بررسی آثار پروژه‌های ملی سدسازی بر توسعه پایدار منطقه‌ای، مطالعه موردی: سد کارون 3، شهرستان ایذه، خوزستان

فصلنامه آب و توسعه پایدار

مقاله 12، دوره 5، شماره 1 - شماره پیاپی 10، شهریور 1397، صفحه 83-92   

نوع مقاله: مقاله علمی- ترویجی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jwsd.v5i1.64304

نویسندگان

علیرضا محمدی^{* 1}؛ طوبی چهارتنگی²

¹دانشگاه محقق اردبیلی

²محقق اردبیلی

چکیده

اجرای پروژه‌های بزرگ سدسازی می‌تواند بر توسعه مناطق جغرافیایی، آثار عمیقی بگذارد که الزاماً مثبت نیستند. از این‌رو، توجه به این مسئله برای کاهش آثار منفی پروژه‌های بزرگ سدسازی و در نظر گرفتن آنها در ارزیابی فایده‌ها و هزینه‌ها، برای سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی‌های بخش آب ضروری است. هدف این پژوهش، سنجش آثار سد کارون 3، بر محیط‌ زیست، جامعه، اقتصاد و کالبد شهرستان ایذه است. این پژوهش، از نوع توصیفی ـ تحلیلی است. قلمرو پژوهش، شهرستان ایذه در استان خوزستان است. جامعه آماری را متخصصان، کارشناسان و افراد آگاه در حوزه توسعه منطقه‌ایِ ساکن در شهرستان ایذه، تشکیل می‌دهند و برای سنجش آثار، روش پرسشگری محقق ساخته، استفاده شده است. حجم نمونه با استفاده از روش کوکران 375 نفر محاسبه شده و پرسشگری به روش تصادفی در دسترس انجام شده است. از آمار مرکزی، آزمون دوجمله‌ای برای شرح، تحلیل و تعیین میزان تأثیرگذاری و رابطه همبستگی بین متغیر مستقل با متغیرهای وابسته استفاده شده است. یافته‌ها نشان می‌دهند که اجرای سد کارون 3 بر مؤلفه محیط ‏زیستی، اجتماعی و اقتصادی، به ترتیب با مقدار 0/77، 0/63 و 0/56همبستگی، آثار منفی برجای گذاشته است. لیکن، آثار سدسازی بر مؤلفه کالبدی با مقدار 0/15، کم بوده است.

کلیدواژه‌ها

پایداری اقتصادی-اجتماعی؛ عمران منطقه‌ای؛ محیط‌زیست

مراجع

ابوالحسنی، ن. و صیادی، م.ح. 1390. اثرات منفی زیست‌محیطی سدسازی و راهکارهای کاهش آن. اولین کنفرانس ملی عمران و توسعه، زیباکنار، ایران.

احمدی‏اوندی، ذ.، بهمئی، س.، سپهوند، ع.ا. و لجم‏اورک مرادی، ع. 1393. ارزیابی تأثیرات اجتماعی و فرهنگی پروژه احداث سد کارون 3 شهرستان ایذه. فصلنامه توسعه اجتماعی (توسعه انسانی سابق)، 3(8): 2752.

اداره منابع طبیعی استان خوزستان، 1395

برک‏پور، ن. و مسنن ‏زاده، ف. 1390. بررسی مقایسه‏ ای سیاست‏ های بهینه‏ سازی مصرف انرژی در حوزه برنامه ‏ریزی کاربری زمین در ایران و انگلیس. فصلنامه علمی- پژوهشی مطالعات شهری، 1: 60-41.

پیرستانی، م.ر. و شفقتی، م. 1388. بررسی اثرات زیست‏ محیطی احداث سد. فصلنامه پژوهشی جغرافیای انسانی، 1(3): 40-50.

پیری، ح. 1390. ارزیابی اثرات زیست‏ محیطی احداث سد چاه نیمه چهارم در زابل. آمایش سرزمین، 3(5): 145-163.

حسینی‏ توسل، م.، کهندل، ا. و مرتضایی ‏فریزهندی، ق. 1386. جلوگیری از اثرات منفی سدسازی و استفاده از فرصت‏ های جدید با بررسی راهکارهای اجرایی در بخش‌های مرتبط با منابع طبیعی (مطالعه موردی سد کارون 3). اولین همایش ملی سد و سازه های هیدرولیکی، کرج، دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج: 12-1.

اداره کل راه و شهرسازی استان خوزستان. 1388. خلاصه گزارش طرح توسعه و عمران (جامع) ایذه. گزارش داخلی: 30-55.

وزارت نیرو. 1384. گزارش دستورالعمل ارزیابی اثرات طرح‏ های سدسازی بر محیط‏ زیست (مرحله تفصیلی). شرکت مدیریت منابع آب ایران، معاونت پژوهش و مطالعات پایه دفتر استانداردها و معیارهای فنی: 1-87.

دانشگاه علم و صنعت ایران، 1381. گزارش ارزیابی اثرات زیست محیطی سد کارون3 و4، تهران.

دفتر کشاورزی اتاق ایران. 1391. اتاق بازرگانی صنایع و معادن ایران. گزارش وضعیت آب خوزستان. جلد 4: 1-32.

رحمتی، ع. ر. 1391. بررسی روند ارزیابی اثرات محیط‏زیستی در ایران چالش‏ ها و راهکارها. مجله محیط‏ زیست و توسعه، 3(5): 15-23.

