بررسی و تهیه نقشه های وقوع سرمازدگی گیاهان زراعی و باغی در استان آذربایجان غربی

جغرافیا و مخاطرات محیطی

مقاله 1، دوره 4، شماره 2 - شماره پیاپی 14، خرداد 1394، صفحه 117-135   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/geo.v4i2.31488

نویسندگان

بهزاد حصاری¹؛ رضا رضایی^{* 2}؛ رامین نیکانفر²؛ نادره طایفه نسکیلی³

¹دانشگاه ارومیه

²مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی ارومیه

³دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات

چکیده

با توجه به خسارت سنگین سرمازدگی، تعیین محدوده احتمال وقوع دمای بحرانی خسارت سرمازدگی برای برنامه ریزی زمان مناسب کاشت و برداشت و طول فصل رشد موثر، انتخاب رقم و تعیین مناطق مستعد سرمازدگی حائز اهمیت است. در این تحقیق، برای بررسی سرماهای رخ داده طی ادوار گذشته، نسبت به جمع آوری آمار روزانه درجه حرارت حداقل در 34 ایستگاه‌ هواشناسی سینوپتیک و تبخیرسنجی اقدام گردید. تاریخ‌های وقوع سرمازدگی از مبدأ مهر در کلاس‌های صفر درجه (گیاهان خیلی حساس)، 2/2- درجه (گیاهان حساس) و 4/4- درجه (گیاهان نسبتاً مقاوم) برای 34 ایستگاه‌ منتخب استخراج شدند. برای تحلیل فراوانی، توزیع‌های حدی و غیر حدی به داده‌ها برازش داده شد و توزیع گامبل به عنوان توزیع غالب انتخاب گردیده و سرمازدگی بهاره و پائیزه در کلاس‌های مختلف و با احتمالات معادل محاسبه گردید. با ارائه نقشه تاریخ وقوع متوسط و نقشه ضریب تغییرات، و با تعیین مقدار ضریب فراوانی (K) نقشه های احتمالاتی هر منطقه در سه کلاس 0، 2- و 4- درجه سلسیوس با روش‌های کریجینگ، کوکریجینگ و روش معکوس فاصله با توان‌های متفاوت تهیه شد. برای تحلیل مکانی و درون‌یابی، روش‌های کریجینگ، کو- کریجینگ و روش معکوس فاصله با توان‌های متفاوت استفاده گردید. مناسب‌ترین روش برازش بر اساس معیار ریشه دوم میانگین مربع خطا و روش ارزیابی تقاطعی تعیین گردید. روش درون یابی کو-کرجینگ با ارتفاع، مدل برتر تشخیص داده شد. تغییرات مکانی، منظم بودن وقوع سرمازدگی در استان از روی نقشه‌ها محاسبه و مورد بررسی قرار گرفت و در نهایت نقشه سرمازدگی با احتمال 75% برای تعیین تاریخ کشت گیاهان زراعی استان آذربایجان غربی ارائه شد. این نقشه ها هم چنین برای مکان یابی توسعه باغات، مجتمع های گلخانه ای و استخر پرورش ماهی قابل استفاده هستند.

کلیدواژه‌ها

: سرمازدگی؛ یخبندان زودرس پائیزه؛ دیررس بهاره؛ مکان یابی؛ نقشه‌های سرمازدگی؛ تحلیل مکانی

مراجع

افشار، یداله؛ حصاری بهزاد؛ 1377. بررسی و تهیه اطلس بلایای طبیعی- اقلیمی در استان آذربایجان غربی، اداره کل هواشناسی آذربایجان غربی، 95 صفحه.

ایزدی، مسعود؛ قائدی محمدرضا؛ باقری سعید؛ 1377. برآورد احتمالات تاریخ‌های وقوع اولین سرماهای پائیزه و آخرین سرماهای بهاره در سطح استان همدان، اداره کل هواشناسی استان همدان، 86 صفحه.

بری ابرقوئی، حسین؛ توکلی، محمود؛ نجار هدشی، ناصر؛ طالبی، محمدصادق؛ 1384. سرمازدگی و یخ‌بندان در استان یزد، اولین همایش راه‌های مقابله با سرمازدگی یزد، صص73-79.

پدرام، مژده؛ صحرائیان، فاطمه؛ نوحی، کیوان؛ 1384. آغاز و پایان یخ بندان در دشت‌های کشاورزی آذربایجان‌غربی و شرقی، پژوهشکده هواشناسی کشور، 92صفحه.

حسین‌نیا، محمود؛ راحمی، علیرضا ؛ شهامتی‌فرد، جعفر؛ 1384. بررسی درجه حرارت‌های بحرانی از لحاظ سرمازدگی در مراحل مختلف گل‌دهی درختان میوه مناطق معتدله، اولین همایش راه‌های مقابله با سرمازدگی یزد، صص 317-324.

