تأمّلاتی درباره حدیث «سدّوا الابواب»

علوم قرآن و حدیث

مقاله 3، دوره 48، شماره 2 - شماره پیاپی 97، بهمن 1395، صفحه 143-164   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/naqhs.v48i2.23742

نویسندگان

حسینعلی کیخا^* ؛ سیّد محمد مرتضوی؛ حسن نقی زاده

دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

از جمله احادیثی که در میان محدثان اهل سنّت مورد اختلاف نظر است، حدیث نبوی «سدوا الابواب...» است که برخی آن را در خصوص علی (ع) و برخی دیگر در باره ابوبکر آورده‌اند و برخی هم قائل به جمع شده‌اند؛ بدین صورت که رسول خدا (ص) حدیث فوق را در باره هر دو فرموده است. محمد بن اسماعیل بخاری و مسلم بن حجّاج نیشابوری ــ مؤلفان صحیح بخاری و صحیح مسلم که همّت گماردند تا احادیث صحیح نبوی را گردآوری کنند. ــ حدیث یاد شده را فقط در خصوص ابوبکر و از احادیث صحیح برشمرده‌اند. این مقاله با بررسی و تحلیل تاریخی ده سال نخستِ سکونت ابوبکر در مدینه به این نتیجه رسیده است که وی در حاشیه مدینه و در محلّی به نام سُنح زندگی می‌کرده است و خانه‌ای در کنار مسجدالنبیّ نداشته است. از این رو، حدیث مزبور در مورد محلّ سکونت وی صدق نمی‌کرده و با موقعیت مسکونی علی (ع) قابل انطباق بوده است.

کلیدواژه‌ها

حدیث؛ ابوبکر؛ سنح؛ سدوا الأبواب

مراجع

ابن ابی الحدید، عبدالحمید بن هبةالله، شرح نهج البلاغه، قم، مکتبة آیت الله مرعشی، 1383 ق.

ابن ابی شیبه، عبدالله بن محمد، الکتاب المصنف فی الاحادیث و الآثار، تحقیق کمال یوسف الحوت، ریاض، مکتبة الرشد، چاپ اول، 1409 ق.

ابن ابی عاصم، احمد بن عمرو، السنة، تحقیق محمد ناصر الدین الألبانی، بیروت، المکتب الإسلامی، چاپ اول، 1400 ق.

ابن اثیر، علی بن محمد، اسد الغابة فی معرفة الصحابة، بیروت، دارالفکر، 1409 ق.

ابن اثیر، علی بن محمد، الکامل فی التاریخ، تحقیق ابوالفدا عبدالله قاضی، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، 1407 ق

ابن بابویه، محمد بن علی، الامالی (للصدوق)، بیروت، اعلمی، چاپ پنجم، 1400 ق.

ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی، المنتظم فی تاریخ الامم و الملوک، تحقیق محمد عبدالقادر عطا و مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1412 ق.

ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، الاصابة فی تمییز الصحابة، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1415 ق.

ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، فتح الباری شرح صحیح البخاری، تحقیق محمد فؤاد عبدالباقی، بیروت، دارالمعرفة، 1379 ق.

ابن حنبل، احمد بن محمد، فضایل الصحابه، تحقیق وصی الله محمد عباس، بیروت، مؤسسه الرسالة، چاپ اول، 1303 ق.

ابن حنبل، احمد بن محمد، مسند الامام احمد بن حنبل، تحقیق شعیب ارنؤوط- عادل مرشد و آخرون، با نظارت عبدالمحسن ترکی، بیروت، مؤسسه الرسالة، چاپ اول، 1421 ق.

ابن سعد، محمد بن سعد، الطبقات الکبری، تحقیق محمد عبدالقادر عطا، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1410 ق.

ابن صلاح، عثمان بن عبدالرحمن، معرفة انواع علوم الحدیث، تحقیق نورالدین عتر، دمشق، دارالفکر، 1406 ق.

ابن عبدالبر، یوسف بن عبدالله، الاستیعاب فی معرفة الاصحاب، تحقیق علی محمد بجاوی، بیروت، دارالجیل، چاپ اول، 1412 ق.

ابن عربی، محمد بن عبدالله، احکام القرآن، بی‌جا، بی‌تا.

ابن عساکر، علی بن حسن، تاریخ مدینه دمشق، تحقیق علی شیری، دارالفکر، 1415 ق.

ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، البدایة و النهایة، تحقیق علی شیری، بیروت، داراحیاء التراث العربی، چاپ اول، 1408 ق.

ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، السیرة النبویة (من البدایة و النهایة لابن کثیر)، تحقیق مصطفی عبدالواحد، لبنان-بیروت، دارالمعرفة للطباعة و النشر و التوزیع، 1395 ق.

ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، جامع المسانید والسُّنَن الهادی لأقوم سَنَن، تحقیق عبد الملک بن عبد الله الدهیش، بیروت، دار خضر للطباعة والنشر والتوزیع، چاپ دوم، 1419 ق.

ابن مثنی تمیمی، احمد بن علی، مسند ابی یعلی، تحقیق سلیم حسین اسد، دمشق، دارالمأمون للتراث، چاپ اول، 1404 ق.

ابن مغازلی، علی‌بن محمد، مناقب أمیر المؤمنین علی بن أبی طالب رضی الله عنه، تحقیق أبو عبد الرحمن ترکی بن عبد الله الوادعی، صنعاء، دار الآثار، چاپ اول، 1424 ق.

ابن ملقّن عمر بن علی، المقنع فی علوم الحدیث، تحقیق عبدالله بن یوسف الجدیع، سعودیه، دار الفواز للنشر، چاپ اول، 1413 ق.

ابن هشام، عبدالملک بن هشام، السیرة النبویة، شرح و تعلیقه و فهرست: مصطفی سقا و دیگران، بیروت، داراحیاء التراث العربی، چاپ سوم، 1375 ق

ابو نعیم، احمد بن عبدالله، فضائل الخلفاء الأربعة وغیرهم لأبی نعیم الأصبهانی، تحقیق صالح بن محمد عقیل، مدینه منوّره، دارالبخاری للنشر و التوزیع، چاپ اول، 1417 ق.

ادلبی، صلاح الدین بن احمد، منهج نقد المتن، بیروت، دارالآفاق الجدیده، چاپ اول، 1403 ق.

بخاری، محمد بن اسماعیل، الجامع المسند الصحیح المختصر: صحیح البخاری، تصحیح زهیر بن ناصر الناصر، شرح و تعلیق: مصطفی دیب البغا، دارالطوق، چاپ اول، 1422 ق.

بدرالعینی، محمود بن احمد، عمدة القاری شرح صحیح البخاری، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بی‌تا.

بلاذری احمد بن یحیی، جمل من انساب الاشراف، تحقیق سهیل زکار و ریاض زرکلی، بیروت، دارالفکر، چاپ اول، 1417 ق.

بیهقی، احمد بن حسین، السنن الکبری، تحقیق محمد عبدالقادر عطا، بیروت، دارالکتب العلمیة، چاپ سوم، 1424 ق.

بیهقی، احمد بن حسین، دلائل النبوة و معرفة احوال صاحب الشریعة، بیروت، دارالکتب العلمیة، چاپ اول، 1405 ق.

جصاص، احمد بن علی، احکام القرآن، تحقیق محمد صادق قمحاوی، بیروت، داراحیاء التراث العربی، 1405 ق.

حاکم نیشابوری، محمد بن عبدالله، المستدرک علی الصحیحین، تحقیق مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت، دارالکتب العلمیة، چاپ اول، 1411 ق.

درنیقه محمد احمد، معجم أعلام شعراء المدح النبوی، مقدمه یاسین ایّوبی، دار و مکتبة الهلال، چاپ اول، بی‌تا.

دمینی مسفر بن عزم الله، مقاییس نقد متون السنّة، چاپ اول، ریاض، 1404 ق.

دیار بکری، حسین بن محمد، تاریخ الخمیس فی أحوال أنفس النفیس، بیروت، دارصادر، بی‌تا.

ذهبی، محمد بن احمد، الموقظة فی مصطلح الحدیث، شرح و تعلیق عمرو بن منعم سلیم، دار احد للنشر و التوزیع، چاپ اول، 1414 ق.

ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الاعلام، تحقیق عمر عبد السلام تدمری، بیروت، دار الکتاب العربی، 1413 ق.

ذهبی، محمد بن احمد، میزان الاعتدال فی نقد الرجال، تحقیق علی محمد بجاوی، بیروت، دارالمعرفة للطباعة و النشر، چاپ اول، 1382 ق.

زرکلی، خیر الدین، الاعلام، دارالعلم للملایین، چاپ پانزدهم، 2002 م.

سباعی، مصطفی، السنّة و مکانتها فی تشریع الاسلامی، بیروت، المکتبة العصریة، 1977 م.

