عوامل فردی، اجتماعی و ارتباطی تأثیرگذار بر مشارکت کشاورزان در مدیریت شبکه آبیاری سد سهند

فصلنامه آب و توسعه پایدار

مقاله 15، دوره 4، شماره 2 - شماره پیاپی 9، اسفند 1396، صفحه 131-138   

نوع مقاله: مقاله علمی- ترویجی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jwsd.v4i2.57393

نویسندگان

النا‍ تبریزی دخت‏ فرد؛ علی شمس^* ؛ زهرا هوشمندان مقدم فرد

دانشگاه زنجان

چکیده

مدیریت صحیح شبکه ‏های آبیاری در پایاب سدهای احداث شده در کشور نیازمند مشارکت فعال کشاورزان در قالب تشکل‏ های آب‏بران می ‏باشد و عوامل متعددی بر مشارکت کشاورزان تأثیرگذار هستند که هدف تحقیق توصیفی همبستگی حاضر شناسایی سازه ‏های فردی، اجتماعی و ارتباطی تأثیرگذار بر مشارکت کشاورزان در مدیریت شبکه آبیاری سد سهند بود. ابزار پژوهش پرسشنامه ای بود که اعتبار آن توسط کارشناسان، انجام یک مطالعه آزمایشی و محاسبه آلفای کرونباخ بالاتر از 0/7 برای شاخص‌های ترکیبی بدست آمد. جامعه آماری کلیه 34 بهره‌بردار مزارع پایین‌دست سد (به مساحت 161 هکتار و شامل 4 واحد زراعی) و اعضای تشکل‏ های آب‏بران گویجه قملاق، حاجی کندی و یانیق بودند که از طریق فرمول نمونه‌گیری کرجسی و مورگان 30 نفر مشخص و به صورت تصادفی مطالعه شدند. نتایج تحقیق نشان داد که اکثریت بهره‌برداران (73/3 درصد)، مشارکتی در حد متوسط و پایین‌تر داشتند و سطح مشارکت آن‌ها با متغیرهای سن، تعداد اعضای خانوار و سابقه کار کشاورزی رابطه منفی و معنی‌دار داشته ولی با سطح تحصیلات، اعتماد اجتماعی، انسجام اجتماعی، سطح ارتباطات ترویجی، میزان استفاده از منابع اطلاعاتی و سطح آگاهی از تشکل، رابطه مثبت و معنی‌داری داشت. نتایج تحلیل رگرسیونی نیز نشان داد سه عامل سن، انسجام و اعتماد اجتماعی 76/2 درصد از واریانس سطح مشارکت بهره‏ برداران را تبیین می‏کند. با توجه به نتایج، با افزایش سرمایه اجتماعی در بین اعضای تشکل ‏ها، سطح مشارکت آن‏ها در مدیریت منابع آبی نیز افزایش خواهد یافت.

کلیدواژه‌ها

مدیریت پایدار منابع آب؛ تشکل آب‏ بران؛ مشارکت کشاورزان؛ عوامل اثرگذار

مراجع

احمدوند، م. و شریف‌زاده، م. 1390. تعیین‌کننده‌های مشارکت اجتماعی زنان روستایی: مورد مطالعه شهرستان بویر احمد. مطالعات زنان، 9(3): 139-166.

ازکیا، م. و رستم علی‎زاده، ا. 1393. جنبه های اجتماعی نظام آبیاری در ایران. انسان‌شناسی، 12(21): 11-43.

ازکیا، م و ایمانی، ع. 1387. توسعه پایدار روستایی، نشر اطلاعات، تهران، ویرایش اول.

آقاپور صباغی، م. 1391. عوامل مؤثر بر پذیرش تشکل‌های مردمی مرتبط با آب: مطالعه موردی اراضی تحت پوشش شبکه آبیاری و زهکشی گتوند. اقتصاد کشاورزی و توسعه. 20(79): 67-88.

توتاخانه، ی.، آقاپور، ی. و فانی، غ. 1389. نگرشی بر محدودیت‌ها و چالش‌های فراوری تعاونی آب‌بران و راه‌های برون‌رفت از آن در شبکه آبیاری و زهکشی صوفی چای. پنجمین کارگاه فنی مشارکت آب‌بران در مدیریت شبکه‌های آبیاری و زهکشی. کمیته ملی آبیاری و زهکشی ایران. تهران: 115-104.

جلیل پیران، ح. 1391. نقش قیمت‏ گذاری آب در بخش کشاورزی بر تعادل منـابع آب، بررسی مسائل و سیاست‌های اقتصادی، 2: 119-128.

