سلطنت معنوی امام رضا (ع) تأملی در پیوند مفهومی ملکوت با سکینۀ قلبیه در حدیث رضوی

جستارهایی در فلسفه و کلام

مقاله 2، دوره 46، شماره 1 - شماره پیاپی 92، شهریور 1393، صفحه 9-29   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/philosophy.v46i1.40859

نویسنده

علی اشرف امامی^*

دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

"سلطنت معنوی" از تعابیری است که قاضی سعید قمی در مورد امامت به کار برده است، این مفهوم با سلطۀ امام در عالم امر الهی یا همان ملکوت رابطۀ مستقیمی دارد. به همین دلیل عنوان "سلطان" در زیارت‌نامه‌ها و توسلات شیعی همانند "الولی المرشد" خطاب به امام هشتم (ع)، حکایت از جایگاه خاص آن حضرت (ع) برای هدایت و ارشاد اهل سلوک دارد. برای پی بردن به این جایگاه، روایتی از آن حضرت (ع) در تعریف سکینه مورد بررسی قرار گرفته است. مطابق این حدیث، صورت و وجهه ای الهی برای مؤمنان نمایان می‌شود. در این جستار ضمن شرح حدیث رضوی، شواهدی از مکاشفات اهل معرفت، ارائه شده است دالّ براینکه، یکی از کامل ترین صورت های سکینۀ قلبیه، چهره نورانی شمس الشموس ولایت امام علی بن موسی‌الرضا (ع) می باشد

کلیدواژه‌ها

سلطنت معنوی؛ امام رضا(ع)؛ قبله هفتم؛ سکینه قلبی

مراجع

قرآن حکیم، ترجمۀ محمد خواجوی، تهران، انتشارات مولی، تهران، 1368.

ابن بابویه، محمد، عیون اخبارالرضا(ع)، به کوشش سید مهدی حسنی لاجوردی، 1363.

ابن بابویه، محمد، التوحید، به کوشش هاشم حسینی طهرانی، قم، منشورات جماعه المدرسین فی الحوزه العلمیه. 1398ق.

ابن بابویه، محمد، معانی الاخبار، به کوشش علی اکبر غفاری، انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزۀ علمیه قم. 1361.

ابن بابویه، محمد، علل الشرایع، قم، انتشارات داوری. بی تا.

ابن عربی، محمد بن علی، فصوص الحکم، به کوشش ابوالعلاء عفیفی، تهران، انتشارات الزهراء، 1366.

ابن عربی، محمد، الفتوحات المکیه، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بی تا.

ابن عربی، محمد، التدبیرات الالهیه فی اصلاح المملکه الانسانیه، به کوشش نیبرگ، لیدن، 1336ق.

ابن عربی، محمد، تفسیر القرآن الکریم، بیروت، دارالاندلس، بی تا.

ابن عربی، محمد، عنقای مغرب فی ختم الاولیاء و شمس المغرب، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1426ق.

سید ابن طاووس، رضی الدین علی، جمال الاسبوع بکمال المشروع، به کوشش جواد قیومی جزه ای اصفهانی، قم، موسسه آلآفاق1371.

سید ابن طاووس، رضی الدین علی، مهج الدعوات و منهج العبادات، بیروت، موسسه الاعلمی، 1414ق.

انصاری، عبدالله بن محمد، ترجمه و متن منازل السائرین، به کوشش روان فرهادی، تهران، مولی، 1383.

بخاری، محمد بن اسماعیل، صحیح البخاری، بیروت، دارالفکر، 1401ق.

بهاء ولد، محمد بن حسن بلخی)، معارف بهاء ولد، به کوشش بدیع الزمان فروزانفر، ج2، تهران، کتابخانۀ طهوری، 1352.

ترینی قندهاری، نظام‌الدین بن اسحاق، قواعد العرفاء و آداب الشعراء، به کوشش احمد مجاهد، تهران، انتشارات سروش، 1387ق.

تفلیسی، حبیش، وجوه قرآن، به کوشش مهدی محقق، تهران، انتشارات حکمت، 1396ق.

تلمسانی، عفیف الدین، شرح مواقف نفری، به کوشش جمال المرزوقی، قاهره، 2000م.

جیلی، عبدالکریم، الانسان الکامل فی معرفه الاواخر و الاوائل، مصر، 1975ق.

جفری، آرتور، واژه های دخیل در قرآن مجید، ترجمه فریدون بدره ای، تهران، انتشلرات توس، 1372.

حالی(عماد اردبیلی)، محسن، دیوان حالی، به کوشش محمد خواجوی، شیراز، انتشارات دریای نور، 1388.

حکیم ترمذی، محمد بن علی، کتاب الختم الاولیاء، به کوشش عثمان یحیی، بیروت، مکتبه الکاتولیکه، بی تا.

حقی بروسوی، اسماعیل، تمام الفیض فی باب الرجال، بیروت، دار الکتب العلمیه، 2010.

خوارزمی، کمال‌الدین حسین، ینبوع الاسرار فی نصایح الابرار، به کوشش مهدی درخشان، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، 1384.

راز شیرازی، میرزا ابوالقاسم حسینی شرفی ذهبی"میرزا بابا"، قوایم الانوار و طوالع الاسرار، به کوشش خیرالله محمودی، قم، دریای نور، 1383.

