مبانی تضعیف راویان حدیث در معرفة‌الحدیث بهبودی

علوم قرآن و حدیث

مقاله 2، دوره 50، شماره 2 - شماره پیاپی 101، دی 1397، صفحه 31-54   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/naqhs.v50i2.57936

نویسنده

فاطمه ژیان^*

دانشگاه حضرت معصومه سلام الله علیها

چکیده

از کهن‌ترین کاوش‌های حدیثی، بررسی میزان وثاقت راویان حدیث، موسوم به «علم رجال» است. در میان معاصران محمدباقر بهبودی در کتاب «معرفة ‌الحدیث» به ذکر راویان ضعیف پرداخته و 150 تن از راویان حدیث را تحت عنوان «ضعفاء» نام برده و سپس به بیان وجه ضعف آنان پرداخته ‌است. این پژوهش بر آن است تا با بررسی ترجمه راویان تضعیف شده در معرفة‌الحدیث، به مبانی و ملاک‌های جرح راویان در نظر مؤلف کتاب دست یابد. کاوش‌ها نشان می‌دهد که مواردی همچون محتوای روایات یا کتب نقل شده از راوی، ضعف راویان و مروی عنه‌ها، نسبت دادن کتاب روایی جعلی به راوی، از جمله عوامل تضعیف راویان حدیث در این کتاب است. از آنجا که آشنایی با ملاک‌ها و معیارهای رجالیان در جرح و تعدیل راویان، در فهم و تفسیر صحیح و قضاوت درست در مورد اظهارات و شیوه عملکرد آنان، ضروری است، مقاله حاضر ضمن برشمردن مبانی و ملاک‌های ایشان در ضعیف خواندن ناقلان حدیث، برخی از قرائن دالّ بر ضعف راوی در نظر ایشان را به داوری نشسته ‌است.

کلیدواژه‌ها

بهبودی؛ معرفة الحدیث؛ تضعیف؛ راوی؛ رجال؛ جرح

مراجع

ا‌بن‌ بابویه، محمد بن ‌علی، من لا یحضره الفقیه، تصحیح و تعلیق: علی أکبر الغفاری، قم، مؤسسة نشر الإسلامی وابسته به جامعه مدرسین، بی‌تا.

ابن حنبل، احمد بن محمد، مسند احمد، بیروت - لبنان، دار صادر، بی‌تا.

ابن طاوس، علی بن موسی، کشف المحجة لثمرة المهجة، نجف، المطبعة الحیدریة، 1950 م.

ابن غضائری، احمد بن حسین، الرجال، محقق: سید محمد رضا جلالی، قم، دار الحدیث، 1422 ق.

ابن‌حمزة، محمد بن علی، الثاقب فی المناقب، تحقیق: نبیل رضا علوان، قم، مؤسسة أنصاریان للطباعة والنشر، 1412 ق.

اربلی، علی بن عیسی، کشف الغمة، بیروت - لبنان، دار الأضواء، بی‌تا.

اردبیلی، محمدعلی، جامع الرواة، قم، مکتبة آیة الله العظمی المرعشی النجفی، 1403 ق.

امین، محسن، أعیان الشیعة، محقق: حسن الأمین، بیروت، دار التعارف للمطبوعات، 1403 ق.

آقا بزرگ تهرانی، محمد محسن، الذریعة الی تصانیف الشیعة، بیروت، دار الأضواء، چاپ دوم، 1403 ق.

آقا بزرگ تهرانی، محمد محسن، مصفی المقال فی مصنفی علم الرجال، محقق: احمد منزوی، چاپخانه دولتی ایران، 1378 ق.

بروجردی، علی، طرائف المقال، محقق: سید مهدی رجائی، قم، مکتبة آیة الله العظمی المرعشی النجفی العامة، 1410 ق.

بهبودی، محمدباقر، علل الحدیث، تهران، انتشارات سنا، 1378.

بهبودی، محمدباقر، معرفة‌الحدیث و تاریخ نشره و ثقافته عند الشیعة الامامیة، مرکز انتشارات علمی‌ و فرهنگی، 1362.

ترمذی، محمدبن ‌عیسی‌، سنن الترمذی، تحقیق وتصحیح: عبد الرحمن محمد عثمان، بیروت – لبنان، دار الفکر للطباعة والنشر والتوزیع، 1403 ق.

تفرشی، مصطفی‌بن‌ حسین، نقد الرجال، قم، مؤسسة آل البیت ع لإحیاء التراث، 1418 ق.

حافظیان بابلی، ابوالفضل، رسائل فی درایة الحدیث، قم، دار الحدیث، چاپ اول، 1424 ق.

حرعاملی، محمد بن‌ حسن، الجواهرالسنیة فی الاحادیث القدسیة، النجف، انتشارات النعمان، 1384 ق- 1964 م.

حرعاملی، محمد بن‌ حسن، وسایل الشیعة، قم، مؤسسة آل البیت علیهم السلام لإحیاء التراث، چاپ دوم، 1414 ق.

خوئی، ابوالقاسم، مبانی تکملة المنهاج، قم، حوزه العلمیة، 1396 ق.

خوئی، ابوالقاسم، معجم رجال الحدیث، بی‌چا، 1413 ق.

داوری، مسلم، اصول علم الرجال بین النظریة و التطبیق، تقریر: محمد علی معلم، قم، نمونه، چاپ اول، 1416 ق.

