چیستی و هستی ماده

جستارهایی در فلسفه و کلام

مقاله 2، دوره 45، شماره 2 - شماره پیاپی 91، بهمن 1392، صفحه 32-61   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/philosophy.v45i2.20711

نویسندگان

زهرا تربران^* ؛ عباس جوارشکیان

دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

باور به ماده المواد یا هیولای اولی یکی از کهن‌ترین باورهای بشری در عرصه اندیشه فلسفی است. در میان فلاسفه اسلامی، مشائین آن را تایید کرده و بر آن اقامه برهان نموده‌اند اما برخی دیگر آن را نپذیرفته‌اند. در این مقاله سعی شده براهین اثبات ماده اولی و اشکال‌هایی را که به هر یک، از جانب اندیشمندان اسلامی وارد شده است نقد و بررسی شود. برای رسیدن به این هدف دلایلی که ابن سینا به عنوان بزرگ‌ترین فیلسوف مشائی در کتب مختلف خود ذکر کرده است جمع آوری و مورد تحلیل و بررسی انتقادی قرار گرفته است. برهان فصل و وصل (دلیل اول)، بر مبنای نقدهای شیخ اشراق، شهید مطهری، و برهان قوه و فعل (دلیل دوم)، با آراء انتقادی آیت الله جوادی آملی و استاد مصباح یزدی و همچنین برهان حدوث (دلیل سوم)، با اشکالات استاد مطهری و استاد مصباح یزدی مورد بررسی قرار گرفته و تحلیل شده است. نتیجه این بررسی آن است که براهین یاد شده در معرض مناقشات جدی قرار داشته و به اثبات هیولای اولی منجر نمی‌گردند.

کلیدواژه‌ها

ماده اولی؛ ماده ثانیه؛ هیولی؛ برهان فصل و وصل؛ برهان قوه و فعل؛ قاعده حدوث.ن قوه و فعل؛ قاعده حدوث

مراجع

ابن سینا؛ الشفاء (الهیات)، ابراهیم مدکور، چاپ اول، ناصر خسرو، 1363.

ابن سینا؛ جامع البدائع، محی‌الدین صبری الکردی، مصر، السعاده 1335.

جوادی آملی، عبدالله؛ رحیق مختوم (شرح حکمت متعالیه)، بخش چهارم از جلد دوم، چاپ اول، نشر اسراء، 1376.

حسن زاده، حسن؛ یازده رساله فلسفی، چاپ دوم، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی،1377.

رازی، فخرالدین محمد؛ المباحث ­المشرقیه­ فی­ علم­ الهیات­ و الطبیعیات، چاپ اول، دارالکتاب­العربی، 1440 ق.

سهروردی، شهاب‌الدین؛ مجموعه مصنفات، هانری کربن، ج 1 و 2، چاپ دوم، موسسه ­مطالعات­ و تحقیقات­ فرهنگی،1372.

صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم؛ الحکمه المتعالیه فی الاسفارالعقلیه الاربعه، ج 2 و 5، داراحیاءالتراث العربی، بیروت،1981 م.

طباطبائی، محمد حسین؛ نهایه الحکمه، موسسه النشر الاسلامی التابعه لجماعه المدرسین، قم، بهمن 1362.

طباطبائی، محمد حسین؛ اصول فلسفه و روش رئالیسم، مرتضی مطهری، ج 4، چاپ اول، انتشارات دارالعلم، قم 1332.

قطب‌الدین شیرازی؛ شرح الحکمه الاشراق، به اهتمام عبداله نورانی ومهدی محقق، موسسه مطالعات اسلامی 1380.

قوام صفری، مهدی؛ نظریه صورت در فلسفه ارسطو، چاپ اول، انتشارات حکمت 1382.

قیم، عبدالنبی؛ فرهنگ معاصر (عربی- فارسی)، چاپ سوم، فرهنگ معاصر 1382.

مصباح یزدی، محمد تقی؛ آموزش فلسفه، ج 2، چاپ اول، سازمان تبلیغات اسلامی 1365.

مصباح یزدی، محمد تقی؛ تعلیقه علی نهایه الحکمه، چاپ اول، انتشارات در راه حق، قم 1405 ق.

مطهری، مرتضی؛ حرکت و زمان، ج 1، چاپ اول، انتشارات حکمت،1366.

مطهری، مرتضی؛ درسهای الهیات شفا، ج 1، چاپ اول، انتشارات حکمت،1369. 

مطهری، مرتضی؛ شرح منظومه، ج 2، موسسه در راه حق 1363.

مطهری، مرتضی؛ مقالات فلسفی، ج 3، چاپ اول، انتشارات حکمت، 1369.

معلوف، لویس؛ المنجد فی اللغه والاعلام، دارالمشرق، بیروت 1973 م.

معین، محمد؛ فرهنگ فارسی، ج 2، چاپ دوم، انتشارات امیر کبیر 1353.

نصری، عبداله؛ حاصل عمر، چاپ اول، دفتر نشر فرهنگ اسلامی 1383.

یعقوب نژاد، محمد هادی؛ اصطلاح نامه فلسفی اسلامی، ج 2، دفتر تبلیغات اسلامی، قم 1376.