امکان استناد به موازین فقهی در جرم‌زدایی از اتانازی غیر فعال

فقه و اصول (Fiqh va uṣūl)

مقاله 4، دوره 47، شماره 2 - شماره پیاپی 101، تیر 1394، صفحه 205-226   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/fiqh.v47i21.27905

نویسندگان

سعید نظری توکلی¹؛ شکیبا امیرخانی^{* 2}

¹دانشیار دانشگاه تهران

²دانشجوی دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه تهران

چکیده

ابتلا به بیماری‌هایی که علم پزشکی تا کنون به درمان قطعی آن‌ها موفق نگردیده، از رخدادهای تلخ جامعه بشری است. از آنجا که انجام اقدامات درمانی ناکارآمد برای این گروه بیماری‌ها، افزون بر تحمیل هزینه زیاد بر خانواده بیمار، تأثیر خاصی بر بهبود بیمار نداشته، تنها بر طول عمر وی اندکی می‌افزاید که خود آرامش روانی بیمار و بستگان او را با خطر جدی مواجه می‌سازد؛ اقدام به اتانازی به‌وسیله ترک اقدامات درمانی جهت تسریع و سهولت مرگ این اشخاص، موجه به نظر می‌رسد. هدف از این پژوهش تببین روایی فقهی و تلقی غیر مجرمانه از این شیوه سلب حیات است، به‌ویژه آن‌که برخی از فقیهان بر تأثیر وجود انگیزه احسان در نفی مسئولیت از فردی که با رفتار ایجابی به سلب حیات از دیگری مبادرت ورزیده است، تصریح کرده‌اند.
این تحقیق به روش تحلیلی- توصیفی و با استفاده از منابع کتابخانه‌ای انجام شده است. پس از تبیین مفاهیم اصلی بحث، آراء فقیهان در ارتباط با موضوع، مورد تحلیل و واکاوی قرارگرفته و سرانجام دیدگاه منطبق با فرضیه پژوهش ترجیح داده شده است.
سلب حیات از بیماران مشرف به موت از طریق ترک اقدامات درمانی (اتانازی غیرفعال) به لحاظ فقهی بر هیچ عنوان مجرمانه‌ای منطبق نیست و هیچ مسوولیت کیفری را برای مشارکت کنندگان در اقدام به آن به دنبال ندارد.

کلیدواژه‌ها

اتانازی؛ اتانازی غیر فعال؛ جرم زدایی

مراجع

ابن حجر الهیثمی، احمد بن محمد، الفتاوی الفقهیة الکبری، بی‌جا، المکتبه الاسلامیه، بی‌تا.

 

ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، بیروت: دارالفکر للطباعة و النشر و التوزیع، چاپ سوم، 1414 ق.

 

بحرانی، یوسف بن احمد، الحدائق الناضرة فی احکام العترة الطاهرة، قم: مؤسسه النشر الاسلامی، 1405ق.

 

تبریزی، جواد بن علی، تنقیح مبانی الاحکام (کتاب القصاص)، قم: دارالصدیقه الشهیده، چاپ دوم، 1426 ق.

 

جعفری لنگرودی، محمد جعفر، ترمینولوژی حقوق، تهران: ابن سینا، 1346.

 

الحجاوی المقدسی، موسی بن احمد، الاقناع فی فقه الامام احمد بن حنبل، بیروت: دارالمعرفه، بی‌تا.

 

الحطّاب الرّعینی، شمس الدین ابو عبدالله، مواهب الجلیل فی شرح مختصر خلیل، بیروت: دارالفکر، چاپ سوم، 1412ق.

 

خدایار، حسین، «استناد به قاعده اذن برای مشروعیّت اتانازی داوطلبانه فعّال»، فصلنامه فقه پزشکی، شماره 5 و 6، سال 1389 و 1390، ص 55-35.

 

خمینی، روح الله، تحریر الوسیله، قم: مؤسسه مطبوعاتی دار العلم، چاپ اول، بی‌تا.

 

خویی، ابوالقاسم، مبانی تکملة المنهاج، قم: مؤسسه إحیاء آثار الامام الخویی، چاپ اول، 1422 ق.

 

راشد الصیمری، مفلح بن حسن، غایة المرام فی شرح شرایع الاسلام، بیروت: دار الهادی، 1420 ق.

 

زارع، مجتبی، «مطالعه تطبیقی جرم‌زدایی از قتل ترّحم آمیز فعّال داوطلبانه»، فصلنامه حقوق پزشکی، شماره 13، سال 1389،85-63.

 

ساریخانی، عادل، «قتل ترحّم آمیز از دیدگاه فقه جزایی»، اخلاق و تاریخ پزشکی، شماره 2، سال 1388، ص 45-35.

