واکاوی همدیدی سامانه کم فشار سودانی در رخداد ترسالی ها و خشکسالی های نیمه جنوبی ایران

جغرافیا و مخاطرات محیطی

مقاله 3، دوره 4، شماره 3 - شماره پیاپی 15، آبان 1394، صفحه 75-90   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/geo.v4i3.40062

نویسندگان

فاطمه پرک^{* 1}؛ احمد روشنی²؛ بهلول علیجانی¹

¹خوارزمی تهران

²پژوهشکده هواشناسی و علوم جو

چکیده

مطالعه انجام شده در این پژوهش نشان می دهد سامانه های سودانی در ترسالی و خشک‌سالی نیمه جنوبی ایران نقش مهمی را ایفا می کند. بررسی نابهنجاری گرته های همدیدی در ماه‌های خشک و تر نشان گر دو گرته متفاوت حاکم در منطقه است. در گرته ترسالی، شرق مدیترانه، غرب دریای سرخ، نیمه غربی شبه‌جزیره عربستان، جنوب و جنوب غرب ایران، شمال دریای خزر همراه با نابهنجاری های منفی فشار و ارتفاع در سطح زمین و در تمام لایه-های وردسپهر است، که نشان گر عمیق بودن ناوه شرق مدیترانه و دینامیکی بودن سامانه های کم فشار سودانی است. همچنین بر روی شمال شرق و شرق عربستان نابهنجاری های مثبت فشار و ارتفاع در سطح زمین و لایه های زیرین و میانی وردسپهر حاکم است که هوای گرم و مرطوب نواحی غرب اقیانوس هند را به درون سامانه سودانی تغذیه می کند. حرکت شرق سوی سامانه سودانی سبب انتقال حجم وسیعی از شار رطوبت و شار گرمای نهان به نواحی جنوب و جنوب غرب ایران می‌شود که منجر به ریزش بارش های هم رفتی بسیار بالایی به میزان چهار برابر میانگین سالانه در جنوب و جنوب غرب ایران شده است. در سال‌های خشک نابهنجاری های دما و ارتفاع متفاوت با دوره ترسالی است؛ بدین معنی که نواحی شرق دریای مدیترانه، سراسر غرب دریای سرخ، نیمه غربی شبه‌جزیره عربستان، نواحی جنوبی ایران و بر روی سواحل جنوبی دریای خزر نابهنجاری های مثبت در سطح زمین و در کلیه ترازهای وردسپهر دیده می شود. علاوه بر این، نواحی شمال شرقی و شرق شبه‌جزیره عربستان از نابهنجاری های منفی و یا نابهنجاری های مثبت بسیار کم برخوردار است و نشان می دهد که سامانه سودانی چندان فعال نبوده و رطوبت به نحو شایسته ای از نواحی غرب اقیانوس هند به درون سامانه سودانی انتقال نمی یابد.

کلیدواژه‌ها

واکاوی همدیدی؛ کم فشار سودانی؛ خشک‌سالی و ترسالی؛ نیمه جنوبی ایران

مراجع

ایزد نگهدار، زهرا؛ 1370. بررسی سینوپتییکی بعضی از سیستم‌های مدیترانه‌ای مخصوص و اثرات آن بر روی ایران. پایان‌نامه کارشناسی ارشد هواشناسی. موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران.

سبزی پرور، علی‌اکبر؛ 1370. بررسی سینوپتیکی سیستم‌های سیل زا در جنوب غرب ایران. پایان‌نامه کارشناسی ارشد هواشناسی. موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران.

لشکری، حسن؛ 1375. الگوهای سینوپتیکی بارش‌های شدید در جنوب غرب ایران. رساله دکتری اقلیم‌شناسی. دانشکده علوم انسانی. دانشگاه تربیت مدرس.

لشکری، حسن؛ 1381. مسیر یابی سامانه‌های کم‌فشار سودانی ورودی به ایران. مجله مدرس. دوره 6. شماره 2. پیاپی 25. 156-133.

فرج زاده اصل، منوچهر؛ 1374. تحلیل و پیش‌بینی خشک‌سالی در ایران. رساله دکتری اقلیم‌شناسی. دانشکده علوم انسانی. دانشگاه تربیت مدرس.

فرجی، اسماعیل؛ 1360. بررسی مسیر سیستم‌های فشار کم باران‌زا بر روی ایران و ارائه الگوهایی از موقعیت و چگونگی حرکت آن‌ها. پایان‌نامه کارشناسی ارشد هواشناسی. موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران.

قائمی، هوشنگ؛ 1349. بادهای شدید سطوح فوقانی و تأثیر منابع رطوبتی اقیانوس هند بر روی بارش‌های ایران. نیوار. بهمن ماه 1349.

کریمی احمدآباد، مصطفی؛1386. تحلیل منابع تأمین رطوبت بارش‌های ایران. پایان‌نامه دکتری. دانشگاه تربیت مدرس. گروه جغرافیا.

مرادی، محمد؛ 1385. بررسی نقش کم‌فشار گرمایی سودان – اتیوپی و ارتفاعات زاگرس در سامانه‌های مؤثر بر آب‌وهوای ایران. رساله دکتری هواشناسی. دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات.

مفیدی، عباس؛ 1383. «اقلیم‌شناسی سینوپتیکی بارش‌های سیل زا با منشأ منطقه دریای سرخ در خاورمیانه». مجله تحقیقات جغرافیایی. شماره 75. 71-93.

Alpert, P., Neeman, B. U., & Shay-El, Y.(1990).Intermonthly variability of cyclone tracks in the Mediterranean. Journal of Climate, 3, 1474–1478.

Bitan,A.,&Saaroni, H. (1992).The horizontal and vertical extension of the Persian gulf pressure trough.International Journal of Climatology,12,733-747.

Dayan, U.,&Abramsky, R.(1983).Heavy rain in the Middle East related to unusual jet stream properties.Bulletin of the American Meteorological Society, 64(10), 1133-1140.

Evans, J.P., Smith, R.B., & Oglesby, R.J. (2004). Middle East climate simulation and dominant precipitation processes. International Journal of Climatology, 24,1671–1694.

Kahana, R., Ziv, B., Enzel, Y.,&Dayan, U. (2002).Synoptic climatology of a major floods in the Neghve desert, Israel. International Journal of Climatology,22, 867-882.

Kidron, G.J.,& Pick, K.(2000).The limited role of localized convective storms in runoff production in the Western Negev Desert. Journal of Hydrology, 229, 281-289.