عقل فعّال در نظر ارسطو

جستارهایی در فلسفه و کلام

مقاله 3، دوره 46، شماره 1 - شماره پیاپی 92، شهریور 1393، صفحه 45-66   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/philosophy.v46i1.12440

نویسنده

محمدتقی جان محمدی^*

دانشگاه شهید بهشتی

چکیده

گفته می شود که نظریۀ عقل فعال از مبهم ترین و بحث انگیزترین موضوعات فلسفۀ ارسطو است. این ابهام عموماً ناشی از ایجاز و ابهام کلام ارسطو در کتاب دربارۀ نفس دانسته شده است. اما آیا ابهام سخن ارسطو چندان هست که بتوان مانند برخی از تابعان یا شارحان ارسطو عقل فعال منسوب به او را مفارق از نفس و دارای محتوایی شامل همۀ صور معقول دانست؟
در این مقاله با ارائۀ بحثی تحلیلی نشان داده شده است که عقل فعال ارسطو نه مفارق از نفس است و نه واجد محتوای پیشینی معقول. بلکه ناظر به جنبه ای از توان و کارکرد عقل است؛ عقلی که بسیط و انقسام ناپذیر و لذا یک حقیقت واحد است با دو جنبۀ کارکردی: 1- پذیرندگی صور معقول (که بدین لحاظ منفعل است) 2- معقول سازی صور بالقوه موجود در ادراک (که بدین لحاظ فعال است).

کلیدواژه‌ها

ارسطو؛ عقل فعال؛ عقل منفعل؛ صور معقول

مراجع

ابن سینا، حسین بن‌ عبدالله، التعلیقات، الطبعه الاولی، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، 1379.

ابن سینا، حسین بن‌ عبدالله، الاشارات و التنبیهات، ج2، الطبعه الاولی، قم، نشر بلاغت، 1375.

ابن سینا، حسین بن‌ عبدالله، الشفاء: النفس، محقق: ابراهیم مدکور، الطبعه الاولی، مصر، الهیئه المصریه، 1975 م.

ابن سینا، حسین بن‌ عبدالله، احوال النفس، به اهتمام احمد فؤاد الاهوانی، قاهره، دار البیبیلون، 1952 م.

ابن سینا، حسین بن‌ عبدالله، مبحث عن القوی النفسانیه، به ضمیمۀ احوال النفس، به اهتمام احمد فؤاد الاهوانی، قاهره، دار البیبیلون، 1952 م.

ارسطو ، متافیزیک (مابعدالطبیعه)، ترجمه شرف الدین خراسانی، چاپ چهارم، تهران، انتشارات حکمت، 1385.

ارسطو، دربارۀ نفس، ترجمه علیمراد داودی، چاپ پنجم، تهران، انتشارات حکمت، 1389.

افلاطون ، دوره آثار افلاطون، ترجمه محمدحسن لطفی، چهار جلد، چاپ سوم، تهران، انتشارات خوارزمی، 1380.

ایلخانی، محمد ، تاریخ فلسفۀ قرون وسطی و رنسانس، چاپ اول، تهران، انتشارات سمت، 1382.

داودی، علیمراد ، عقل در حکمت مشاء، چاپ اول، تهران، انتشارات حکمت، 1387.

کاپلستون، فردریک ، تاریخ فلسفه: یونان و روم، ترجمه جلال الدین مجتبوی، ج1، چاپ دوم، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی، 1386.

کاپلستون، فردریک، تاریخ فلسفه: قرون وسطی، ترجمه ابراهیم دادجو، ج2، چاپ اول، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی، 1387.

Aristotle, Complete Works. Jonathan Barnes, Princeton, Princeton University Press, 1991.

Aquinas, the philosophy of Thomas Aquinas, Introductory Readings, Selected & Edited by Christopher Martin, London & New York, Routledge, 1988.

Alexander of Aphrodisias, The De Anima of Alexander of Aphrodisias, trans. by Athanasios P. Fotinus, Washington D.C. university press of America, 1979.

Brentano, Franz, "Nous poiētikos: Survey of Earlier Interpretations", in Essays on Aristotle's De Anima, ed. Amelie Oksenberg Rorty & Martha C. Nussbaum, eBook version pp. 313-329, 1995.

Caston, Victor, "Phantasia and Thought", in A Companion to Aristotle, Edited by Georgios Anagnostopoulos, Blackwell, pp. 322-334, 2009.

Cohen, Marc, "AristotleThinking", in Lecture Note on Philosophy of Aristotle, University of Washington: http://faculty.washington.edu/smcohen/433/AristotleThinking.pdf

Davidson, Herbert, Alfarabi, Avicenna and Averroes on intellect, New York & Oxford, oxford university press, 1992.

Hammond, W. A., "The Significance of the Creative Reason in Aristotle's Philosophy", the Philosophical Review, Vol. 11, No. 3, pp. 238-248, 1902.

Ross, W. D., edition of Aristotle's "Metaphysics", Oxford, oxford university press, 1924.

Ross, W. D., "Aristotle", 5th edn. London, Methuen, 1949.

Themistius, Themistius: On Aristotle’s On the Soul, trans. By Robert B. Todd, Ithaca, Cornell University Press, 1996.

Wedin, M. V., Mind and Imagination in Aristotle, New Haven, Yale University Press, 1988.