جایگاه دانش بومی در مدیریت مخاطرات طبیعی در روستاها (مطالعه موردی: دهستان شیزر، شهرستان هرسین)

جغرافیا و مخاطرات محیطی

مقاله 3، دوره 4، شماره 1 - شماره پیاپی 13، فروردین 1394، صفحه 23-39   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/geo.v4i1.35128

نویسندگان

آئیژ عزمی^{* 1}؛ فرزاد میرزایی قلعه²؛ سباء درویشی³

¹دانشگاه رازی

²دانشگاه شهید بهشتی

³دانشگاه تهران

چکیده

مخاطرات طبیعی یک چالش عمده در نواحی روستایی است و کنترل آن در روستا از اهمیت زیادی برخوردار است. در این میان، روش‌های بومی راهکار مناسبی برای مدیریت بحران است. مطالعه پیشینه مدیریت مخاطرات طبیعی نشان می‌دهد که امروزه رویکرد واکنش به مخاطرات به‌عنوان یک ساختار دستوری- کنترلی، متمرکز و تکنولوژی محور جای خود را به رویکرد جدیدی به نام مدیریت اجتماع‌محور داده که به فرهنگ‌ها، ظرفیت‌ها و دانش‌های جوامع محلی توجه دارد. تحقیق حاضر به دنبال پاسخگویی به فرضیه زیر است: دانش بومی در مقایسه با دانش نوین سهم بیشتری نسبت به کاهش آسیب‌پذیری محیطی (سرما و یخبندان، خشکسالی) در دهستان شیزر داشته است. روش تحقیق توصیفی، تحلیلی و به شیوه پیمایشی است. شیوه‌های گرد‌آوری اطلاعات شامل روش‌های کتابخانه‌ای و میدانی (مشاهده، مصاحبه و پرسشنامه) است. تعداد کل روستاهای این بخش 13روستا می‌باشد که از این تعداد 9روستا به‌صورت تصادفی انتخاب شدند و با استفاده از روش نمونه‌گیری کوکران و ضریب اطمینان 95% و دقت احتمال 0.09 حجم نمونه 90 نفر محاسبه شده است که همگی از گروه سنی 50 سال به بالا انتخاب شدند و برای آزمون فرضیات از نرم‌افزار SPSS و آزمون F‌ فیشر استفاده شد. نتایج حاصل از آزمون فرضیات نشان می‌دهد که تفاوت معنی‌داری بین اثربخشی دانش بومی و نوین در کاهش آسیب‌پذیری مخاطرات طبیعی وجود دارد و دانش بومی سهم بیشتری در مدیریت مخاطرات طبیعی در نواحی روستایی داشته است.

کلیدواژه‌ها

دانش بومی؛ دانش نوین؛ کاهش آسیب‌های محیطی؛ دهستان شیزر

مراجع

بخشداری بیستون؛ 1381. روابط عمومی، آمار و اطلاعات مربوط به روستاهای بخش بیستون. کرمانشاه

بوذرجمهری، خدیجه؛ 1382. شناخت و ارزیابی دانش بومی زنان روستایی شهرستان نیشابور در توسعه کشاورزی پایدار. رسالة دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی روستایی. به راهنمایی دکتر رکن‌الدین افتخاری. دانشگاه تربیت مدرس. گروه جغرافیا، ص13. تهران

پورطاهری، مهدی؛ عینالی. جمشید؛ رکن‌الدین افتخاری، عبدالرضا؛ 1389. نقش ظرفیت‌سازی در کاهش تأثیرات مخاطرات طبیعی (زلزله) در مناطق روستایی با تأکید بر روش‌های کمی (مطالعه موردی: مناطق زلزله‌زده شهرستان خدابنده. پژوهش‌های جغرافیای انسانی (پژوهش‌های جغرافیایی). 42(74): صص39-23. تهران

پورطاهری، مهدی؛ سجاسی قیداری، حمداله؛ صادق لو، طاهره؛ 1390. ارزیابی تطبیقی روش‌های رتبه‌بندی مخاطرات طبیعی در مناطق روستایی (مطالعه موردی: استان زنجان)، پژوهش‌های روستایی. 2(3 پیاپی 7)): صص54-31. تهران.

جهاد کشاورزی شهرستان هرسین؛ 1381. طرح اطلاع‌رسانی مراکز خدمات جهاد کشاورزی. پرسشنامه آمار و اطلاعات مرکز خدمات. کرمانشاه

حسینی جناب، وحید؛ 1383. مدیریت بحران و امداد و نجات، انتشارات پژوهشکده سوانح طبیعی. ص12. تهران.

