«تفسیر القرآن» ابن ماهیار (ره)؛ اصالت، مصادر و محتوا

علوم قرآن و حدیث

مقاله 1، دوره 49، شماره 1 - شماره پیاپی 98، فروردین 1396، صفحه 75-100   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/naqhs.v0i0.48221

نویسندگان

علی راد^{* 1}؛ فاطمه غلامشاهیان²

¹پردیس فارابی دانشگاه تهران

²قرآن و حدیث قم

چکیده

محمد بن العباس بن علی بن مروان مشهور به ابن ماهیار از جمله محدثان پُر کار معاصر کلینی است. او دارای آثار متعدد از جمله کتابی با عنوان التفسیر الکبیر داشته است. این کتاب در چهار بخش «تأویل ما نزل فی النبی (ص)، تأویل ما نزل من القرآن فی أهل بیت (ع)، تأویل ما نزل فی شیعتهم، تأویل ما نزل فی أعدائهم»، حاوی 563 روایت، منبعی شناخته شده و مرجعی مهم برای مفسران بعد از قرن چهارم بوده است؛ استنادات فراوان به تفسیر ابن ماهیار از سوی مفسران و محدثان شیعی قرن چهارم به بعد، نشان دهنده اصالت این اثر در تاریخ تفسیر امامیه می‌باشد و ادله متعدد رجالی، تراثی و تاریخی این اصالت را تأیید می‌کنند. محتوای اصلی این کتاب اعتقادی – کلامی بوده و محور روایات آن، امامت و ولایت ائمه (ع) و فضائل آنان می‌باشد. نتایج گونه شناسی روایات تفسیر القرآن ابن ماهیار بیشترین فراوانی را برای روایات جری و تطبیق و کمترین تعداد به روایات معنا شناخت را نشان داد.

کلیدواژه‌ها

تفسیر ابن ماهیار؛ تفاسیر مفقود امامیه؛ تفسیر روایی؛ گونه شناسی احادیث

مراجع

ابن شهر آشوب، محمد بن علی، معالم العلماء، نجف اشرف، المطبعة الحیدریة، چاپ اول، 1380 ق.

ابن طاوس، علی بن موسی، سعد السعود للنفوس منضود، قم، دار الذخائر، چاپ اول، بی‌تا.

ابن طاوس، علی بن موسی، محاسبة النفس، محقق: ابراهیم بن علی کفعمی، انتشارات مرتضوی، 1376.

ابن طاوس، علی بن موسی، الیقین باختصاص مولانا علی (ع) بإمرة المؤمنین، قم، دارالکتاب، چاپ اول، 1413 ق.

استرآبادی، علی، تأویل الآیات الظاهرة فی فضائل العترة الطاهرة، قم، مؤسسة النشر الإسلامی، چاپ اول، 1409 ق.

افندی، عبدالله بن عیسی بیگ، تعلیقة أمل الآمل، قم، کتابخانه آیة الله مرعشی نجفی، 1410 ق.

آقابزرگ طهرانی، محمد محسن، الذریعه إلی تصانیف الشیعة، بیروت، دارالاضواء، بی‌تا.

امین، حسن، مستدرکات أعیان الشیعه، بیروت، دارالتعارف للمطبوعات، بی‌تا.

امین، محسن، أعیان الشیعه، تصحیح: حسن امین، بیروت، دارالتعارف للمطبوعات، 1402 ق.

تبریزی، جعفر سبحانی، موسوعة طبقات الفقهاء، قم، مؤسسه امام صادق (ع)، بی‌تا.

تفرشی، مصطفی بن حسین، نقد الرجال، قم، مؤسسه آل البیت (ع)، چاپ اول، 1418 ق.

تقی‌الدین حلی، حسن بن علی، رجال، تهران، دانشگاه تهران، 1383 ق.

حر عاملی، محمد بن حسن، أمل الآمل، مصحح: احمد حسینی، قم، دارالکتاب الإسلامی، 1362 ق.

درایتی، مصطفی، فهرستواره دست‌نوشته‌های ایران (دنا)، انتشارات کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی، چاپ اول، 1389.

راد، علی، «شیوه‌های بازیابی میراث مفقود اسلامی (معرفی کتاب کتب التراث بین الحوادث و الأنبعاث، حکمت بشیر یاسین)»، آینه پژوهش، شماره 85.

راد، علی ، «گونه شناسی روایات تفسیری از نظریه تا تطبیق»، دو فصلنامه تفسیر اهل بیت (ع)، شماره سوم، پاییز و زمستان 1393 ، صص 6-35.

راغب أصفهانی، حسین بن محمد، مفردات ألفاظ القرآن، محقق: صفوان عدنان داوودی، بیروت- دمشق، دار القلم- الدار الشامیة، 1412 ق.

رضایی اصفهانی، محمد علی، «تجلی جاودانگی قران در قاعده جری و تطبیق»، فصلنامه اندیشه دینی، پیاپی 25، دانشگاه شیراز، زمستان 1386، صص 51-66.

شهیدی، روح الله، «ملاک‌های قدما در ارزیابی و نقد حدیث در آیینه فهرست‌های رجالی»، حدیث و اندیشه، شماره 3، بهارـ تابستان 86، صص 137-154.

طوسی، محمد بن حسن، الفهرست، نجف، المکتبة المرتضویة، بی‌تا.

طوسی، محمد بن حسن، رجال، قم، انتشارات اسلامی جامعه مدرسین، 1415 ق.

علامه حلی، حسن بن یوسف، ایضاح الاشتباه، تحقیق: محمد حسون، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، دفتر انتشارات اسلامی، قم، 1411 ق.

علامه حلی، حسن بن یوسف، خلاصة الاقوال من معرفة أحوال الرجال (رجال العلامة الحلی)، نجف اشرف، چاپ دوم، 1381 ق.

عمادی حائری، محمد، بازسازی متون کهن حدیث شیعه: روش، تحلیل، تهران، کتابخانه و موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی، قم، دارالحدیث، 1388.

غلامشاهیان، فاطمه، بازیابی، گونه‌شناسی، اعتبار سنجی سندی: روایات تفسیری ابن‌الماهیار، راهنما: دکتر علی راد، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، قم، دانشگاه قرآن و حدیث، 1392.

مجلسی، محمد باقر بن محمد تقی، بحارالأنوار لجامعة لدرر الأخبار الأئمة الأطهار (ع)، بیروت، إحیاء التراث العربی، 1403 ق.

نجاشی، احمد بن علی، رجال، قم، مؤسسه النشر الاسلامی، 1365.