خدا و جهان آفرینش از نظر شیخ اشراق

جستارهایی در فلسفه و کلام

مقاله 3، دوره 49، شماره 1 - شماره پیاپی 98، شهریور 1396، صفحه 27-52   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/philosophy.v0i0.16433

نویسندگان

علی حقی^{* 1}؛ رفیده قاضی خانی²

¹دانشگاه فردوسی مشهد

²مدرسه عالی شهید مطهری

چکیده

در جهان شناسی شیخ اشراق، عالم به دو بخش نور و ظلمت تقسیم شده است و بر اساس اصل تشکیک در نور، مراتبی در میان انوار مطرح شده، که در شدت و ضعف نور با هم متفاوت‌اند. پس از عالم انوار به عالم اجسام می‌رسیم که ظلمت محض است و هیچ نوری (جز انوار عرضیۀ محسوسه) در او نیست. بررسی جداگانۀ هر یک از مراتب عالم از نظر شیخ اشراق، و نحوۀ پیدایش آن مرتبه و ارتباط آن با مراتب بالاتر هستی، به ویژه با خداوند یا نورالانوار، مسئله‌ای است که در این مقاله به طرح آن پرداخته‌ایم. از آن‌جا که برای ارائۀ تصویری دقیق‌تر از جهان‌شناسی سهروردی باید هستی‌شناسی وی را نیز مورد توجه قرار داد، برخی از اصول مهم هستی شناسی اشراقی مثل اصالت ماهیت و تشکیک در ماهیت را نیز مورد توجه قرار داده و نشان داده‌ایم که چگونه دیدگاه سهروردی دربارۀ جهان، با مبانی هستی شناختی وی مرتبط است.

کلیدواژه‌ها

سهروردی؛ شیخ اشراق؛ جهان شناسی اشراقی؛ نور و ظلمت؛ تشکیک نور

مراجع

ابراهیمی دینانی، غلامحسین، شعاع اندیشه و شهود در فلسفۀ سهروردی، تهران، حکمت، چاپ پنجم، 1379.

ابن سینا، حسین بن عبدالله، الإشارات و التنبیهات، با شرحِ خواجه نصیرالدین طوسی و شرحِ شرحِ قطب الدین رازی، قم، نشر البلاغه، چاپ اول، 1375.

ابن سینا، حسین بن عبدالله، الشفاء: الإلهیات، مقدمه و مراجعه: ابراهیم مدکور، قم، انتشارات ذوی القربی، چاپ اول، 1428 ق.

ابن سینا، حسین بن عبدالله، الشفاء: الطبیعیات، تحقیق: محمود قاسم، قاهره، دارالکتاب العربی للطباعه و النشر (افست: قم منشورات مکتبه آیت الله العظمی مرعشی نجفی)، 1404 ق.

رضایی، مرتضی، «مُثل در نگاه شیخ اشراق و تطبیق اجمالی آن با اندیشۀ افلاطون»، معرفت فلسفی، سال هفتم، شمارۀ چهارم، تابستان 1389، صص 131 – 165.

زمانی، مهدی، حکمت اشراق 1، تهران، دانشگاه پیام نور، چاپ اول، 1388.

سبزواری، هادی بن مهدی، شرح المنظومه، تعلیق: حسن حسن‌زاده آملی، تقدیم و تحقیق: مسعود طالبی، تهران، نشر ناب، چاپ اول، 1416 ق.

سهروردی، یحیی بن حبش، حکمه الاشراق، ترجمه و شرح: سید جعفر سجادی، انتشارات دانشگاه تهران، بی‌تا.

سهروردی، یحیی بن حبش، مجموعه مصنفات شیخ اشراق، تصحیح و مقدمه: هانری کربن، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، چاپ سوم، 1380.

شهرزوری، محمد بن محمود، شرح حکمه الاشراق، تصحیح: حسین ضیایی، تهران، مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی، 1372.

صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم، الحکمه المتعالیه فی الاسفار العقلیه الاربعه، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ چهارم، 1410 ق.

قطب الدین شیرازی، محمود بن مسعود، شرح حکمه الاشراق به انضمام تعلیقات صدرالمتألهین، تحقیق: سید محمد موسوی، تهران، حکمت، چاپ اول، 1391.

نوربخش، سیما، نور در حکمت سهروردی، تهران، نشر شهید سعید محبی، چاپ دوم، 1384.

هروی، احمد بن محمد مقیم، انواریه، تصحیح: حسین ضیایی، تهران، امیرکبیر، 1363.

یثربی، یحیی، حکمت اشراق سهروردی: گزارش حکمت اشراق با تطبیق و نقد همراه با متن حکمه الاشراق، چاپ اول، قم، مؤسسۀ بوستان کتاب (مرکز چاپ و نشر دفتر تبلیغات اسلامی حوزۀ علمیۀ قم)، 1385.

یزدان پناه، یدالله، حکمت اشراق: گزارش، شرح و سنجش دستگاه فلسفی شیخ شهاب الدین سهروردی، تحقیق و نگارش: مهدی علی پور، چاپ اول، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه؛ تهران، سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت)، مرکز تحقیق و توسعۀ علوم انسانی، 1389.