راز شیرازی، میرزا ابوالقاسم حسینی شرفی ذهبی"میرزا بابا"، آیات الولایه، چاپ سنگی، بی جا، بی تا.

راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن، بیروت، دارالمعرفه، 1418ق.

سیوطی، جلال الدین عبدالرحمن (1422ق)، الاتقان فی علوم القرآن، به کوشش مصطفی ذیب البغا، دمشق، دار ابن کثیر.

روزبهان بقلی، کشف الاسرار، روزبهان بن ابی نصر، کتابخانه آستان قدس رضوی، نسخۀ شماره 931.

شاه ولی الله دهلوی، احمد بن عبدالرحیم، فتح الرحمن بترجمه القرآن، به کوشش مسعود انصاری، تهران،نشر احسان، 1385.

شبستری، محمود، گلشن راز، به کوشش صمد موحد، تهران، کتابخانۀ طهوری، 1368.

شریف‌الدین خوارزمی، حسین، جاده العاشقین (ملفوظات حضرت شیخ خوارزمی)، دانشگاه اسلامی علیگر، هند، کتابخانه مولانا آزاد، شماره1/297671.

شریف لاهیجی، محمد بن علی، تفسیر شریف لاهیجی، به کوشش محدث ارموی و محمدابراهیم آیتی، تهران، نشر داد، 1373.

شوشتری، قاضی نورالله، مجالس المؤمنین، تهران، کتابفروشی اسلامیه، 1365.

شولم، گرشوم گرهارد، جریانات بزرگ در عرفان یهودی، ترجمۀ فریدالدین رادمهر، تهران، نیلوفر، 1385.

شیخ مفید، محمد بن محمد بن نعمان، المقنعه، قم، جامعه مدرسین حوزۀ علمیه، 1410ق.

طبرسی، ابوعلی فضل بن حسن؛ مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج5، تهران، مکتبه الاسلامیه، (بیتا).

فرات کوفی، ابوالقاسم، تفسیر فرات الکوفی، به کوشش محمدکاظم، تهران، وزاره الثقافه و الارشاد الاسلامی، 1374.

فرهنگ لغات قرآن خطی آستان قدس رضوی، به کوشش احمدعلی رجایی بخارائی، تهران، موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، 1363.

فرغانی، سعیدالدین سعید، مشارق الدراری شرح تائیه ابن فارض، به کوشش سید جلال‌الدین آشتیانی، مشهد، دانشگاه فردوسی، 1398ق.

قونوی، صدرالدین محمد، اعجازالبیان فی تفسیرالقرآن، ترجمۀ محمد خواجوی، تهران، انتشارات مولی، 1375.

قاضی سعید قمی، محمد بن سعید بن مفید، اسرارالعبادات و حقیقه الصلاه، ترجمۀ دکتر علی زمانی قمشه ای، قم، آیت اشراق، 1387.

قاضی سعید قمی، محمد بن سعید بن مفید، شرح الاربعین، به کوشش نجفقلی حبیبی، تهران، دفتر میراث مکتوب، 1379.

قاضی سعید قمی، محمد بن سعید بن مفید، شرح توحید الصدوق، به کوشش نجفقلی حبیبی، تهران، انتشارات وزارت ارشاد، 1415.

قرشی، سید علی اکبر، قاموس قرآن، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1361.

کتاب مقدس، عهد عتیق و عهد جدید، 2002م.

کربن، هانری، تخیّل خلاق در عرفان ابن عربی، ترجمۀ انشاءالله رحمتی، تهران، انتشارات جامی، 1384.

کربن، هانری، معبد و مکاشفه، ترجمۀ انشاءالله رحمتی، تهران، سوفیا، 1390.

کربن، هانری، چشم اندازهای معنوی و فلسفی اسلام ایرانی(تشیع دوازده امامی)ج1، ترجمۀ انشاءالله رحمتی، تهران، سوفیا، 1391.

ماسون، دنیز، قرآن و کتاب مقدس، درون مایه های مشترک، تهران، دفتر پژوهش و نشر سهروردی، 1385.

صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم، تفسیر آیه مبارکۀ نور، ترجمه و متن به کوشش محمد خواجوی، تهران، انتشارات مولی، 1362.

صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم، اسرارالآیات، به کوشش محمد خواجوی، تهران، انجمن اسلامی حکمت و فلسفۀ ایران، 1360.

نجم الدین کبری، احمد بن عمر، التأویلات النجمیه فی التفسیر الاشاری الصوفی، بیروت، دارالکتب العلمیه، 2009م.

نجم الدین کبری، احمد بن عمر، اصول العشره، ترجمۀ عبدالغفور لاری، به کوشش نجیب مایل هروی، تهران، مولی، 1363.

نجم الدین کبری، احمد بن عمر، فوائح الجمال و فواتح الجلال، به کوشش یوسف زیدان، مصر، دار سعاد، 1426ق.

نفری، محمد بن عبدالجبار، المواقف و المخاطبات، به کوشش آربری، افست از روی چاپ لیدن، 1934م.

همدانی، میر سید علی، ذخیرة الملوک، به کوشش سید محمود انواری، تبریز، انتشارات دانشگاه تبریز، 1385.

مولوی، جلال‌الدین محمد بلخی، مثنوی معنوی، به کوشش رینولد نیکلسون، تهران، ققنوس، 1377.