تأثیر شرط بر وضعیت عقد

فقه و اصول (Fiqh va uṣūl)

مقاله 3، دوره 46، شماره 3 - شماره پیاپی 98، آذر 1393، صفحه 49-71   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/fiqh.v46i18.20450

نویسنده

علی رضا باریکلو^*

استاد پردیس فارابی دانشگاه تهران

چکیده

شرط ضمن عقد، نهادی است که در حقوق اسلام شناسایی شده ولی درباره تأثیر آن بر وضعیت عقد در دو مرحله تشکیل و بقای عقد در بین صاحب نظران اختلاف است. درمرحله تشکیل عقد، اختلاف ناشی از حیث ارتباط شرط با موضوع عقد است که در این باره از میان نظریات جزیی از موضوع بودن، وصف یا تابع بودن یا مستقل بودن، نظر اخیر با قواعد حقوقی و قصد طرفین مطابق‌تر است که قاعدتاً عدم اعتبار شرط، اثر بر اعتبار عقد نخواهد داشت. در مرحله بقای عقد نیز اختلاف ناشی از نقش شرط در قصد طرفین مطرح است که بعضی به نحو وحدت مطلوب معتقد شده‌اند که انتفای شرط موجب انفساخ عقد می‌شود، بعضی به تعدد مطلوب یکسان که بطلان شرط موجب انفساخ قسمتی از عقد می‌شود و بعضی معتقد به تعدد اصل و فرع شده که انتفای شرط موجب انفساخ عقد نمی‌شود بلکه موجب خیار برای مشروط له می‌شود و این دیدگاه با قواعد حقوقی و ماهیت شرط منطبق‌تر است.

کلیدواژه‌ها

شرط؛ وصف؛ جزء؛ وحدت مطلوب؛ تعدد مطلوب؛ اصل؛ فرع

مراجع

آل کاشف‌‌الغطاء، محمد حسین، تحریر المجلة، قم، المجمع العالمی‌للتقریب المذاهب الاسلامیة، الطبعةالاولی، 1426ق.

 

ابن ادریس حلی، محمدبن منصوربن احمد، السرائر، قم، مؤسسة النشر الاسلامى،1410 ق.

 

ابن زهره، حمزة بن علی حسینی، غنیةالنزوع الی علم الاصول، قم، مؤسسة الامام الصادق، 1417ق.

 

اراکی، شیخ محمد علی، کتاب بیع، قم، مؤسسه اسماعیلیان، چاپ اول، 1415 ق.

 

اسکافی، ابن جنید، مجموعه فتاوی ابن جنید، گرد آورنده محمدبن احمد کاتب بغدادی، قم، مؤسسة النشر الاسلامى، 1416ق.

 

امامی، سید حسن، حقوق مدنى، تهران، کتاب فروشى اسلامیه، چاپ هشتم، 1368.

 

انصارى، مرتضى، المکاسب، بیروت، مؤسسةالنعمان، 1410 ق.

 

بجنوردى، حسن، القواعد الفقهیة، قم، دلیل ما، 1426ق.

 

حسینى المراغى، سید میر عبدالفتاح، العناوین الفقهیة، قم، مؤسسة النشر الاسلامى، الطبعة الاولى، 1418 ق.

 

حلی، حسن بن یوسف، قواعد الاحکام، قم، مؤسسةالنشر الاسلامى، چاپ اول، 1419ق.

 

حلی، حسن بن یوسف، مختلف الشیعه، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1413ق.

 

حلی، حسن بن یوسف، تذکرة الفقهاء، قم، مؤسسة آل البیت، بی‌تا.

 

خمینى، روح‏الله، کتاب البیع، قم، مؤسسة النشرالاسلامى، چاپ پنجم، 1415 ق.

 

خوئى، ابوالقاسم، مصباح الفقاهه، مقرر محمد على توحیدى، قم، مؤسسه انصاریان، چاپ چهارم، 1417 ق.

 

شهید اول، محمد بن مکی، الدروس الشرعیة فی فقه الامامیة، قم، مؤسسةالنشرالاسلامی،1417ق.

 

شهید ثانی، زین الدین بن علی، مسالک الافهام، قم، مؤسسة المعارف الاسلامیه، الطبعة الثالثه، 1425ق.

 

شهیدی، مهدی، تشکیل قراردادها و تعهدات، تهران، نشر حقوقدان، چاپ اوّل، 1377.

 

شهیدی، مهدی، شرط ضمن عقد، تهران، مجد، 1386.

 

صاحب جواهر، محمد حسن بن باقر، جواهر الکلام، بیروت، دار احیاء التراث العربی، الطبعةالسابعه، 1981م.

 

صدر، سید محمد، ماوراء الفقه، قم، المحبین للطباعة والنشر، الطبعةالرابعه، 1427ق.

 

طباطبایی، سید علی، ریاض المسایل، قم، مؤسسة النشرالاسلامی، الطبعةالاولی، 1419ق.

 

طوسى، محمد بن حسن، المبسوط، تهران، المکتبة المرتضویة لاحیاء الآثارالجعفریة، 1387ق.

 

عابدیان، میرحسین، شروط باطل و تأثیرآن درعقد، تهران، انتشارات جنگل، 1387.

 

کاتوزیان، ناصر، حقوق مدنى: عقود معین، تهران، شرکت انتشار با همکارى شرکت بهمن برنا انتشارات مدرس، چاپ ششم، 1374.

 

کاتوزیان، ناصر، قواعد عمومى قراردادها، چاپ سوم، تهران، شرکت انتشار با همکارى بهمن برنا، 1371.

 

محقق داماد، مصطفی، نظریه عمومی شروط و التزامات در حقوق اسلام، تهران، مرکز نشر اسلامی، 1388.

 

محقق کرکی، على بن حسین، جامع المقاصد، بیروت، مؤسسة آل البیت، چاپ اول، 1429ق.

 

مقدس اردبیلی، احمد بن محمد، مجمع الفائده و البرهان، قم، مؤسسة النشرالاسلامی، الطبعةالثالثة، 1421ق.

 

نائینى، محمدحسین، منیة الطالب، مقرر شیخ موسى خوانسارى، قم، مؤسسة النشرالاسلامى، چاپ اول، 1418ق.

 

نراقی، احمدبن محمد مهدی، عوائد الایام، قم، مرکز النشر، الطبعة الاولی، 1375.

 

یزدى، محمدکاظم بن عبدالعزیز العروة الوثقى، قم، مؤسسة النشرالاسلامى، الطبعةالثانیه، 1425ق.