رحمتی، ع.ر. و نظریان، ا. 1389. آثار اجتماعی و اقتصادی سکونتگاه ‏های مشمول جابجایی ناشی از ایجاد سدها (مطالعه موردی سد گتوند علیا، رودخانه کارون. پژوهش ‏های محیط‌زیست، 2: 53-66.

استانداری خوزستان. 1393. سالنامه آماری استان خوزستان.

سرتیپی‏ پور، م. 1390. نقش و جایگاه انرژی ‏های تجدید پذیر در توسعه و عمران روستایی. فصلنامه علمی پژوهشی انجمن جغرافیای ایران)، 31: 125-148.

سلیم فرگی، ف. 1386. بررسی اثرات زیست‏ محیطی احداث سدها. اولین همایش ملی مدیریت منابع آب اراضی ساحلی. ساری، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری.

فرج ‏زاده، م. و رستم ‏زاده، ع. 1386. ارزیابی اثر سدهای بزرگ در تغییر کاربری اراضی با استفاده از سنجش از راه دور و GIS (مطالعه موردی: سد ستارخان اهر). فصلنامه مدرس علوم انسانی، 11(1): 47-66.

فرهودی، ر.ا. و عبدالهی، م. 1384. ارزیابی فرآیند برنامه ‏ریزی و اثرات منطقه‏ ای طرح‏ های عمرانی ملی (پژوهش موردی سد کارون 3). فصلنامه جغرافیایی سرزمین، 7: 80-98.

قلی‏ نژاد، م. 1393. سدسازی و قوانین و مقررات زیست‌محیطی در ایران. اولین کنگره ملی مهندسی ساخت و ارزیابی پروژه-های عمرانی، گرگان، ایران.

محتشمی، ن.، صالح، ا.، نظری، م.ر. و رفیعی، ح. 1393. ارزیابی آسیب‌های زیست‌محیطی احداث سد البرز در استان مازندران با استفاده از روش آزمون انتخاب. مجله اقتصاد کشاورزی، 8: 127-153.

ملک حسینی، ا. و میرک‌زاده، ع.‌ا. 1394. تحلیل اثرات اجتماعی-اقتصادی سدسازی بر توسعه روستایی (مطالعه موردی سد سلیمانشاه). نشریه علمی پژوهشی جغرافیا و برنامه‌ریزی، 53: 325-351.

میرزایی، ع.، هاشمی، س.ض.، حیدری، ک. و میرزائی، ح. 1390. تأثیرات اجتماعی ساخت سدها بر حوزه تحت تأثیر سد، با بررسی سه سد بزرگ کارون 3، کارون 4 و گتوند علیا. اولین کنفرانس بین‌المللی و سومین کنفرانس ملی سد و نیروگاه‌های برق‌آبی، تهران.

Aguiree I. 2005. Social Investigation of the Communities Affected by Chixoy Dam, Rights Action, Washington, DC. Panel Appraisal, 213: 215-224.

Aledo A., Andreu H.G. and Pinese J. 2015. Using Causal maps to support ex-post assessment of social impacts of dams. Environmental Impact Assessment Review, 55: 84-97

Beck M.W., Classen AH. and Hundt PJ. 2012. Environmental and livelihood impacts of dams’ common lessons across development gradients that challenge sustainability. Enternational Jornal of River Basin Management, 1-20.

Cernea M.M. 2000. Risks, safeguards, and reconstruction: a model for population displacement and Resettlement, in M.M. Cernea and C. McDowell eds, Risks and Reconstruction: Experiences of Resettlers and Refugess, Washington, DC: The World Bank.

Chao J. 2001. Relocation for giant dam inflames Chinese peasantes National Geographic News, May 15.

Gleick P.H. 2008. Three Gorges Dam Project, Yangtze River, China. The Worlds Water 2008-2009. Pp.139-150.

Heydari M., Othman F. and Noori M. 2013. A review of the Environmental Impact of Large Dams in Iran, International Journal of Advancements, civil Structural and Environmental Engineering-IJACSE. Volume1: Lssue1, P 1-4. Social Impacts of Large Dams: The China Case, Lubiao Zhang Chinese Academy of Agricultural Sciences, China, Prepared for Thematic ReviewI.1: Social Impacts of Large Dams Equity and Distributonal Issues, p 1-33.

Hwang S.S., Xi j., Cao Y., Feng X. and Qiao X. 2007. Anticipation and psychological stress and the Three Gorges Dam project, China. Social Science and Medicine, 65(5): 1012-1024.

Kirchherr J. and Charles K. 2016. The Social impacts of dams: A new framework for scholarly analysis, Environmental Impact Assessment Review EIR-06023.No of pages 16.

Maybury-Lewis D. 2003. Development and the Human Rights of Minorities, in Y. Kikuchi, Development Anthropology: Beyond Economics, Manila. New Day Publishers (forthcoming).

Mudzengi BK. 2012. An Assessment of the Socio-Economic Impacts of the Construction of Siya Dam in the Mazungunye Area: Bikita District of Zimbabwe. Journal of Sustainable Development in Africa, 14: 1-17.

McCully P. 1996. Excerpt from Silenced Rivers: The Ecologe and Politics of Large Dams. Zed Books, London.

Tilt B., Braun Y. and Hedaming D. 2008, Social impacts of large dam porogects: A comparison of international case studies and implications for best practice. Journal of Environmental Management, 90: 249-257.

WCD (World Commission on Dams). 2000. Dams and development: a new framework for decision-making. London: Earthscan.

Yan T., Hugo G. and Potter L. 2005. Rural women, displacement and the Three Gorges Projects. Development and Change, 36(4): 711-734.