گونه شناسی تقریر در فقه مذاهب

فقه و اصول (Fiqh va uṣūl)

مقاله 4، دوره 46، شماره 4 - شماره پیاپی 99، بهمن 1393، صفحه 91-115   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/fiqh.v46i19.13933

نویسندگان

عطیه علیزاده نوری^{* 1}؛ حسین ناصری مقدم²؛ علیرضا عابدی سرآسیا³

¹دانشجوی کارشناسی ارشد فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه فردوسی مشهد

²دانشیار دانشکده الهیات دانشگاه فردوسی مشهد

³استادیار دانشکده الهیات دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

تقریر معصوم(ع) به مثابه‌ی یکی از اقسام سه‌گانه‌ی سنت، آن است که رفتاری در حضور ایشان انجام شود، و با وجود امکان ردع از سوی ایشان، موضعی اتخاذ شود که حاکی از رضایت است. مسائل مختلفی در باب تقریر معصوم(ع) مورد عنایت است؛ یکی از آن‌ها، گونه‌شناسی تقریر است که بدان پرداخته نشده است. نوشته‌ حاضر به منظور تبیین مراتب تقریر، بررسی درجات دلالی و مصداق‌یابی انواع آن در محدوده‌ فقه مذاهب خمسه، تدوین یافته است که در ذیل هشت عنوان، گونه‌های شناسایی شده‌ی سنت تقریری گردآوری شده و به نقد و بررسی مصادیق آن پرداخته می‌شود. گونه‌‌های تقریر عبارتند از: 1- تصدیق قول یا فعل، 2- مدح و ثنای فاعل، 3- مشارکت معصوم(ع) در عمل، 4- امر کردن به لوازم قول یا فعل، 5- رضایت به نتایج حاصل از فعل، 6- سکوت همراه با تبسم/ خنده 7- بازگوکردن کلام، بدون تصدیق یا تکذیب آن، 8- صرف سکوت.

کلیدواژه‌ها

تقریر؛ سکوت؛ سنت؛ معصوم؛ فقه؛ عدم ردع

مراجع

قرآن کریم، ترجمه ناصر مکارم شیرازی.

 

ابن ابی جمهور، محمد بن زید الدین، عوالی اللئالی العزیزیه فی الاحادیث الدینیه، قم، بی‌نا، چاپ اول، 1403ق.

 

ابن امیر الحاج، شمس الدین محمد، التقریر و التحبیر، بی‌جا، دار الکتب العلمیه، چاپ دوم، 1403 ق.

 

ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، فتح الباری بشرح صحیح بخاری، بیروت- لبنان، دار المعرفة للطباعة و النشر، چاپ دوم، بی‌تا.

 

ابن حنبل، احمد بن محمد، المسند، بیروت- لبنان، دار صادر، بی‌تا.

 

ابن خزیمه، محمد بن اسحاق، صحیح ابن خزیمه المسمی المختصر المختصر من المسند الصحیح عن النبی صلی الله علیه و سلم، بیروت- لبنان، دار المعرفة للطباعة و النشر، چاپ دوم، بی‌تا.

 

ابو داود، سلیمان بن اشعث، سنن ابی داود، بیروت، دار الفکر، چاپ اول، 1410ق.

 

ابو عمشه، مفید محمد، افعال الرسول و تقریراته و دلالتها علی الاحکام الشرعیة، مکه، جامعة ام القری، 1396-1397ق.

 

استرآبادی، محمد امین بن محمد شریف، الفوائد المدنیة و الشواهد المکیة، قم، مؤسسة النشر الاسلامی التابعة لجامعة المدرسین بقم المشرفة، چاپ اول، 1424ق.

 

اشقر، محمد سلیمان، ‏‫اف‍ع‍ال ‌‌ال‍رس‍ول‌ ص‍ل‍ی‌‌ال‍ل‍ه‌ ع‍ل‍ی‍ه‌ و س‍ل‍م‌ و دلال‍ت‍ه‍ا ع‍ل‍ی ‌‌الاح‍ک‍ام‌‌ ال‍شرع‍ی‍ه‌‬، بیروت، مؤسسة الرسالة، چاپ پنجم، 1417ق.

 

اصفهانی، محمد حسین ‌بن محمد رحیم، الفصول الغرویة فی الاصول الفقهیة، قم، دار احیاء العلوم الاسلامیة، 1404ق.

 

انصاری، مرتضی ‌بن محمد امین، فرائد الاصول، چاپ اول، قم، مجمع الفکر الاسلامی، 1419ق.

