زمینه های تضعیف یونس بن ظَبیان

علوم قرآن و حدیث

مقاله 8، دوره 51، شماره 2 - شماره پیاپی 103، آذر 1398، صفحه 153-172   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/naqhs.v51i2.55562

نویسندگان

رحیمه شمشیری¹؛ مهدی جلالی^{* 1}؛ محمد کاظم رحمان ستایش²

¹فردوسی مشهد

²دانشگاه قم

چکیده

یونس بن ظَبیان یکی از راویان شیعی متهم به غلوّ در عصر امام صادق (ع) بوده است که در منابع روایی شیعه، نوعاً راوی روایاتی در زمینه عقاید و اخلاق است. رجالیان پیشین او را به سبب غلو، کذب و وضع حدیث تضعیف کرده‌اند و متأخران نیز این تضعیف را پذیرفته‌اند. درباره این راوی گزارش‌های متعارض مدح و ذم نقل شده است. در این مقاله به منظور دریافت اسباب و زمینه‌های صدور حکم رجالی تضعیف یونس بن ظبیان، روایات مدح و ذم او و نیز مرویات وی مورد تحلیل قرار گرفته است. نتیجه این تحلیل‌ها ضعف و ناکافی بودن دلالت روایات مدح و نیز صحت و تصریح یکی از مهم‌ترین روایات مذمت یونس بن ظبیان است. همچنین منشاء اتفاق نظر متقدمان رجالی بر تضعیف یونس بن ظبیان رفتار احتیاط آمیز راویان امام رضا (ع) در مواجهه با روایات یونس بن ظبیان بوده است. عیّاشی، کشّی، ابن غضائری و نجاشی هر یک به پیروی از مشایخ رجالی خود، بر تضعیف یونس بن ظبیان و بی اعتباری روایاتش، حکم داده‌اند.

کلیدواژه‌ها

یونس بن ظبیان؛ روایات مدح و ذم؛ غلو

مراجع

ابن ابی زینب، محمد بن ابراهیم، الغیبة، تهران، نشر صدوق، 1397.

ابن بسطام، عبد الله و حسین، طبّ الأئمة علیهم السلام، تحقیق: محمدمهدی خرسان، قم، دار الشریف الرضی، 1411 ق.

ابن حیون، نعمان بن محمد، دعائم الإسلام، تحقیق: آصف فیضی، قم، مؤسسة آل البیت علیهم السلام، چاپ دوم، 1385.

ابن طاووس، علی بن موسی، فلاح السائل و نجاح المسائل، قم، بوستان کتاب، 1406 ق.

ابن عقده کوفی، احمد بن محمد، فضائل أمیر المؤمنین علیه السلام، تحقیق: عبدالرزاق محمدحسین حرز الدین، قم، دلیل ما، 1424 ق.

ابن غضائری، احمد بن حسین، رجال ابن الغضائری، قم، مؤسسه اسماعیلیان، 1364.

ابن قولویه قمی، جعفر بن محمد، کامل الزیارات، تحقیق: امینی، عبدالحسین، نجف، دار المرتضویة، 1356.

ابن‌بابویه، محمد بن علی، الأمالی، تهران، کتابچی، چاپ ششم، 1376.

ابن‌بابویه، محمد بن علی، الخصال، تصحیح: علی‌اکبر غفاری، قم، جامعه مدرسین، 1362.

ابن‌بابویه، محمد بن علی، ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، قم، دار الشریف الرضی للنشر، چاپ دوم، 1406 ق.

ابن‌بابویه، محمد بن علی، عیون أخبار الرضا علیه السلام، تحقیق: مهدی لاجوردی، نشر جهان، تهران، 1378.

ابن‌بابویه، محمد بن علی، کمال الدین و تمام النعمة، تحقیق: غفاری، علی‌اکبر، اسلامیه، تهران، چاپ دوم، 1395.

آقا نوری، علی، خاستگاه تشیع و پیدایش فرقه‌های شیعه در عصر امامان، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، قم، چاپ سوم، 1390.

برقی، احمد بن محمد، المحاسن، تحقیق: جلال الدین محدث، قم، دار الکتب الإسلامیة، چاپ دوم، 1371.

بهبهانی، محمدباقر بن محمد اکمل، تعلیقة علی منهج المقال، بی‌جا، بی‌تا.

جلالی، مهدی، «روش ابن غضائری در نقد رجال»، مطالعات اسلامی، شماره 65 و 66، 1383، صص 55-87.

حلی، احمد بن ادریس، مستطرفات السرائر، تحقیق: لجنة التحقیق، قم، مؤسسة النشر الإسلامی التابعة لجماعة المدرسین، چاپ دوم، 1411 ق.

حلی، جعفر بن حسن، المعتبر، مدرسة الإمام أمیر المؤمنین (ع)، قم، مؤسسة سید الشهداء (ع)، 1364.

