مبانی معناشناختی حقوق اسلامی

فقه و اصول (Fiqh va uṣūl)

مقاله 2، دوره 46، شماره 3 - شماره پیاپی 98، آذر 1393، صفحه 9-30   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/fiqh.v46i18.20207

نویسنده

سجاد افشار^*

دانشجوی دکتری حقوق عمومی دانشگاه تهران

چکیده

توجه به تحلیل زبانی مفاهیم و گزاره‌های حقوقی، یکی از مهم‌ترین بخش‌های مورد مطالعه در فلسفه حقوق است. طبیعت علم حقوق، آمیختگی آن با الفاظ را ایجاب می‌کند؛ قانون، قرارداد، رأی و تألیف حقوقی، همه باید جامه لفظ به تن کنند تا فهمیده و اجرا شوند. مرحله اول برای فهم یک متن یا سخن - و از جمله یک گزاره حقوقی– فهم معنای آن است. از این رو این پژوهش، در جست و جوی یافتن محملی معنایی برای گزاره‌های حقوقی می‌باشد. در فلسفه تحلیلی و دانش معناشناسی، مطالب بسیاری در این باب وجود دارد که حقوق‌دانان را در شناخت بهتر از دانش حقوق یاری کرده است. با این حال، منطق حقوقی و مبانی حقوق ایران از علم اصول فقه اخذ شده است. اصولیان مباحث فراوانی در معنای الفاظ حقوقی و رابطه لفظ و معنا داشته‌اند. درباره پیوند لفظ و معنا، قول به ذاتی بودن و وضعی بودن این ارتباط مطرح شده است. به همین ترتیب، اکثر اصولیان، متعلق معنای الفاظ غیر اعتباری را ماهیت یا مدرک عقلانی می‌دانند. پذیرش هریک از این رویکردها تأثیر مستقیمی بر رویکرد حقوق‌دان به حقوق به‌ویژه در امر تفسیر دارد.

کلیدواژه‌ها

فلسفه حقوق اسلامی- معناشناسی؛ اصول فقه؛ ذاتی بودن؛ وضع؛ ماهیت گزاره‌های انشایی

مراجع

اصفهانی، محمد حسین، نهایة الدرایة، قم، انتشارات سید الشهدا، 1374.

 

اصفهانی، محمدتقی، هدایة المسترشدین، قم، موسسة آل البیت، بی‌تا.

 

اصفهانی، میرزا مهدی، ابواب الهدی، تحقیق حسین مفید، تهران، منیر، چاپ اول، 1387.

 

اصفهانی، میرزا مهدی، رسائل شناخت قرآن، تحقیق حسین مفید، منیر، تهران، چاپ اول، 1388.

 

ایروانی، علی، نهایة النهایة، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ اول،1370.

 

بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، تحقیق سهیل زکار، بیروت، دارالفکر، الطبعة الاولی، 1417ق.

 

جعفری لنگرودی، محمدجعفر، الفارق، تهران، گنج دانش، چاپ اول، 1386.

 

جعفری لنگرودی، محمدجعفر، صد مقاله در روش تحقیق علم حقوق، تهران، گنج دانش، چاپ اول، 1382.

 

حائری یزدی، عبدالکریم، درر الفوائد، قم، چاپخانه مهر، بی‌تا.

 

خراسانی، محمد کاظم، کفایة الاصول، قم، موسسه آل البیت، الطبعة الاولی، 1409 ق.

 

خمینی، روح الله، تحریر الوسیله، قم، انتشارات قدس محمدی، بی‌تا.

 

خمینی، روح الله، کتاب البیع، قم، موسسة النشر الاسلامی، الطبعة الخامسة، 1415ق.

 

خمینی، مصطفی، تحریرات فی الاصول، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، الطبعة الاولی، 1418ق.

 

خوئی، ابوالقاسم، دراسات فی علم الاصول، قم، موسسه دائرة‌المعارف فقه اسلامی، 1419ق.