دوانی، علی، هزاره شیخ طوسی، تهران، انتشارات امیر کبیر، 1386.

سبحانی، ‌جعفر، تاریخ الفقه الاسلامی ‌و ادواره، موسسه امام صادق ع، 1384.

سبحانی، ‌جعفر، کلیات فی علم الرجال، قم، موسسه النشر الاسلامی التابعه لجامعه المدرسین، 1415 ق.

سرشار، مژگان، «دیدگاه‌های استاد محمدباقر بهبودی در گزینش حدیث»، مجله علوم حدیث، ش 49-50، سال 1387.

سیوطی، عبدالرحمن‌بن ابی‌بکر، الجامع الصغیر، بیروت، دار الفکر للطباعة والنشر والتوزیع، 1981 م.

شوشتری، ‌محمدتقی، قاموس الرجال، قم، مؤسسة نشر اسلامی، 1422 ق.

شیخ بهائی، محمد بن حسین، الوجیزة فی علم الدرایة، قم، مؤسسه تحقیقات و نشر معارف اهل البیت (ع)، بی‌تا.

صدر، حسن، تأسیس الشیعة لعلوم الاسلامی، تهران، اعلمی، 1375.

صدر، حسن، نهایة الدرایة، تحقیق: ماجد الغرباوی، بی‌چا، بی‌تا.

طوسی، محمد بن‌ حسن، الاستبصار فیما اختلف من الاخبار، محقق: سید حسن موسوی خرسان، تهران، دار الکتب الإسلامیة، 1363.

طوسی، محمد بن‌ حسن، الامالی، قم، مؤسسة البعثة، دار الثقافة للطباعة والنشر والتوزیع، 1414 ق.

طوسی، محمد بن‌ حسن، الفهرست، نجف، المکتبة المرتضویة، بی‌تا.

طوسی، محمد بن‌ حسن، رجال الطوسی، تحقیق: جواد القیومی الإصفهانی، قم، مؤسسة نشر الإسلامی وابسته به جامعه مدرسین، 1415 ق.

علامه حلی، حسن‌بن ‌یوسف‌، خلاصة الأقوال، محقق: جواد القیومی، مؤسسة النشر الإسلامی، مؤسسة نشر الفقاهة، 1417 ق.

فقهی‌زاده، عبدالهادی، «گفتگو با استاد محمدباقر بهبودی»، حدیث و اندیشه، ش 1، 1381، صص 69-84.

کرباسی، محمد جعفربن ‌محمد طاهر، إکلیل المنهج فی تحقیق المطلب، محقق: سید جعفر حسینی اشکوری، قم، دار الحدیث، 1425 ق.

کشی، محمد بن‌ عمر، اختیار معرفة الرجال (الرجال)، مشهد، انتشارات دانشگاه مشهد، 1348 ق.

کلباسی، محمّد بن محمّد ابراهیم، الرسائل الرجالیة، محقق: محمد حسین درایتی، قم، دار الحدیث، چاپ اول، 1380.

کلینی، محمد بن ‌یعقوب، الکافی، تصحیح وتعلیق: علی أکبر الغفاری، تهران، دار الکتب الإسلامیة، 1363.

کنی تهرانی، علی، توضیح المقال، محقق: محمد حسین مولوی، قم، دار الحدیث، چاپ اول، 1421 ق.

کیهان اندیشه، «با استاد محمدباقر بهبودی در عرصه درایت و روایت»، مجله کیهان اندیشه، ش 31، 1395، صص 3-8.

مامقانی، عبدالله، مقباس الهدایة فی علم الدرایة، قم، انتشارات دلیل ما، 1385.

متقی هندی، علی‌بن‌ حسام الدین، کنز العمال، ضبط و تفسیر: شیخ بکری حیانی، تصحیح: شیخ صفوة السقا، بیروت، مؤسسة الرسالة، 1409 ق.

‌مجلسی، محمدباقر بن محمد تقی، بحار الأنوار، تحقیق: یحیی العابدی الزنجانی و السید کاظم الموسوی المیاموی، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، 1403 ق.

مفید، محمدبن‌محمد، جوابات اهل موصل، تحقیق: الشیخ مهدی نجف، بیروت، دار المفید للطباعة والنشر والتوزیع، 1414 ق.

موصلی، ابویعلی احمد بن علی، مسند أبی یعلی، تحقیق: حسین سلیم أسد، دار المأمون للتراث، 1408 ق.

نادری، مرتضی، «واکاوی آرای استاد محمدباقربهبودی پیرامون موضوعات در حدیث شیعه»، مجله سفینه، ش 44، 1393، صص 126-154.

نجاشی، احمد بن علی، رجال النجاشی، قم، مؤسسة النشر الإسلامی التابعة لجماعة المدرسین، بی‌تا.

نسائی، احمدبن ‌شعیب، سنن النسائی، بیروت، دار الفکر للطباعة والنشر والتوزیع، 1348 ق.

نمازی شاهرودی، علی، مستدرکات علم رجال الحدیث، تهران، چاپ حیدری، 1415 ق.

نوری، حسین بن محمد تقی، مستدرک الوسائل، لبنان، مؤسسة آل البیت علیهم السلام لإحیاء التراث، 1408 ق.

وحید بهبهانی، محمدباقر بن محمداکمل، فوائد الرجالیة، بی‌چا، بی‌تا.