 

ب‍ح‍ران‍ی‌، ی‍وس‍ف‌ ب‍ن‌ اح‍م‍د، الحدائق الناضرة فی احکام العترة الطاهرة، بی‌جا، مؤسسة النشر الإسلامی التابعة لجماعة المدرسین بقم المشرفة، بی‌تا.

 

بدر العینی، محمود بن احمد، عمدة القاری شرح صحیح البخاری، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، بی‌تا.

 

بخاری، محمد بن اسماعیل، صحیح البخاری، بیروت، دار الفکر، 1401ق.

 

بروجردی، حسین، جامع الاحادیث الشیعه فی احکام الشریعة، قم، بی‌نا، 1399ق.

 

بیهقی، احمد بن حسین، سنن الکبری، بیروت، دار الفکر، بی‌تا.

 

تبریزی، موسی بن جعفر، اوثق الوسائل فی شرح الرسائل، قم، انتشارات کتبی نجفی، 1369.

 

ترمذی، محمد بن عیسی، سنن الترمذی و هو جامع الصحیح، بیروت، دار الفکر، 1403ق.

 

تونی، عبدالله بن محمد، الوافیة، بی‌جا، مجمع الفکر الاسلامی، چاپ اول، 1412ق.

 

جصاص، احمد بن علی، اصول الجصاص المسمی: الفصول فی الاصول‏، بی‌جا، بی‌نا، چاپ اول، 1405ق.

 

جوهری، اسماعیل بن حماد، الصحاح: تاج اللغة و صحاح العربیة، بیروت- لبنان، دار العلم للملایین، چاپ چهارم، 1407ق.

 

حُرّ عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعة، بیروت- لبنان، دار احیاء التراث العربی، چاپ اول، 1403ق.

 

حسینی فیروز آبادی، مرتضی، عنایة الاصول فی شرح کفایة الاصول، قم، منشورات الفیروزآبادی، چاپ هفتم، 1385 – 1386.

 

خمینی، روح الله، تهذیب الاصول، قم، انتشارات دار الفکر، چاپ سوم، 1367.

 

خویی، ابو القاسم، مصباح الفقاهة، قم، مکتبة الداوری، چاپ اول، بی‌تا.

 

دارقطنی، علی بن عمر، سنن الدارقطنی، بیروت- لبنان، دار الکتب العلمیة، چاپ اول، 1417ق.

 

دارمی، عبدالله بن عبد الرحمن، سنن الدارمی، دمشق، بی‌نا، 1346.

 

دردیر، احمد ابو البرکات، الشرح الکبیر، بیروت، دار إحیاء الکتب العربیة، بی‌تا.

 

رازی اصفهانی، محمد تقی ‌بن محمد رحیم، هدایة المسترشدین فی شرح معالم الدین، قم، مؤسسة النشر الاسلامی التابعة لجامعة المدرسین بقم المشرفة، بی‌تا.

 

راشد، ایاد محمد، تقریرات الرسول صلی‌الله علیه و سلم و دلالتها علی الاحکام: دراسة مقارنة، عمان، دار الفاروق، چاپ اول، 1428ق.

 

رشاد، علی اکبر، «سنت پژوهی»، فصلنامه‌ فقه و حقوق، سال اول، شماره 3، زمستان 83، صص9-42.

 

روحانی، محمد صادق، زبدة الاصول، بی‌جا، مدرسة الإمام الصادق (ع)، چاپ اول، 1412ق.

 

زحیلی، محمد مصطفی، القواعد الفقهیة و تطبیقاتها فی المذاهب الاربعة، دمشق، دار الفکر، چاپ اول، 1427ق.

 

زرکشی، محمد بن بهادر، البحر المحیط فی اصول الفقه، لبنان- بیروت، دار الکتب العلمیة، 1421ق.

 

‏سبکی، علی ‌بن عبدالکافی، الابهاج فی شرح المنهاج: علی منهاج الوصول الی علم الاصول للقاضی اللبیضاوی، بیروت، دار الکتب العلمیة، چاپ اول، 1404ق.

 

شافعی، محمد بن ادریس، اختلاف الحدیث، بی‌جا، بی‌نا، بی‌تا.

 

شافعی، محمد بن ادریس، مسند الامام الشافعی، بیروت- لبنان، دار الکتب العلمیة، بی‌تا.

 

شمس الائمه سرخسی، محمد بن احمد، اصول السرخسی، بیروت، دار الکتب العلمیة، چاپ اول، 1414ق.

 

شهید ثانی، زین الدین بن علی، حقایق الایمان مع رسالتی الاقتصاد و العدالة، قم، مکتبة آیة الله العظمی المرعشی النجفی العامة، چاپ اول، 1409ق.