 

رشتی، میرزا حبیب، بدایع الافکار، قم، موسسة آل البیت، الطبعة الاولی، 1413ق.

 

سبحانی، جعفر، تقریرات فارسی دوره ششم خارج اصول، مبحث الفاظ. http://1zekr.com

 

صاحب جواهر، محمد حسن بن باقر، جواهر الکلام، تهران، دارالکتب الاسلامیة، چاپ اول، 1367.

 

صدر، محمد باقر، المعالم الجدیدة، نجف، النجاح، الطبعة الثالثه، 1395ق.

 

صدر، محمد باقر، بحوث فی علم الاصول، تحقیق سید محمود هاشمی، قم، موسسه دائره المعارف فقه اسلامی، 1417ق.

 

طباطبایی، محمد حسین، المیزان، قم، موسسة النشر اسلامی، چاپ سوم، 1402ق.

 

طباطبایی، محمد حسین، بدایة الحکمة، تهران، بنیاد علمی فکری علامه طباطبایی، بی‌تا.

 

طباطبایی، محمد حسین، حاشیة الکفایة، تهران، بنیاد علمی فکری علامه طباطبایی، بی‌تا.

 

طریحی، فخرالدین، مجمع البحرین، چاپ دوم، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1367.

 

عاملی غروی، جواد بن محمد، مفتاح الکرامة، بیروت، دار احیاء التراث العربی، الطبعة القدیمة، بی‌تا.

 

فاضل لنکرانی، محمد، مباحث اصولی، تنظیم محمرضا پروازی، قم، دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین، چاپ اول، 1373.

 

محقق کرکی، علی بن حسین، جامع المقاصد، قم، موسسه آل البیت، چاپ دوم، 1414ق.

 

مروارید، محمود، «نظریات شیئ انگارانه در فلسفه تحلیلی و علم اصول»، مجله نقد و نظر، سال دهم، شماره 39 و 40، پاییز و زمستان 1384، صص83-131.

 

مصباح یزدی، محمدتقی، فلسفه اخلاق، تحقیق احمد حسین شریفی، تهران، شرکت چاپ و نشر بین الملل، چاپ سوم، 1386.

 

مظفر، محمدرضا، اصول الفقه، قم، انتشارات اسماعیلیان، چاپ پنجم، بی‌تا.

 

موسوی بجنوردی، محمد، علم اصول، تهران، عروج، چاپ اول، 1379.

 

نایینی، محمد حسین، فوائد الاصول، قم، موسسة النشر الاسلامی، الطبعة السابعة، 1421ق.

 

نجفی اصفهانی، محمدرضا، وقایة الاذهان، قم، موسسه آل البیت، چاپ اول، 1413ق.

 

هاک، سوزان، فلسفه منطق، ترجمه سید محمدعلی حجتی، قم، طه، چاپ اول، 1382.

 

یثربی، یحیی، تاریخ تحلیلی- انتقادی فلسفه اسلامی، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، چاپ اول، 1388.

 

یزدی، محمد کاظم، العروة الوثقی، قم، موسسة النشر الاسلامی، 1417ق.

 

Chomsky, Noam, New Horizons in the Study of Language and Mind, Cambridge University Press, 2000.

 

Evans, Vyvyan & Green, Melanie, Cognitive Linguistics, First Edition, Edinburgh University Press, , Edinburgh ,2006.

 

Hart, H.L.A , The Concept of Law, First Edition, Clarendon Press, Oxford, 1961.

 

McGilvary, J, Meanings Are Syntactically Individuated and Found in the Head, in Mind and Language, 1998.

 

Stelmach, Jerzy & Brozek, Bartosz, Methods of legal reasoning, Springer, Dordercht, 2006.

 

Strassler, Jurg, Propositions, in Key Leads in Linguistic and the Philosophy of language, First Edition, Edinburgh University Press, Edinburgh, 2009.

 

Speaks, Jeff, Theories of Meaning, in The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Summer 2011 Edition), Edward N.Zalta (ed), URL= http://plato.stanford.edu/archives/sum2011/entries/meaning/