ارزیابی خطر ریسک زمین‌لغزش حوضه آبخیز طالقان‌رود بر پایه ردیابی الگوهای همدید منجر به مخاطرات ژئومورفودینامیکی (مطالعه موردی زمین‌لغزش‌های ناشی از بارش‌های 14-31 مارس 1998)

جغرافیا و مخاطرات محیطی

مقاله 8، دوره 5، شماره 1 - شماره پیاپی 17، فروردین 1395، صفحه 121-139   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/geo.v5i1.36981

نویسنده

نسرین نیک اندیش^*

دانشگاه پیام نور مرکز آران و بیدگل

چکیده

در رخداد مخاطرات ژئومورفودینامیکی عوامل متعددی دخیل‌اند. هرچه دامنه شناخت این مخاطرات گسترده‌تر شود، مدیریت و کاهش خسارت‌های ناشی از وقوع آن‌ها امکان‌پذیرتر خواهد بود. پژوهش حاضر در همین راستا با رویکرد تحلیلی_ کمی به بررسی مسیر الگوهای همدید منجر به این مخاطرات می‌پردازد. قلمرو مکانی پژوهش، البرز شمالی و زاگرس شمال‌غربی است. به‌طورکلی در این محدوده و در این مقطع زمانی، 74 مورد زمین‌لغزش از بانک اطلاعاتی زمین‌لغزش‌ها ثبت شده که 9 مورد دارای تاریخ دقیق وقوع بودند که برای تحلیل انتخاب شدند. نتایج حاصل نشان داد که گر‌چه محدوده مطالعاتی به دنبال بارش‌های این دوره زمین‌لغزش‌هایی به وقوع پیوسته است اما به لحاظ تفاوت‌های محیطی و عملکرد الگوهای همدید نحوۀ تأثیرگذاری بارش متفاوت بوده است. پراکنش مکانی بارش تجمعی، نقش ارتفاعات زاگرس را در دریافت بارش‌های نازل شده مثبت ارزیابی می‌نماید. تحلیل داده‌های بارش نشان داد توزیع بارش در طول سال در البرز شمالی منظم‌تر بوده است. این ویژگی سبب افزایش حجم رطوبت خاک شده، تحت چنین شرایطی رخداد زمین‌لغزش‌ها با بارشی کمتر نشان‌دهندۀ آستانۀ کمتر بارش برای وقوع زمین‌لغزش می‌باشد؛ درحالی‌که در زاگرس شمال‌غربی بخش قابل‌توجهی از بارش سالانه در مقطع زمانی کوتاهی نازل می‌شود که ممکن است سبب بروز سیل یا زمین‌لغزش گردد. سامانه‌های ورودی منجر به مخاطره، مسیر اروپای شمالی- دریای سیاه- شرق مدیترانه، مسیر شمال آفریقا (لیبی)- جنوب مدیترانه-شرق مدیترانه، مسیر شرق مدیترانه-شمال عراق-دریای خزر، مسیر غرب مدیترانه- شرق مدیترانه- دریای خزر و مسیر شمال آفریقا (سودان)- عربستان- خلیج‌فارس مسیر سامانه‌های کم‌فشار مؤثر در ایجاد بارش در دوره مطالعاتی بوده‌اند.

کلیدواژه‌ها

مخاطرات ژئومورفودینامیکی؛ البرز شمالی؛ زاگرس شمال غربی؛ الگوهای همدید

مراجع

بیاتی خطیبی، مریم؛1386. مفهوم زمان، طیف‌ها و مقیاس‌های آن در پژوهش‌های ژئومورفولوژی (با نگاهی تحلیلی بر مفهوم زمان در سیستم‌های طبیعی). رشد آموزش جغرافیا. دورۀ بیست و دوم. شمارۀ 2. زمستان 1386، صص3- 10

عابدی. قدرت الله؛ 1377. بررسی بلایای طبیعی و نقش آن در توسعه پایدار. نشریه سپهر. دورۀ هفتم. شمارۀ 28، صص52-64.

علایی طالقانی. محمود؛ 1390. ژئومورفولوژی ایران. چاپ پنجم. نشر قومس. صص 105-115

گروه مطالعه امور زمین‌لغزش‌ها؛ 1384. راهنمای بانک اطلاعاتی زمین‌لغزش‌های کشور. سازمان جنگل‌ها و مراتع و آبخیزداری کشور. وزارت جهاد کشاورزی

نیک‌اندیش، ن؛ 1380. بررسی نقش عوامل مسبب وقوع زمین‌لغزش‌ها در حوضه کارون میانی. دانشکده ادبیات و علوم انسانی (دانشگاه اصفهان). 2(10). 163-184.

نیک‌اندیش، ن؛ هدائی‌آرانی، م؛ 2015. نقش آفرینی بندال‌ها در رخداد مخاطرات ژئومورفودینامیکی (مطالعه موردی زمین لغزه های فروردین 1377 غرب استان چهارمحال وبختیاری). جغرافیا و برنامه ریزی محیطی، 3(26), 171-192.

سازمان هواشناسی ایران. آمار روزانه ایستگاه‌های سینوپتیک (1998)

Fuhrmann, C. M., Konrad, C. E., & Band, L. E. (2008). Climatological perspectives on the rainfall characteristics associated with landslides in western North Carolina. Physical Geography, 29(4), 289-305.

Cruden, D. M., & Varnes, D. J. (1996). Landslides: investigation and mitigation. Chapter 3-Landslide types and processes. Transportation research board special report, 247, 36-85.

Elorza, M. G., & Martı́nez, V. S. (2001). Multiple talus flatirons, variations of scarp retreat rates and the evolution of slopes in Almazan Basin (semi-arid central Spain). Geomorphology, 38(1), 19-29.

Hungr, O., Evans, S., Bovis, M., & Hutchinson, J. (2001). A review of the classification of landslides of the flow type. Environmental & Engineering Geoscience, 7(3), 221-238.

Fairbridge, R. W. (1968). The encyclopedia of geomorphology. New York,Reinhold Book Corp

Zêzere, J. (2007). Rainfall-triggered landslides occurred in the Lisbon Region in 2006: validation of regional rainfall thresholds and relationships with the North Atlantic Oscillation. Paper presented at the Geophysical Research Abstracts.

Sillmann, J., & Croci‐Maspoli, M. (2009). Present and future atmospheric blocking and its impact on European mean and extreme climate. Geophysical Research Letters, 36(10).

Borgatti, L., & Soldati, M. (2010). Landslides as a geomorphological proxy for climate change: a record from the Dolomites (northern Italy). Geomorphology, 120(1), 56-64.

Phillips, J. (2006). Evolutionary geomorphology: Thresholds and nonlinearity in landform response to environmental change, in Models and applications of chaos theory in modern sciences, CRC press, 196-214.

Prezerakos, N., & Flocas, H. (1997). The role of a developing upper diffluent trough in surface cyclogenesis over central Mediterranean. Meteorologische Zeitschrift, 6(3), 108-119.

Seluchi, M. E., & Chou, S. C. (2009). Synoptic patterns associated with landslide events in the Serra do Mar, Brazil. Theoretical and Applied Climatology, 98(1-2), 67-77.