 

شهید اول، محمد بن مکی، ذکری الشیعة فی أحکام الشریعة، قم: مؤسسه آل البیت، 1419ق.

 

شهید ثانی، زین الدین بن علی، الرّوضة البهیّة فی شرح اللّمعة الدمشقیّه، قم: مکتبه الداوری، 1410ق.

 

شهید ثانی، زین الدین بن علی، مسالک الافهام إلی تنقیح شرایع الاسلام، قم: مؤسسه المعارف الاسلامیه، چاپ اول، 1413 ق.

 

صاحب جواهر، محمد حسن بن باقر، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، لبنان: دار إحیاء التراث العربیه، الطبعه السابعه، 1404 ق.

 

طریحی، فخرالدین بن محمد، مجمع البحرین، تهران: کتابفروشی مرتضوی، چاپ سوم، 1413 ق.

 

طوسی، محمد بن حسن، الخلاف، قم: دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، 1407 ق.

 

طوسی، محمد بن حسن، المبسوط فی فقه الامامیه، تهران: المکتبه المرتضویه لاحیاء الآثار الجعفریه، چاپ سوم، 1387 ق.

 

علامه حلّی، حسن بن یوسف، ارشاد الاذهان الی احکام الایمان، قم: دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، 1410 ق.

 

علامه حلّی، حسن بن یوسف، تلخیص المرام فی معرفه الاحکام، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ اول، 1421ق.

 

علامه حلّی، حسن بن یوسف، قواعد الاحکام فی معرفه الحلال و الحرام، قم: دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، 1413ق.

 

عمیدی، عمید الدین بن محمد، کنز الفوائد فی حلّ المشکلات القواعد، قم: دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، 1416 ق.

 

عوده، عبد القادر، التشریع الجنایی الاسلامی مقارناً بالقانون الوضعی، بیروت: دار الکاتب العربی، بی‌تا.

 

فاضل هندی، محمد بن حسن، کشف اللثام و الابهام عن قواعد الاحکام، قم: دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، 1416 ق.

 

فیض کاشانی، محمد بن شاه مرتضی، مفاتیح الشرایع، قم: انتشارات کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی، بی‌تا.

 

فیومی، احمد بن محمد، المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر للرافعی، قم: منشورات دار الرضی، چاپ اول، بی‌تا.

 

کاشانی، رضا، کتاب الدیات، قم: دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، 1408 ق.

 

محقق حلّی، جعفر بن حسن، شرائع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، قم: مؤسسه الاسماعیلیان، چاپ دوم، 1408 ق.

 

محقق سبزواری، محمدباقر بن محمدمؤمن، کفایة الاحکام، قم: مؤسسه النشر الاسلامی، 1423ق.

 

محمودیان، فرزاد، «بررسی مقایسه‌ای دلایل موافقان و مخالفان اتانازی»، مجله اخلاق و تاریخ پزشکی، دوره دوم، شماره 3، سال 88، ص 26-17.

 

مرعشی نجفی، شهاب الدین، القصاص علی ضوء القرءان و السنه، قم: انتشارات کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی، چاپ اول، 1415 ق.

 

مقدس اردبیلی، احمد بن محمد، مجمع الفائدة و البرهان فی شرح ارشاد الاذهان، قم: دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، 1403ق.

 

میر محمد صادقی، حسین، جرائم علیه اشخاص، تهران: میزان، 1386.

 

نراقی، مهدی بن ابی ذر، مستند الشیعة فی أحکام الشریعة، قم: کنگره بزرگ‌داشت ملأ مهدی نراقی و ملأ احمد نراقی، 1422 ق.

 

نظری توکلی، سعید، «بررسی تطبیقی اتانازی داوطلبانه فعّال در اخلاق وظیفه‌گرای کانتی و اخلاق فضیلت‌گرای اسلامی»، فصلنامه اخلاق پزشکی، شماره 5، سال 1390، ص 189-163.

 

نظری توکلی، سعید، «مقایسه مرگ مغزی و حیات غیر مستقر»، مقالات و بررسی‌ها، شماره 73، سال 1382، ص 105-87.

 

نظری توکلی، سعید، التّرقیع و زرع الاعضاء فی الفقه الاسلامی، مشهد: مؤسسه الطبع التابعه للآستانه الرّضویّه المقدسه، 1422 ق.

 

یدالله پور، بهروز، «مرگ ترحّم آمیز (اتانازی ارادی فعال) از دیدگاه قرآن»، مجله دانشگاه علوم پزشکی بابل، دوره 15، ویژه‌نامه 1، سال 1391، ص 65-56.

 

یزدانی‌فر، صالحه، «مسوولیت کیفری پزشک مرتکب اتانازی غیر فعال در نظام کیفری اسلام و قوانین موضوعه ایران»، عدالت آراء، شماره 13 و 14، سال 1389، ص 148-122.