نقدی بر نظریه فقهی کفایت پنجاه سوگند توسط مدعی در قسامه (مبانی فقهی ماده ۳۷۷ لایحه قانون مجازات سال ۱۳۹۰)

فقه و اصول (Fiqh va uṣūl)

مقاله 3، دوره 47، شماره 1 - شماره پیاپی 100، اردیبهشت 1394، صفحه 75-91   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/fiqh.v47i20.15947

نویسندگان

حسین حقیقت پور^{* 1}؛ محمد تقی فخلعی²؛ احسان علی‌اکبری بابوکانی¹؛ حسین ناصری مقدم³

¹دانشجوی دکتری دانشگاه فردوسی مشهد

²استاد دانشگاه فردوسی مشهد

³دانشیار دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

قسامه یکی از ادله اثبات جرم قتل است که در صورت وجود لوث، قابل استناد خواهد بود. در شیوه‌ اجرای آن دو نظریه‌ عمده وجود دارد. به طور خلاصه نظریه نخست ادای پنجاه سوگند توسط پنجاه نفر را لازم می‌داند لکن نظریه دوم ادای‌‌ همان پنجاه سوگند را توسط شخص مدعی برای اثبات جرم کافی می‌پندارد. نظریه دوم فتوای مشهور و نظریه اول مضمون فتوایی نادر می‌باشد.
به موجب ماده ۲۴۸ قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۷۰ نظریه مشهور حاکم بود لکن در سال ۸۱ -۱۳۸۰با اصلاح قانون مجازات اسلامی این حکم بر اساس فتوای مقام معظم رهبری نسخ گردید و قانون‌گذار برای اثبات قتل عمدی، سوگند ۵۰ نفر را بدون تکرار قسم، ضروری دانست. در قانون مجازات مصوب سال ۹۰ نیز همین مبنا حاکم است.
در این مقاله سعی شده است تا مبنای فقهی و حقوقی ماده ۳۷۷ قانون اصلاح شده، بررسی گردد. نگارنده معتقد است با توجه به برخی قرائن موجود در ادله، حتی اگر نظریه دوم مبانی محکمی داشته باشد، قسامه یک نهاد تعبدی محض نیست بلکه به نحو طریقیت منظور شارع بوده و در صورت لزوم، حاکم اسلامی می‌تواند کیفیت آن را تغییر دهد.

کلیدواژه‌ها

قتل؛ قصاص؛ قسامه؛ ماده ۳۷۷ ق. م. ا

مراجع

ابن ‌ادریس، محمدبن‌ احمد، السرائر الحاوی، قم: مؤسسة النشر الاسلامی، ۱۳۶۸.

 

ابن بابویه، محمدبن علی، من لایحضره الفقیه، قم: بی‌نا، ۱۳۸۵.

 

ابن‌منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، بی‌جا: نشر ادب الحوزه، ۱۳۶۳.

 

بخاری، محمد بن اسماعیل، صحیح البخاری، قم: دارالفکر، ۱۳۶۰.

 

بیهقی، احمد بن حسین، السنن الکبری، بیروت: دارالمعرفه، ۱۳۰۰.

 

حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه، قم: اسلامیه، ۱۳۶۷.

 

حسینی شیرازی، محمد، الفقه، باب قصاص، قم: دارالقرآن الحکیم، بی‌تا.

 

حسینی عاملی، محمدجواد بن محمد، مفتاح الکرامه فی شرح قواعد العلامة، قم: مؤسسة فقه الشیعة، ۱۳۷۵.

 

خمینی، روح‌الله، تحریرالوسیله، محمدباقر موسوی، قم: دارالعلم، ۱۳۶۶.

 

خویی، ابوالقاسم، مبانی تکمله المنهاج، قم: دارالزهرا، ۱۳۰۰.

 

خویی، ابوالقاسم، مستند العروه الوثقی، تهران: لطفی، ۱۳۰۰.

 

روحانی، محمد صادق، فقه الصادق، قم: دارالکتاب، ۱۳۷۱.

 

سعدی، ابوحبیب، القاموس الفقهی، دمشق: دارالفکر، ۱۴۰۸ق.

 

ش‍ربی‍نی‌، م‍ح‍م‍دب‍ن‌ اح‍م‍د، م‍غ‍نی‌ ال‍م‍ح‍ت‍اج‌ الی‌ م‍ع‍رف‍ه‌ م‍ع‍انی‌ ال‍ف‍اظ ال‍م‍ن‍ه‍اج‌، بی‌جا: بی‌نا، ۱۳۶۹.

 

صاحب جواهر، محمدحسن بن باقر، جواهرالکلام فی شرح شرایع‌الاسلام، بیروت: داراحیاء التراث العربی، ۱۳۶۰.

 

طباطبایی، علی، ریاض المسائل، قم: موسسه آل البیت، ۱۴۱۸ق.

 

طبری، محمد بن جریر، تاریخ طبری، ابوالقاسم پاینده، تهران: اساطیر، ۱۳۶۲.

 

طوسی، محمدبن حسن، المبسوط فی فقه الامامیه، قم: المکتبه المرتضویه، ۱۳۶۳.

 

طوسی، محمدبن حسن، تهذیب ‌الاحکام، قم: دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۶۴.

 

فاضل موحدی لنکرانی، محمد، تفصیل الشریعة فی شرح تحریر الوسیله، قم: مرکز فقه الائمه الاطهار علیهم‌السلام، ۱۳۷۹.

 

قانون مجازات اسلامی، ت‍ه‍ران‌: طرح‌ ن‍وی‍ن‌ ان‍دی‍ش‍ه‌. ۱۳۸۵.

 

کلینی، محمدبن یعقوب، الکافی، قم: دارالحدیث، ۱۴۲۹ق.

 

مجلسی، محمدباقربن محمد تقی، بحارالانوار، بیروت: مؤسسه الطبع و النشر، ۱۴۱۰ق.

 

محقق حلی، جعفربن حسن، شرایع الاسلام، قم: مؤسسه اسماعیلیان، ۱۴۰۸ق.

 

مدنی کاشانی، رضا، کتاب القصاص للفقهاء و الخواص، قم: دفتر انتشارات اسلامی، ۱۴۱۰ق.

 

مرتضی زبیدی، محمد بن محمد، تاج العروس، بیروت: دارالفکر، ۱۴۱۴ق.

 

مشکینی، میرزا علی، مصطلحات الفقه، قم: بی‌نا، بی‌تا.

 

مکارم شیرازی، ناصر، القواعد الفقهیۀ، قم: مدرسه امام امیرالمومنین، ۱۴۱۱ق.ا

 

موسوی خوانساری، احمد، جامع المدارک فی شرح المختصر النافع، قم: مکتبه الصدوق، ۱۳۵۵.

 

نسائی، احمد بن علی، السنن الصغیر، حلب: مکتب المطبوعات، ۱۹۸۶م.

 

نوری، حسین بن محمد تقی، مستدرک الوسائل، بیروت: موسسه آل البیت، ۱۴۰۸ق.

 

هاشمی شاهرودی، محمود، قرائات فقهیة معاصرة، قم: دائرة المعارف فقه اسلامی، ۱۳۸۰.