تسلسل تنازلی در حکمت یمانی

جستارهایی در فلسفه و کلام

مقاله 6، دوره 45، شماره 1 - شماره پیاپی 90، تیر 1392، صفحه 130-151   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/philosophy.v45i1.8354

نویسنده

سید محمد موسوی بایگی^*

ایران

چکیده

تسلسل از مهم‌ترین مسائل فلسفی است که به سه صورت قابل تصور است: در جهت تصاعد، تنازل و جمع بین هر دو. حکما بطلان تسلسل را مشروط به تحقق دو شرط دانسته‌اند: ترتّب آحاد سلسله بر یکدیگر و اجتماع بالفعل همه افراد در وجود. میرداماد معتقد است شرط اجتماع بالفعل افراد، شامل جانب تنازل نمی‌شود بنابراین تسلسل در این جهت محال نیست. در مقابل، محقق سبزواری و علامه طباطبایی هر یک به طریقی، این ادعا را رد می‌کنند. در این مقاله نشان داده می‌شود که مقصود میرداماد، عدم استحاله به حسب وجود دهری است و اشکالاتی که وارد شده ناصواب است.

کلیدواژه‌ها

تسلسل تصاعدی و تنازلی؛ اجتماع دهری؛ قضاء عینی

مراجع

ابن سینا، حسین بن عبدالله، الهیات الشفاء، چاپ سنگی، قم: انتشارات بیدار، بی تا

ابن سینا، حسین بن عبدالله، پنج رساله، تصحیح احسان یارشاطر، همدان‏: دانشگاه بوعلى سینا، 1383‏.

ابن سینا، حسین بن عبدالله، طبیعیات الشفاء، قم: مکتبة آیة الله المرعشى، 1404 ق.

ابن عربی، محی‌الدین، تحقیق ابوالعلاء عفیفی، افست انتشارات الزهراء، 1370.(عنوان کتاب)

ابن کمونة، الجدید فى الحکمة، تحقیق حمید مرعید الکبیسى، بغداد: چاپ جامعة بغداد، 1402 ق.

بهمنیار بن المرزبان، التحصیل، تحقیق مرتضى مطهرى، انتشارات دانشگاه تهران، 1375.

سهروردی شهاب الدین، مجموعه مصنفات شیخ اشراق‏، تحقیق سیدحسین‌نصر، تهران: موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگ، ‏ 1375.

شیرازى‏ قطب الدین، درة التاج، تصحیح سید محمد مشکوة، تهران‏: انتشارات حکمت، 1369.

صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم، اسفار، قم: منشورات مکتبه مصطفوی، 1386 ق.

طباطبایی، علامه محمدحسین، نهایه الحکمه، قم: موسسه النشر الاسلامی، 1362.

طوسى‏ خواجه نصیرالدین، اجوبة المسائل النصیریة ( 20 رساله)  به اهتمام عبد الله نورانى‏، تهران‏: پژوهشگاه علوم انسانى‏، 1383.

قیصری، شرف الدین محمد، شرح فصوص الحکم، ‏تحقیق استاد سید جلال الدین آشتیانى، تهران: شرکت انتشارات علمى و فرهنگى، 1375.

کاشانى کمال الدین عبد الرزاق، مجموعه رسائل و مصنفات کاشانى‏، رساله مبدا ومعاد، تحقیق مجید هادى زاد، ‏ تهران: میراث مکتو،، 1380.

میر داماد، محمدباقر، نبراس الضیاء و تسواء السواء فى شرح باب البداء و اثبات جدوى الدعاء، تحقیق حامد ناجى اصفهانى، انتشارات هجرت و میراث مکتوب، ‏1374.

میر داماد، محمدباقر، القبسات، تحقیق دکتر مهدی محقق، تهران: انتشارات دانشگاه 1367.

میر داماد، محمدباقر، تقویم الایمان، تحقیق علی اوجبی، تهران: موسسه مطالعات اسلامی دانشگاه تهران، نشر میراث مکتوب، 1376.

میر داماد، محمدباقر، مصنفات میر داماد (الافق المبین) تحقیق عبد الله نورانى، تهران: انتشارات انجمن آثار و مفاخر فرهنگى، ‏1385.