 

صاحب جواهر، محمد حسن بن باقر، جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ دوم، بی‌تا.

 

طباطبایی، محمد حسین، تفسیر المیزان، قم، دفتر انتشارات اسلامی جامعه‌ی مدرسین حوزه‌ علمیه‌ قم، چاپ پنجم، 1417ق.

 

طبرانی، سلیمان ‌بن احمد، المعجم الاوسط، بی‌جا، دار الحرمین للطباعة و النشر و التوزیع، 1415ق.

 

طبرسی، حسن بن فضل؛ مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران، ناصرخسرو، چاپ سوم، 1372.

 

طوسی، محمد بن حسن، الاستبصار فیما اختلف من الاخبار، تهران، دار الکتب الاسلامیة، 1363.

 

طوسی، محمد بن حسن، تهذیب الاحکام، تهران، دار الکتب الاسلامیة، 1364.

 

عراقی، ضیاء الدین، نهایة الافکار فی مباحث الالفاظ، قم، مؤسسة النشر الاسلامی التابعة لجماعة المدرسین بقم المقدسة، 1364.

 

العطار، حسن، حاشیة العطار علی جمع الجوامع، بی‌جا، بی‌نا، بی‌تا.

 

عظیم آبادی، محمد شمس الحق، عون المعبود: شرح سنن ابی داود، بیروت- لبنان، دار الکتب العلمیه، چاپ دوم، 1415ق.

 

ع‍لام‍ه‌ ح‍ل‍ی‌، ح‍س‍ن‌ب‍ن‌ ی‍وس‍ف‌، تذکرة الفقهاء، بی‌جا، منشورات المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة، بی‌تا.

 

ع‍لام‍ه‌ ح‍ل‍ی‌، ح‍س‍ن‌ب‍ن‌ ی‍وس‍ف‌، ن‍ه‍ای‍ة الاح‍ک‍ام‌ ف‍ی‌ م‍ع‍رف‍ه‌ الاح‍ک‍ام‌، مؤسسة إسماعیلیان للطباعة والنشر والتوزیع، چاپ دوم، 1410ق.

 

علم الهدی، علی بن حسین، الشافی فی الامامة و ابطال حجج العاملة، قم، مؤسسة اسماعیلیان، چاپ دوم، 1410ق.

 

غزالی، محمد بن محمد، المنخول من تعلیقات الاصول، دمشق، دار الفکر، چاپ سوم، 1419ق.

 

فتح الله، احمد، معجم الفاظ الفقه الجعفری، بی‌جا، بی‌نا، چاپ اول، 1415ق

.

ف‍خ‍رال‍م‍ح‍ق‍ق‍ی‍ن‌، م‍ح‍م‍د ب‍ن‌ ح‍س‍ن‌، ایضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد، قم، بی‌نا، چاپ اول، 1388.

 

کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، تهران، دار الکتب الاسلامیة، چاپ پنجم، 1363.

 

متقی، علی بن حسام‌الدین، کنز العمال فی سنن الاقوال و الافعال، بیروت- لبنان، مؤسسة الرسالة، 1409ق.

 

مجلسی، محمد باقر بن محمدتقی، بحارالانوار، بیروت- لبنان، مؤسسة الوفاء، چاپ دوم، 1403ق.

 

محاسن حسن الفضل، عبدالله، دراسات اصولیة فی السنة التقریریة، ریاض، مکتبة الرشد، چاپ اول، 1429ق.

 

مرکز معجم فقهی، المصطلحات، بی‌جا، بی‌نا، بی‌تا.

 

مسلم بن حجاج، صحیح مسلم، بیروت، دار الفکر، بی‌تا.

 

مشکینی، علی، اصطلاحات الاصول، قم، نشر الهادی،1371.

 

مظفر، محمد رضا، اصول الفقه، قم، مؤسسة النشر الاسلامی التابعة لجماعة المدرسین بقم المقدسة، بی‌تا.

 

مفید، محمدبن محمد، المقنعة، قم، مؤسسة النشر الإسلامی، چاپ دوم، 1410ق.

 

میرزای قمی، ابوالقاسم‌ بن محمدحسن، قوانین الاصول، بی‌جا، بی‌نا، بی‌تا.

 

نسایی، احمد بن علی، سنن النسائی، بیروت، دار الفکر، چاپ اول، 1348.

 

نوری، حسین بن محمد تقی، مستدرک الوسائل، بیروت، آل البیت لاحیاء التراث، چاپ دوم، 1408ق.