حمیدی، ملیحه؛ 1371. کنفرانس مخاطرات طبیعی در مناطق شهری. اولین کنفرانس بینالمللی مخاطرات طبیعی در مناطق شهری. بخش سه مدیریت بحران. دفتر مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران. چاپ اول. ص482. تهران.

سرشماری عمومی نفوس و مسکن؛ 1385. فرهنگ آبادی‌های کشور (استان کرمانشاه). شهرستان هرسین، ص3. تهران.

صالحی، اسماعیل؛ 1377. راهنمای مدیریت بحران. وقایع طبیعی. چاپ اول. انتشارات مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهری، ص4. تهران.

عسگری، علی؛ 1382. کارگاه مدیریت و برنامه‌ریزی بحران و سوانح در شهرها با همکاری گروه مدیریت کاربردی بحران و سوانح. دانشگاه برندون کانادا گروه برنامه‌ریزی شهری و منطقه‌ای و پژوهشکده اقتصاد دانشگاه تربیت مدرس. ص8. تهران.

کاویانی‌راد، مراد؛ 1389. تحلیل فضایی مخاطرات محیطی و بحران‌های بوم‌شناسی در ایران. مطالعات راهبردی; 13(2 (مسلسل 48)): صص57-33. تهران.

مهدوی نجف‌آبادی، رسول؛ رامشت، محمدحسین؛ غازی، ایران؛ خواجه الدین، سید جمال‌الدین؛ سیف، عبداله؛ نوحه‌گر، احمد؛ رضایی، مرضیه؛ 1389. بررسی و شناسایی مخاطرات محیطی در بندر عباس. مرتع و آبخیزداری (منابع طبیعی ایران). 63(2): صص276-261. تهران

Agricultural ministry of Harsin County., 2002. Information Project of Agricultural Services Center, statistical and information questionnaire.

Alca´ntara, A. I., 2002. Geomorphology, Natural Hazards Vulnerability and Prevention of Natural Disasters in Developing Countries. Journal of Geomorphology. 47, pp107–124.

Asgari, A., 2003: Management and Planning of Hazard in Cities with Applying Management Group. Canada Brandon University. Urban and regional planning group and economic institute

Biston district.,2002.Public Relations, Statistic and Information about Villages of Bistion Districy.

BozarJomhori.Kh., 2003.Study and Assessment of Knowledge of Rural Women in Neishaboor County in Sustainable Agricultural Development. PhD thesis in geography and rural planning, advisor, Dr.Rokn eddin Eftekhari.Tarbiat Modares University, geography group.

Britton, N. R., 1986. Developing an Understanding of Disaster. Journal of Sociology. Vol. 22. No. 2, pp254-271.

Census of housing and people., 2006.Dictionary of Country Villages. Kermanshah Province. Harsin County.

Hamidi.M., 1992.Natural Hazard Conference in Urban Region. First international conference in urban region. Sector3 in hazard management. Bureau study and planning of Tehran city. first edition, Tehran.

Hoseini Jenab, V., 2004., Hazard Management and Rescue. Institute natural hazard press

Jigyasu, R., 2002. Reducing Disaster Vulnerability through Local Knowledge and Capacity the Case of Earthquake Prone Rural Communities in India and Nepal. Faculty of Architecture and Fine Art. Department of Town and Regional

Kaviani Rad,M., 2010.Spacial Analysis of Natural Hazard and Ecosystem Hazard in Iran. Strategic studies.vol23.pp33-57.

Mehdi Najaf Abadi,R., Ramesht, M. H., Ghazi,I., Khajeddin,S. J.,Seif,a.,Nohegar,A.,Rezaei,M.,2004. Study and Recognition of Natural Hazard in Bandar Abas. Pasture and Jungle journal (Iran natural source), vol63.pp261-276.

PoorTaheri,M.,Einali,J.,Rokneddin Eftekhari,A.,2010.Capacity Role in Decreasing Natural Hazard Effect in Rural Region Base of Quantitative Method(case study: Khoda Bandeh Earthquake).human geography research Journal.vol42,pp23-39.

PoorTaheri,M.,Sojasi Gheidari,H.,Sadeghlo,T.,2011.Classessment of Ranking Methods of Natural Hazard in Rural Region(case study: Zanjan Province).human geography research Journal.vol42,pp31-54.

Salehi, E., 1998: Hazard Management Pamphlet. Natural event. First edition. Center of study and urban planning press.

Smith, K., 2001: Environmental Hazards; Assessing Risk and Reducing Disaster. London. Routledge.