بازخوانی تأویل های اهل بیت (ع) در روایات تفسیر نورالثقلین

علوم قرآن و حدیث

مقاله 2، دوره 48، شماره 2 - شماره پیاپی 97، بهمن 1395، صفحه 71-89   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/naqhs.v48i2.43217

نویسندگان

معصومه خاتمی^* ؛ نهله غروی نائینی؛ نصرت نیل‌ساز؛ کاوس روحی برندق

دانشگاه تربیت مدرس

چکیده

بخشی از تفسیر اهل‌بیت (ع) روایات تأویلی ایشان است که به نظر می‌رسد با فهم رایج از آیات قرآن سازگار نباشد. این بخش، از دیرباز محل بحث بوده است؛ برخی با هدف درک بهتر آموزه‌های ائمه (ع)، و برخی با هدف ردّ و تخطئه، بدان پرداخته‌اند. طبعاً در هر یک از پژوهش‌های انجام شده، معیار محقق برای بررسی و تحلیل روایات، متفاوت از دیگران است. اکنون این پرسش مطرح است که روایات تأویلیِ اهل‌بیت (ع) بر اساس روش و فرایند تأویل (و نه موضوع تأویل) به چه گروه‌هایی قابل تقسیم‌اند؟ در بازخوانی روایات تأویلی تفسیر نورالثقلین، تلاش شده است تا در محدودة پژوهش، بر اساس تصریحات موجود در کلام اهل‌بیت (ع)، فرایند تأویل در روایات، استخراج شود. این پژوهش بدست می‌دهد که در تفسیر نورالثقلین فرایندهایی که می‌توان آن‌ها را مبنای شناسایی و دسته‌بندی روایات تأویلی اهل‌بیت (ع) قرار داد، متعددند. برخی از آن‌ها عبارت است از: تطبیق امر کلی بر یکی یا برخی از مصادیق، حمل آیه بر تمثیل، جری، معرفی مصادیق آیه (انحصاری و غیر انحصاری)، تبیین زمان تحقق کامل مفاد آیه و موارد دیگر که این پژوهش به آن می‌پردازد.

کلیدواژه‌ها

تفسیر نورالثقلین؛ روایات تأویلی؛ اهل‌بیت (ع)

مراجع

قرآن کریم.

ابن أثیر، مبارک بن محمد، النهایة فی غریب الحدیث و الأثر، تحقیق طاهر احمد الزاوی و محمود محمد الطناحی، قم، 1367.

ابن بابویه، محمد بن علی، توحید، قم، دفتر انتشارات اسلامی، بی‌تا.

ابن بابویه، محمد بن علی، عیون أخبار الرضا، تهران، انتشارات علمیة اسلامیه، بی‌تا.

ابن فارس، احمد بن فارس، معجم مقاییس اللغة، تحقیق عبدالسلام محمد هارون، قاهره، چاپ دوم، 1390 ق.

ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، دار صار، بیروت، چاپ اول، 1300 ق.

آقابزرگ طهرانی، محمد محسن، طبقات أعلام الشیعة، تحقیق علی نقی منزوی، بیروت، دارالکتاب العربی، 1390 ق.

آلوسی، محمود بن عبدالله، روح ‌المعانی، تصحیح محمد حسین العرب، بیروت، 1417 ق.

جرجانی، علی بن محمد، التعریفات، بیروت، دارالکتاب، 1411 ق.

جوادی آملی، عبدالله، تسنیم، مرکز نشر إسراء، چاپ اول، 1378 ق.

حویزی، عبد علی بن جمعه، نورالثفلین، بیروت، مؤسسة التاریخ العربی، چاپ اول، بی‌تا.

خلیل بن احمد، ترتیب کتاب العین، قم، انتشارات اسوه، 1414 ق.

راغب اصفهانی، حسین بن محمد، معجم مفردات الفاظ القرآن، تهران، مکتبة المرتضویة، بی‌تا.

رومی، فهد بن عبدالرحمن، بحوث فی أصول التفسیر و مناهجه، ریاض، مکتبه التوبه، 1413 ق.

سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر، الإتقان فی علوم القرآن، بیروت، دارالکتب العلمیة، چاپ اول، 1407 ق.

سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر، تدریب الراوی، بیروت، دارالکتاب العربی، 1409 ق.

طباطبایی، محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، بیروت، چاپ سوم، 1393.

طباطبایی، محمد حسین، قرآن در اسلام، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دهم، 1379.

طبرسی، احمد بن علی، الإحتجاج، دارالأسوه، چاپ دوم، 1416 ق.

طریحی، فخرالدین بن محمد، مجمع البحرین، تحقیق سید احمد حسینی، تهران، المکتبة المرتضویة، بی‌تا.

عقیقی بخشایشی، عبدالرحیم، طبقات مفسران شیعه، قم، دفتر نشر نوید اسلام، 1371.

عیاشی، محمد بن مسعود، تفسیر العیاشی، چاپخانة علمیه، 1380 ق.

فیروزآبادی، محمد بن یعقوب، القاموس المحیط، دارالمعرفة، بیروت، بی‌تا.

قرطبی، محمد بن احمد، الجامع لأحکام القرآن، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، 1966 م.

قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر القمی، بیروت، دارالسرور، 1411 ق.

کلینی، محمد بن یعقوب، اصول کافی، بیروت، دارالأضواء، 1413 ق.

مجلسی، محمدباقر بن محمد تقی، بحارالأنوار الجامعة لدرر أخبار أئمة الأطهار، بیروت، مؤسسة الوفاء، چاپ دوم، 1403 ق.

مرتضی زبیدی، محمد بن محمد، تاج العروس من جواهر القاموس، مصر، المطبعة الخیریة، 1306 ق.

معرفت، محمد هادی، تفسیر و مفسران، قم، انتشارات تمهید، چاپ پنجم، 1388.