حاتم، ا.، منعم، م.ج. و باقری، ع. 1391. توسعه مدل پویایی سامانه بهسازی شبکه آبیاری با توجه به مشارکت کشاورزان و ارتقای مدیریت شبکه. تحقیقات مهندسی کشاورزی، 13(4): 1-24.

رودگر، ا.، محمودی، ج. و مهدوی، س.خ. ۱۳۹۲. بررسی رابطه بین ویژگی‌های فردی بهره‌برداران و میزان مشارکت آن‌ها در اجرای طرح‌های مرتع‌داری (مطالعه موردی: دهستان نمارستاق از توابع بخش لاریجان شهرستان آمل). اولین همایش سراسری محیط‌زیست، انرژی و پدافند زیستی، تهران، موسسه آموزش عالی مهر اروند، گروه ترویجی دوستداران محیط‌زیست.

زارع، ش. و حیاتی، د. 1394. تجربه موفق مدیریت مشارکتی آبیاری، مطالعه موردی: شرکت سهامی آبیاری و کشاورزی مجن- شاهرود. نشریه آب و توسعه پایدار، 1(3): 83-88.

سروستانی، م.، پروین، ا.، بقایی، ح. و کردانی، م. ۱۳۹۱. بررسی نقش و اهمیت مشارکت جوامع روستایی در طرح‌های توسعه نواحی روستایی (مطالعه موردی: پروژه آبیاری میاناب شوشتر). همایش ملی توسعه روستایی، رشت، دانشگاه گیلان.

شاهرودی، ع. ا. و چیذری، م. 1387. عوامل تأثیرگذار بر مشارکت کشاورزان در مدیریت شبکه‌های آبیاری. تحقیقات اقتصاد و توسعه کشاورزی ایران. 39(1): 63-75.

محمودی، ج.، لطفی، ش. و مهدوی، س.خ. 1393. بررسی عوامل مؤثر بر مشارکت بهره‌برداران در حفاظت، احیاء و بهره‌برداری از مراتع (مطالعه موردی حوزه آبخیز خورتاب رودبار شهرستان نور). حفاظت و بهره‌برداری از منابع طبیعی. 2(1): 49-64.

ماقبل، ر.ا.، نادری مهدی، ک.، پاک نیا، ف. و نصیری، م. 1393. بررسی سازوکارهای توسعه و تقویت تعاونی‌های آب بران( مطالعه موردی: حوضه رود ارس) کاربرد روش AHP. نشریه اقتصاد و توسعه کشاورزی، 28(1): 55-63.

مرکز آمار ایران. 1393. سرشماری عمومی کشاورزی، قابل‌دستیابی در http://www.amar.org.ir

میرزایی، آ.، مدنی، س.م. و اسداللهی، م. 1388. اثرات اقتصادی-اجتماعی تعاونی‌های آب‌بران خراسان شمالی (سد بارزو شیروان). اولین همایش ملی رویکردهای نوین مشارکت مردمی در مطالعه، ساخت، بهره‌برداری و نگهداری شبکه‌های آبیاری و زهکشی. 7 و 8 بهمن ماه 1388. مجتمع فرهنگی و رفاهی فرهنگیان شیراز. 493-503.

نصرآبادی، ح. و حیاتی، د. 1393. بررسی عوامل مؤثر بر مشارکت بهره‌برداران در توسعه شبکه‌های فرعی آبیاری و زهکشی در حوضه رودخانه بوژان شهرستان نیشابور. پژوهش آب در کشاورزی، 28(4): 725-735.

سازمان آب منطقه‌ای آذربایجان شرقی و اردبیل. 1383. مطالعات اجتماعی و بهره‌برداری از شبکه آبیاری و زهکشی سد سهند، گزارش گزینه‌های اقدام پایاب سد سهند.

Arrnette A., Zobel C., Bosch D., Pease J. and Metcalfe T. 2010. Stakeholder ranking of watershed goals with the vector analytic hierarchy process: Effects of participant grouping scenarios. Journal of Environmental Modeling and Software, 25: 1459-1469.

Aydogdu M., Karli B. and Yenigun K. 2015. The farmers’ views and expectations to the water users associations; GAP-Harran plain sampling, turkey. Global Advanced Research Journal of Agricultural Science, 4(1): 033-041.

Ayrancı Y. and Temizel K. 2011. Participatory irrigation management.Tarım Bilimleri Arastırma Dergisi, 4(1): 77-86.

Azizi Khalkheili T. and Zamani G.H. 2009. Farmer participation in irrigation management: The case of Doroodzan Dam Irrigation Network, Iran. Agricultural Water Management, 96: 859-865.

Bohnet CI., Roberts B., Harding E. and Haug KJ. 2011. A typology of grazers to inform a more targeted approach for developing natural resource management policies and agricultural extension programs. Journal of Land Use Policy, 28(3): 629-637.

