوسی، محمدبن حسن، الاستبصار فی ما اختلف من الاخبار، حسن خرسان و محمد آخوندی، چاپ چهارم، قم، دار الکتب الاسلامیة، 1363 ش.

ـــــــــــــــــــــ تهذیب الاحکام، حسن خرسان و محمد آخوندی، چاپ چهارم، قم، دار الکتب الاسلامیة،1365 ش.

ـــــــــــــــــــــ المبسوط فی فقه الامامیة، محمد تقی کاشفی، تهران، مرتضویه، 1387 ق.

ـــــــــــــــــــــ النهایة فی مجرد الفقه و الفتاوی، بیروت، دارالاندلس، بی‌تا

عاملی، محمد، نهایة المرام، مجتبی عراقی، علی پناه اشتهاردی، حسین یزدی، چاپ اول، قم، مؤسسة النشر الاسلامی التابعة لجامعه المدرسین بقم، 1412 ق.

علامه حلی، حسن بن یوسف، تحریر الاحکام الشریعه علی مذهب الامامیه، ابراهیم بهادری، چاپ اول، قم، مؤسسة الامام الصادق (ع)، 1420 ق.

ــــــــــــــــــــــــــ تذکرة الفقها، بی‌جا، مکتبة الرضویه لاحیاء آثار الجعفریه، بی‌تا.

ــــــــــــــــــــــــــ مختلف الشیعه فی احکام الشریعه، چاپ اول، قم، مؤسسة النشر الاسلامی التابعة لجامعة المدرسین بقم،1412 ق.

عیاشی، محمد بن مسعود، التفسیر العیاشی، هاشم رسولی محلاتی، تهران، المکتبة العلمیة الاسلامیة، بی‌تا.

فاضل آبی، حسن‌بن ابی طالب، کشف الرموز فی شرح المختصر النافع، اشتهادری و یزدی، چاپ اول، قم، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1410 ق.

قدیری، محمدحسن، البیع، چاپ اول، قم، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1418 ق.

کلینی، محمد بن یعقوب، اصول الکافی، علی اکبر غفاری، چاپ سوم، قم، دار الکتب الاسلامیه، 1388 ش.

محقق حلی، جعفربن حسن، شرائع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، صادق شیرازی، چاپ دوم، تهران، استقلال، 1409 ق.

مصطفوی، محمد کاظم، مأة قاعدة فقهیة، چاپ سوم، قم، مؤسسة النشر الاسلامی التابعه لجامعه المدرسین بقم، 1417 ق.

مفید، محمدبن محمد، المقنعه، قم، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم،1412 ق.

مقدس اردبیلی، احمد بن محمد، مجمع الفائدة والبرهان، اشتهاردی و عراقی و یزدی، قم، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1402 ق.

موسوی گلپایگانی، محمدرضا، تقریرات الحدود والتعزیرات، بی‌جا، بی‌تا.

میرزای قمی، ابوالقاسم بن محمدحسن، جامع الشتات، مرتضی رضوی، چاپ اول، تهران، مؤسسة کیهان، 1371 ش.

منهاجی، محمدبن احمد، جواهر العقود و معین القضاه و الموقعین و الشهود، مسعد عبدالحمید محمد السعدنی، چاپ اول، بیروت، لبنان، دار الکتب العلمیة، 1417 ق.

نایینی، محمدحسین، المکاسب و البیع: تقریر ابحاث...النائینی، مؤسسة النشر الاسلامی، 1413 ق.

نجفی (صاحب جواهر)، محمدحسن بن باقر، جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام، عباس قوچانی، چاپ سوم، دارالکتب الاسلامیة، 1367 ش.

نخبه من الرواه، الاصول السته عشر، چاپ دوم، قم، دار الشبستری للمطبوعات، 1405 ق.

نراقی، احمدبن محمد مهدی، عوائد الایام، قم، مکتبه بصیرتی، 1408 ق.

نسائی، احمدبن شعیب، سنن النسائی، چاپ اول، بیروت، لبنان، دار الفکر، 1348 ق.

نمازی شاهرودی، علی، مستدرک سفینه‌البحار، حسن بن علی نمازی، قم، مؤسسة النشر الاسلامی التابعة لجامعة المدرسین بقم، 1419 ق.

نوری، حسین بن محمدتقی، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، چاپ اول، بیروت، لبنان، مؤسسة آل البیت (ع) لاحیاء التراث، 1408 ق.

نووی، محیى الدین، المجموع شرح المهذب، بی‌جا، دار الفکر، بی‌تا.