سیوطی، عبد الرحمن بن أبی‌بکر، اللآلیء المصنوعة فی الأحادیث الموضوعة، تحقیق أبو عبد الرحمن صلاح بن محمد بن عویضة، بیروت، دار الکتب العلمیة، چاپ اول، بی‌تا.

سیوطی، عبد الرحمن بن أبی‌بکر، الدر المنثور فی التفسیر بالمأثور، بیروت، دارالفکر، بی‌تا.

سیوطی، عبد الرحمن بن أبی‌بکر، جامع الأحادیث، تحقیق فریق من الباحثین، بی‌جا، بی‌تا.

صنعانی، عبدالرزاق بن همام، المصنف، تحقیق حبیب الرحمان اعظمی، بیروت، المکتب الاسلامی، چاپ دوم، 1403 ق.

طبرانی، سلیمان بن احمد، المعجم الکبیر، تحقیق حمدی بن عبدالمجید سلفی، قاهره، مکتبة ابن تیمیه، چاپ دوم، 1415 ق.

طبرسی، فضل بن حسن، اعلام الوری بأعلام الهدی، تهران، اسلامیه، چاپ سوم، 1390 ق.

طبری، محمد بن جریر، تاریخ الرسل و الملوک، بیروت، دارالتراث، چاپ دوم، 1387 ق.

طحاوی، احمد بن محمد، شرح مشکل الآثار، تحقیق شعیب ارنؤوط، مؤسسه الرسالة، چاپ اول، 1415 ق.

طوسی، محمد بن حسن، الامالی (للطوسی)، قم، دارالثقافة، چاپ اول، 1414 ق.

عتر، نورالدین، منهج النقد فی علوم الحدیث، دمشق، دارالفکر، 1399 ق.

عثمان فلاته، عمر بن حسن، الوضع فی الحدیث، دمشق، مکتبة الغزالی- بیروت، مناهل العرفان، 1401 ق.

علائی، خلیل بن کیکلدی، المختطلین، تحقیق رفعت فوزی عبدالمطلّب و علی عبدالباسط مزید، قاهره، مکتبة الخانجی، چاپ اول، 1417 ق.

فیض کاشانی، محمد بن شاه مرتضی، الوافی، اصفهان، کتابخانه امام امیر المرمنین علی علیه السلام، چاپ اول، 1406 ق.

قرطبی محمد بن احمد، الجامع لاحکام القرآن، تهران، انتشارات ناصر خسرو، چاپ اول، 1364.

قضاعی کلبی، یوسف بن عبدالرحمان، تهذیب الکمال فی اسماء الرجال، تحقیق بشار عواد معروف، بیروت، مؤسسه الرساله، چاپ اول، 1400 ق.

کلاباذی، ابوبکر محمد بن ابراهیم، بحر الفوائد المشهور بمعانی الأخبار، تحقیق محمد حسن محمد حسن إسماعیل - أحمد فرید المزیدی، بیروت، دار الکتب العلمیة، چاپ اول، 1420 ق.

کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی (ط- الاسلامیة)، تصحیح غفاری علی اکبر و دیگران، تهران، دارالکتب الاسلامیة، چاپ چهارم، 1407 ق.

مجلسی محمد باقر بن محمد تقی، بحارالانوار (ط- بیروت)، تصحیح جمعی از محققان، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ دوم، 1403 ق.

مسلم بن حجّاج، المسند الصحیح المختصر: صحیح مسلم، تحقیق محمد فؤاد الباقی، بیروت، دار احیا التراث العربی، بی‌تا.

نسایی، احمد بن شعیب، السنن الکبری، تحقیق حسن عبدالمنعم شلبی، بیروت، مؤسسه الرسالة، چاپ اول، 1421 ق.

واقدی محمد بن عمر، المغازی، تحقیق مارسدن جونس، بیروت، دارالاعلمی، چاپ سوم، 1409 ق.

هیتمی، علی بن ابکر، المقصد العلی فی زوائد أبی یعلی الموصلی، تحقیق سید کسروی حسن، بیروت، دار الکتب العلمیة، بی‌تا.

هیتمی، علی بن ابکر، غایة المقصد فی زوائد المسند، تحقیق خلاف محمود عبد السمیع، بیروت، دارالکتب العلمیة، چاپ اول، 1421 ق.

هیتمی، علی بن ابکر، مجمع الزوائد و منبع الفوائد، تحقیق حسام الدین القدسی، قاهرة، مکتبة القدسی، 1414 ق.

یاقوت حموی، یاقوت بن عبدالله، معجم البلدان، بیروت، دارصادر، چاپ دوم، 1995 م.