حصاری، بهزاد؛ 1376. تعیین منحنی‌های شدت، مدت و فرکانس بارش برای طرح‌های آبیاری و زهکشی (مطالعه موردی استان آذربایجان غربی)، پایان‌نامه کارشناسی ارشد دانشگاه تبریز، 130صفحه.

حصاری، بهزاد؛ غنی‌پور، رضا؛ حیدری، علی؛ خلیلی، کیوان؛ 1384. تعیین بیلان آبی استان اذربایجان غربی با استفاده از GIS، گزارش نهایی طرح تحقیقاتی، سازمان آب منطقه‌ای استان آذربایجان غربی، چهارجلد، 655 صفحه.

خلجی، مهدی؛1380. پیش‌بینی سرمای دیر رس بهاره و یخ‌بندان زود رس پائیزه برای تعدادی از گیاهان زراعی و باغی در استان چهار محال بختیاری، نهال و بذر، سال 17، شماره 2، صص 126-139.

رضایی، رضا؛ 1384. زون بندی مناطق تولید میوه استان آذربایجان غربی با توجه به شدت خسارت سرمازدگی به عنوان راهکاری برای کاهش خطرات سرمازدگی، همایش راه‌های مقابله با سرمازدگی، یزد، 1384، صص140-143.

کمالی، غلامعلی؛ ایکانی، وحید؛ 1378. بررسی سرماهای زیان‌بخش به کشاورزی ایران، گردهمایی کارگاه آموزشی سرما و یخ‌زدگی محصولات کشاورزی، سازمان حفظ نباتات، صص 41-66.

کمالی، غلامعلی؛ حبیبی‌نوخندان، مجید؛ 1384. بررسی توزیع مکانی و زمانی یخ‌بندان در ایران و نقش آن در حمل و نقل جاده‌ای، پژوهش نامه حمل و نقل، سال دوم، شماره دو، صص 127-135.

میان‌آبادی، آمنه؛ موسوی‌بایگی، محمد؛ ثنایی‌نژاد، حسین؛ نظامی، احمد؛ 1388. بررسی و پهنه‌بندی یخ‌بندان‌های زودهنگام پاییزه، دیرهنگام بهاره و زمستانه با استفاده ازGIS در استان خراسان رضوی، مجله آب و خاک (علوم و صنایع کشاورزی)، جلد 23، شماره 1، صص 90-79.

ناصرزاده، محمدحسین؛ 1382. تجزیه و تحلیل یخ‌بندان های زودرس پائیزه و دیررس بهاره در استان لرستان، پایان نامه کارشناسی ارشد گروه جغرافیا، دانشگاه تربیت معلم (خوارزمی)، 95 صفحه.

هژبرپور، قاسم؛ علیجانی، بهلول؛ 1386. تحلیل همدید یخ‌بندان‌های استان اردبیل، مجله جغرافیا و توسعه، شماره 10، پائیز و زمستان 86 ، صص 89-106.

Dzikowski P.A. 1998. Freezing Date Probabilities, Agdex 075-2, Alberta Agriculture and Rural Development, Available:http://www1.agric.gov.ab.ca/department/deptdocs.nsf/all/agdex10

ESRI. 2010. ArcGIS10 and Geostatistical Analyst Documentation Help, ESRI, Inc.Available at: http://www.esri.com.

Kamali, Gh., Ikani, V.,1999. Study on the Noisome Frost on Iran Agriculture Section. Proceeding of Workshop on Frost and Crop Freezing, Plant Protection Organization Report, 41-66.

Khalaji, M., 2001.Foerecasting Late Spring Frost and Early Autumn Frost for some Field and Orchard Crops in Chahar Mahal Bakhtyari Province, Iran. Plant and Seed Journal, 17 (2): 126-139.

Mianabadi, A., MousaviBaygi, M., Sanaeenajad, H., Nezami, A.,2009. Study on the Zoning of Early Autumn Frost and Late Spring Frost and Winter Frosts by GIS in Razavi Khorasan, Iran. Soil and Water Journal, 23 (1):79-90.

Naserzadeh, N.H.,2003. Analysis of Early Autumn and Late Spring Frost in Lorastan Iran. MSc.Thesis,Geography Department,Kharazmi Tarbiat Moalem University, pp. 95.

Pedram,M., Sahraeian, F., Noohi, K., 2005. Beginning and end of Frost Occurrence in West and East Azerbaijan. Climatology Research Center, pp.92 .

Rezaee, R., 2005. Zoning of Fruit Production Sites in West Azerbaijan Based on the Intensity of Frost Damage. The First National Conference on Approaches to Confront with Frost, Yazd, Iran, 140-143.

Richard L., Snyder, J. Paulo de Melo-Abreu, 2005. Frost Protection: Fundamentals, Practice and Economics. Food and Agriculture Organization of the United Nations, Rome, pp. 112.

Walter J. K. J R. O. Steurer P. M. and Ezell D. S. 1988. Freeze/Frost Data. Climatography of the U.S. No.20, Supplement No.1, I-3-I-5.