گزینش نظریه ارجح در میان نظریات ملاصدرا پیرامون علم به مادیات و در مادیات

جستارهایی در فلسفه و کلام

مقاله 4، دوره 46، شماره 1 - شماره پیاپی 92، شهریور 1393، صفحه 81-95   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/philosophy.v46i1.21356

نویسندگان

الهه زارع^* ؛ جهانگیر مسعودی

دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

ملاصدرا در باره علم حضوری در باب وجود‌های مادی دارای سه رویکرد متفاوت است. ایشان در مواضع بسیاری امور جسمانی را که شامل انواع اجسام و اعراض می‌باشند، از حوزه علم حضوری خارج می‌داند و معتقد است آنها نه نزد خود حضور دارند نه نزد واقعیت دیگری حضور می‌یابند و نه واقعیت دیگری نزد آنها امکان حضور دارد. ایشان بنا به مبنایی دیگر معتقد به معلوم واقع شدن مادیات نزد علت مجردشان هستند.اما بنا بر رویکرد سوم در مواضع متعدد دیگر برای کلیه موجودات ادراک و شعور قائل شده‌اند. وی در این دیدگاه، علم و وجود را مساوق می‌داند.بعلاوه به نظر ایشان حضور، شرط علم و در واقع همان حقیقت علم است. تجرد هم شرط حضور است. بنابراین لازم می‌آید امور جسمانی هم دارای نوعی علم حضوری و تجرد باشند، پس هم می‌توان از فرض وجود معلوم در نزد آنها سخن گفت و هم از فرض معلوم واقع شدن آنها به علم حضوری.
در این نوشتار سعی ما بر این بوده است. که بنا به تعاریف و مبانی ای که ملاصدرا در مورد علم ارائه داده‌اند، مواضع ایشاندر این امر را مورد تفکیک قرار داده و در نهایت به بررسی این امر بپردازیم که کدام سخن صدرا را می‌توانبه نحو مستدل نظر نهایی و دقیق ایشان در این مساله قلمداد کرد. بنا بر دلایل ارایه شده در پایان مقاله نظریه و رویکرد سوم ترجیح داده شده است.

کلیدواژه‌ها

وجود؛ تجرد؛ علم حضوری؛ علم حصولی؛ وجودهای مادی

مراجع

قرآن

نهج البلاغه

ابن سینا، حسین بن عبداللّه، الالهیات من کتاب الشفاء، به کوشش حسن حسن‏زاده آملی، قم، دفتر تبلیغات‏ اسلامی،1376.

ابن سینا، حسین بن عبداللّه، التعلیقات، به کوشش عبد الرحمان بدوی، قم، مکتب الاعلام الاسلامی فی الحوزه‏ العلمیه، بی‏تا.

ابن سینا، حسین بن عبداللّه، الاشارات و التنبیهات، بی‏جا، دفتر نشر الکتاب،1403ق.

ابن سینا، حسین بن عبداللّه، الالهیات من کتاب الشفاء، به کوشش حسن حسن‌زاده آملی، قم، دفتر تبلیغات‏ اسلامی، 1376.

سبزواری، حاج ملا هادی، شرح مثنوی، تهران، کتابخانه سنائی افست، چاپ سنگی، 1285ق.

سهروردی، شهاب‌الدین، التلویحات در مجموعه مصنفات شیخ اشراق، به کوشش‏ هانری کربن، تهران، مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی،1372.

سهروردی، شهاب‌الدین، المشارع و المطارحات در مجموعه مصنفات شیخ اشراق، بی‏جا، بی‏نا، بی‏تا.

جوادی آملی، عبدالله، رحیق مختوم، ج9، قم، مرکز نشر اسراء، چاپ دوم، 1382.

جوادی آملی، عبدالله، شرح حکمت متعالیه، تهران، الزهرا،1372 .

طباطبایی، علامه سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه سید محمدباقر موسوی همدانی، تهران، بنیاد علمی و فکری علامه طباطبایی،1376.

رازی، فخرالدین، المطالب العالیه من العلم‏الالهی، بیروت، دار الکتب العلمیة، 1420 ق.

تفتازانی، سعدالدین، شرح المقاصد، قم، منشورات الشریف الرضی، چاپ اول، 1409 ق.

صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم، الحکمة المتعالیة فی الاسفار الاربعة العقلیة، بیروت، دارالاحیاء التراث العربی، چاپ سوم، 1981.

صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم، الشواهد الربوبیه، تصحیح سید جلال الدین آشتیانی، مشهد، دانشگاه فردوسی، 1346.

صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم، الشواهد الربوبیه فی مناهج السلوکیه، به کوشش سید جلال الدین آشتیانی، تهران، مرکز نشر دانشگاهی، 1360.

صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم، مجموعه رسائل فلسفی، تهران، انتشارات حکمت،1375.

صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم، مفاتیح الغیب، تهران، موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی،1363.

صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم، مبدا و معاد، ترجمه محمد ذبیحی، قم، نشر اشراق، 1380

قطب الدین شیرازی، محمدبن مسعود، شرح حکمت الاشراق،‌ تهران، چاپ سنگی،1314.