تحلیل نشانه معنا شناختی خطبه زینب کبری (س) در کوفه، براساس طرح‌واره تنشی

علوم قرآن و حدیث

مقاله 5، دوره 51، شماره 2 - شماره پیاپی 103، آذر 1398، صفحه 97-112   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/naqhs.v51i2.61784

نویسنده

مهدی داودآبادی فراهانی^*

دانشگاه ادیان و مذاهب قم

چکیده

براساس داده‌های نشانه–معناشناختی، نوعی رابطه نوسانی در بین عناصر زبانی وجود دارد. این رابطه نوسانی، تابع قطب‌های تثبیت شده معنایی نیست. بلکه این رابطه به تولید معنا و جریان ارزش می‌انجامد. این فرایند نوسانی را به خوبی می‌توان در طرح‌واره تنشی گفتمان تحلیل نمود. یکی از پدیده‌های زبانی که به عنوان گفتمان اجتماعی، فرهنگی، سیاسی دارای فرایند نوسانی تولید معنا می‌باشد، خطبه زینب کبری (س) در بین مردم کوفه است. این مقاله با روش توصیفی تحلیلی، در صدد پاسخ به این پرسش است که گفتمان حضرت زینب (س) به طورخاص، از کدام یک از طرح‌واره‌های تنشی تبعیت می‌کند؟ طرح‌واره تنشی در این گفتمان چگونه کار می‌کند و معنا را چگونه شکل می‌دهد و چگونه به خلق ارزش می‌انجامد؟ یافته‌های تحقیق چنین نشان می‌دهد که نظریه طرح‌واره تنشی در تحلیل این پدیده زبانی کارآمد است و گونه «طرح‌واره صعودی هم راستا در دو بُعد عاطفی و شناختی» بر بخش اول خطبه قابل تطبیق بوده و بخش دوم خطبه بر اساس «طرح‌واره صعود بُعد عاطفی»، دارای فشار عاطفی بالا بوده و اوج تکانه هیجانی را ایجاد کرده است. نتیجه این فرایند نوسانی، تولید معنای سیال و ارزش منفی بوده است؛ لذا توبیخ، سرزنش و تحقیر اهل خیانت و تزویر را در پی دارد و در رابطه‌ای تقابلی، زاینده ارزش مثبتِ عدالت طلبی و ستیز علیه ظلم در تمام زمان‌ها و مکان‌ها است. به این معنا که در هر زمان و هر جغرافیا که با تزویر و خیانت، حجت خداوند تنها بماند، تسلط ظالم و بروز جنایتی شبیه کربلا را در پی خواهد داشت.

کلیدواژه‌ها

نشانه معناشناختی؛ طرح واره تنشی؛ خطبه؛ زینب کبری

مراجع

ابن طاووس، علی بن موسی، اللهوف علی قتلی الطفوف، تهران، نشر جهان، چاپ اول، 1348.

برقعی، یحیی، کاوشی در امثال و حکم، قم، نشر کتاب، 1364.

بغدادی، عبد القاهر بن طاهر، الفرق بین الفرق، بیروت، لبنان، دارالکتب العلمیه، 1971 م.

پوشنه، آتنا، «نظام ارزشی در گفتمان اتیک بر اساس داستان -در خم راه- اثر ابراهیم گلستان». نامه نقد؛ مجموعه مقالات دومین همایش ملی نقد ادبی با رویکرد نشانه شناسی ادبیات، به کوشش حمید رضا شعیری. تهران خانه کتاب، 1391.

تبریزی، عبدالکریم، «آشنایی با منابع معتبر شیعه: اللهوف علی قتلی الطفوف، مقتل سیدبن طاووس»، مبلغان، آبان-آذر، شماره 159، از 135 تا 143، 1391.

تفتازانی، مسعود بن عمر، مختصر المعانی، ایران، قم، موسسه دارالفکر، 1416 ق.

حکمت، علی اصغر، امثال قرآن، فصلی از تاریخ قرآن کریم، تهران، بنیاد قرآن، چاپ دوم، 1361.

خاقانی، محمد، جلوه‌های بلاغت در نهج البلاغه، تهران، بنیاد نهج البلاغه، 1390.

دادور، المیرا، واژگان نشانه-معناشناسی (فرهنگ تخصصی)، تهران، انتشارات مروارید، چاپ اول، 1387.

الشرقاوی، عفت، دروس و نصوص فی قضایا الادب الجاهلی، بیروت، دارالنهضه العربیه، 1987 م.

شریف رضی، محمد بن حسین، نهج البلاغه، تصحیح: صبحی صالح، قم، انتشارات هجرت، 1414 ق.

شعیری، حمید رضا، تجزیه و تحلیل نشانه-معناشناختی گفتمان، تهران، انتشارات سمت، 1385.

شعیری، حمید رضا؛ وفایی، ترانه، راهی به نشانه-معناشناسی سیال، تهران، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، 1388.

شیخ الاسلامی، حسین، قیام سالار شهیدان، قم، دفتر انتشارات اسلامی، وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1373.

قزوینی، زکریا بن محمد، آثار البلاد و اخبار العباد، ترجمه: میرزا جهانگیر قاجار، چاپ اول، تهران، انتشارات امیر کبیر، 1373.

مجلسی، محمدباقر بن محمد تقی، بحار الانوار الجامعه، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1403 ق.

محلاتی، ذبیح الله، ریاحین الشریعه، تهران، دار الکتب اللاسلامیه، بی‌تا.

مکاریک، ایرناریما، دانشنامه نظریه‌های ادبی معاصر، ترجمه: مهران مهاجر و محمد نبوی، چاپ پنجم، تهران، انتشارات آگه، 1393.

Benveniste, Emile, Problemes de linguistique generale (2volds). Paris: Gallimard,1974.

Fontanill, Jacques, Semiotique du discours, Limoges, PULIM. 1999.