Brame J., Li Q. and Alvarez PJ. 2011. Nanotechnology-enabled water treatment and reuse: emerging opportunities and challenges for developing countries. Trends in Food Science & Technology, 22(11): 618-624.

Cazcarro I., Duarte R. and Sanchez-Chَliz J. 2013. Economic Growth and the Evolution of Water Consumption In Spain: A Structural Decomposition Analysis, Journal of Ecological Economics, 96: 51-61.

Facon T. 2007. Performance of Irrigation and Participatory Irrigation Management: Lesson from FAO’s Irrigation Modernization Program in Asia. Available at: www.vncold.vn/Modules/CMS/Upload/13/Documents/PIMfaconEW_19_10_07/PIMfaconEW.pdf.

FAO. 2008. Irrigation management transfer, worldwide efforts and results, Water Report. 32: 119.

Kadirbeyolu Z. and Ozertan G. 2011. Users’ Perceptions of Water User Associations: Evidence from Three Cases in Turkey Working Paper. 1-29. [on-line] Available at: http://www.econ.boun.edu.tr/public_html/RePEc/pdf/201101.pdf

Kazbekova J., Abdullaev I., Manthrithilak H., Qureshi A. and Jumaboev K. 2009. Evaluating planning and delivery performance of water user associations (WUAs) in Osh Province, Kyrgyzstan, Agriculture Water Management, 96(8): 1259-1267.

Khalkheili T. A. and Zamani G. H. 2009. Farmer participation in irrigation management: the case of Doroodzan Dam Irrigation Network, Iran.Agricultural water management, 96(5): 859-865.

Krause DR., Handfield RB. and Tyler BB. 2007. The relationships between supplier development, commitment, social capital accumulation and performance improvement. Journal of Operations Management, 25: 528–545.

Kumar Das D. 2007. Community Based micro-planning in PIM: Entry point activates for sustainability. The 4th Asian regional conference and 10th International Seminar on participatory irrigation management, Tehran- Iran 2-5 May 2007.

Ludwig F., Van Slobbe E. and Cofin W. 2014. Climate Change Adaptation and Integrated Water Resource Management in the Water Sector. Journal of Hydrology, 518: 235-242.

Milano M., Ruelland D., Dezetter A., Fabre J., Ardoin-Barin S. and Servat E. 2013. Modeling the Current and Future Capacity of Water Resources to Meet Water Demands in the Ebro basin. Journal of Hydrology, 500:114-126.

Nejat Pour H. 2008. Optimal use of water resources using low-irrigation techniques (case study, Fars province). Reporting journal, 3(17): 37-43.

Parkes MW., Morrison KE., Bunch MJ., Hallstrom LK., Neudoerffer RC., Venema HD. and Waltner-Toews D. 2010. Towards integrated governance for water, health and social- ecological systems: The watershed governance prism. Journal of Global Environmental Change, 20: 693-704.

Bhatta K. P., Ishida A. Taniguchi K. and Sharma R. 2006. Irrigation and Drainage Systems, 20(11): 110-131.

McDonald K., Bosshard P. and Brewer N. 2009. Exporting dams: china’s hydropower industry goes global. Journal of Environmental Management, 90 :294–302.

Prokopy LS. 2005. The relationship between participation and project outcomes: audience from rural water supply projects in India. Journal of World Development, 33(11): 1801-1819.

Rattanatangtrakul U. 2008. Participatory Irrigation Management (PIM) In Thailand. [on-line] Available at: http://www.rid.go.th/Thaicid/text/07PIM.pdf.

Serunkuma D., Ochom N. and Ainembabazi H. 2003. Collective Action in Canal Irrigation Systems Management: The Case of Doho Rice Scheme in Uganda, IFPRI. Eastern Africa Food Policy Network. Report 9, Available at: http://citeseerx.ist.psu.edu/viewdoc/download?doi=10.1.1.474.9290&rep=rep1&type=pdf.

Tohidyan Far S. and Rezaei Moghaddam K. 2015. Attitudes of farmers toward participation in irrigation and drainage projects: the structural equations modeling analysis. Iran Agricultural Research, 34(1): 80-91.

United Nation Developments of Economic and Social Affairs (UNDESA). 2012. Word Water Development Report 4, World Water Assessment Programme (WWAP).

Vuren GV., Papin C. and Haouari NE. 2004. Participatory Irrigat ion Management: comparing theory with practice, A case study of the Beni Amir irrigation scheme in Morocco. Wageningen University, 11p.

Wang X., Yu Z., Cinderby S. and Forrester J. 2008. Enhancing participation: experiences of participatory geographic information systems in Shanxi province, China. Applied Geography, 28(2): 96-109.