بررسی و نقد انتقادات فخررازی به براهین ابن سینا در بطلان تناسخ

جستارهایی در فلسفه و کلام

مقاله 5، دوره 49، شماره 2 - شماره پیاپی 99، آذر 1396، صفحه 125-138   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/philosophy.v49i2.59056

نویسندگان

سید محمد موسوی بایگی^{* 1}؛ محمود صیدی(نویسنده مسئول)²

¹دانشگاه علوم اسلامی رضوی

²گروه فلسفه و حکمت تهران دانشگاه شاهد

چکیده

تناسخ، تعلق روح بعد از تلاشی بدن به بدن دیگری است که متناسب با آن باشد. ابن سینا دو برهان در ابطال تناسخ اقامه می‌نماید که طبق برهان نخست، لازمه تناسخ اجتماع دو نفس در یک بدن و طبق برهان دوم لازمه تناسخ فاصله زمانی یافتن میان قطع تعلق از بدن اول و تعلق به بدن دوم است. انتقادات رازی به برهان اول ناشی از خلط و مغالطه در این موارد است: وحدت نوعی نفوس انسانی، بطلان اراده جزافی، نیازمندی نفس به بدن در انجام افعال، قابلیت وجودی و نه ماهوی بدن نسبت به نفس و اولویت نداشتن نفس تناسخی نسبت به نفس حادث در تعلق به بدن. اشکالات رازی به برهان دوم ناشی از عدم تدبر در این موارد است: قاعده «لا معطل فی الوجود»، تعلق یافتن نفوس جزئی به بدن افلاک، نیاز نداشتن نفس به بدن در صورت به فعلیت رسیدن و مساوی نبودن نفوسی که می‌میرند با نفوسی که تولد می‌یابند.

کلیدواژه‌ها

فخر رازی؛ تناسخ؛ ابن سینا؛ نفس ناطقه؛ بدن

مراجع

ابن سینا، حسین بن عبدالله، الالهیات من کتاب الشفاء، حسن حسن‌زاده آملی، قم، بوستان کتاب، 1385.

ابن سینا، حسین بن عبدالله ، التعلیقات، تحقیق عبد الرحمن بدوی، قم، مکتب الاعلام الاسلامی، 1404 ق.

ابن سینا، حسین بن عبدالله ، المبدا و المعاد، تصحیح عبد الله نورانی، تهران، موسسه مطالعات اسلامی، 1363.

ابن سینا، حسین بن عبدالله ، النجاة، تصحیح محمد تقی دانش پژوه، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، 1379.

ابن سینا، حسین بن عبدالله ، النفس من کتاب الشفاء، تحقیق حسن زاده آملی، قم، بوستان کتاب، 1375.

ابن سینا، حسین بن عبدالله ، رسالة فی النفس و بقائها و معادها، تحقیق فؤاد الاهوانی، پاریس، دار بیبلیون، 2007 م.

ابن سینا، حسین بن عبدالله ، شرح الإشارات و التنبیهات مع المحاکمات، قم، نشر البلاغه، 1375.

ابن سینا، حسین بن عبدالله ، قانون در طب، ترجمه علی رضا مسعودی، اصفهان، انتشارات مرسل، 1386.

سبزواری، هادی بن مهدی، التعلیقات علی الشواهد الربوبیة، تصحیح سید جلال الدین آشتیانی، مشهد، المرکز الجامعی للنشر، ۱۳۶۰.

سبزواری، هادی بن مهدی ، شرح المنظومة، تصحیح حسن زاده آملی، تهران، نشرناب، 1369.

صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم، الحکمة المتعالیة فی‌ الاسفار العقلیة الاربعه، تصحیح امینی و امید، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1981 م.

فارابی، محمد بن محمد، فصوص الحکم، تحقیق شیخ محمد حسن آل یاسین، قم، بیدار، 1405 ق.

فخر رازی، محمد بن عمر، الأربعین فی أصول الدین، قاهره، مکتبة الکلیات الأزهریة، 1986 م.

فخر رازی، محمد بن عمر ، المباحث المشرقیة فی علم الالهیات و الطبیعیات، قم، انتشارات بیدار، 1411 ق.

فخر رازی، محمد بن عمر ، المباحث المشرقیه، تحقیق محسن بیدارفر، قم، بیدار، 1411 ق.

فخر رازی، محمد بن عمر ، المحصل، تحقیق از دکتراتای، عمان، دارالرازی، 1411 ق.

فخر رازی، محمد بن عمر ، المطالب العالیه من العلم الالهی، تصحیح سقا احمد حجازی، بیروت، دار الکتاب العربی، 1407 ق.

فخر رازی، محمد بن عمر ، النفس و الروح و شرح قواهما، تحقیق دکتر معصومی، تهران، 1406 ق.

فخر رازی، محمد بن عمر ، شرح الاشارات و التنبیهات، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، 1384.

فخر رازی، محمد بن عمر ، شرح عیون الحکمة، تحقیق محمد حجازی، تهران، موسسة الصادق (ع)، 1373.