حلی، حسن بن یوسف، رجال العلامة الحلی، قم، دار الذخائر، 1411 ق.

حمیری، عبد الله بن جعفر، قرب الإسناد، قم، مؤسسة آل البیت علیهم السلام، 1413 ق.

خزاز، علی بن محمد، کفایة الأثر فی النصّ علی الأئمة الإثنی عشر، تحقیق: حسینی کوه کمری، عبد اللطیف، قم، بیدار، 1401 ق.

خصیبی، حسین بن حمدان، الهدایة الکبری، بیروت، البلاغ، 1419 ق.

خویی، ابوالقاسم، معجم رجال الحدیث، قم، مرکز نشر آثار شیعه، 1410 ق.

سند، محمد، بحوث فی مبانی (2) الاجتهاد و التقلید فی علم الرجال و اثره فی التراث العقائدی، به قلم شیخ حسن کاشانی و دیگران، بیروت، نشر الامیره، 1432 ق.

شوشتری، محمد تقی، قاموس الرجال، قم، مؤسسة النشر الإسلامی، 1422 ق.

صفار، محمد بن حسن، بصائر الدرجات فی فضائل آل محمّد صلّی الله علیهم، قم، مکتبة آیة الله المرعشی النجفی، چاپ دوم، 1404 ق.

صفری فروشانی، نعمت الله، «حسین بن حمدان خصیبی و کتاب الهدایه الکبری»، طلوع، سال چهارم، شماره 16، 1384، صص 15-46.

طبری، محمد بن جریر، دلائل الإمامة، قم، بعثت، 1413 ق.

طوسی، محمد بن حسن، اختیار معرفه الرجال؛ معروف به رجال الکشی، مشهد، مؤسسه نشر دانشگاه مشهد، 1409 ق.

طوسی، محمد بن حسن، الرجال، نجف، انتشارات حیدریه، 1381.

طوسی، محمد بن حسن، الغیبة، تحقیق: الشیخ عباد الله الطهرانی، الشیخ علی أحمد ناصح، قم، مؤسسة المعارف الإسلامیة، 1411 ق.

طوسی، محمد بن حسن، الفهرست، نجف، انتشارات مرتضویه، بی‌تا.

طوسی، محمد بن حسن، تهذیب الأحکام، تحقیق: حسن موسوی خرسان، تهران، دار الکتب الإسلامیه، 1407 ق.

عیاشی، محمد بن مسعود، التفسیر، تحقیق: سید هاشم رسولی محلاتی، تهران، 1380.

کاظمی، عبدالنبی، تکمله الرجال، تحقیق و تقدیم: سید محمد صادق بحرالعلوم، بی‌جا، انوارالهدی، 1425 ق.

کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، 1407 ق.

گرامی، محمد هادی، «بازشناسی جریان هشام بن حکم در تاریخ متقدم امامیه»، مطالعات تاریخ اسلام، شماره 12، 1391 ب، صص 135-166.

گرامی، محمد هادی، «تطور گفتمان تفویض در سده دوم هجری و طیف مفضل بن عمر»، تاریخ و تمدن اسلامی، شماره 15، 1391 ج، صص 27-58.

گرامی، محمد هادی، نخستین مناسبات فکری تشیع؛ بازخوانی مفهوم غلو در اندیشه جریان‌های متقدم امامی، دانشگاه امام صادق (ع)، تهران، 1391 الف.

مامقانی، عبدالله، تنقیح المقال فی علم الرجال، انتشارات جهان، تهران، بی‌تا.

معارف، مجید، پژوهشی در تاریخ حدیث شیعه، تهران، مؤسسه فرهنگی هنری ضریح، 1374.

مفید، محمد بن محمد، الإختصاص، قم، المؤتمر العالمی لالفیة الشیخ المفید، 1413 ق.

مفید، محمد بن محمد، المزار، تحقیق: محمد باقر ابطحی، کنگره جهانی هزاره شیخ مفید، قم، 1413 ق.

نجاشی، احمد بن علی، رجال النجاشی، به کوشش موسی شبیری زنجانی، قم، انتشارات جامعه مدرسین، 1407 ق.

نمازی شاهرودی، علی، مستدرکات علم رجال الحدیث، تهران، حیدری، 1415 ق.

نوری، حسین بن محمد تقی، خاتمه مستدرک الوسائل، موسسه آل البیت علیهم السلام لاحیاء التراث، قم، 1415 ق.

وبگاه‌های اینترنتی

انصاری، حسن، «از میراث غلات: کتاب طب الائمه منسوب به پسران بسطام»، وبلاگ بررسی‌های تاریخی، بازیابی: 27 آبان 1386. http://ansari.kateban.com/post/1232