بررسی ارث حق خیار زوجه از معاملات زوج

فقه و اصول (Fiqh va uṣūl)

مقاله 3، دوره 47، شماره 4 - شماره پیاپی 103، بهمن 1394، صفحه 73-94   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/fiqh.v47i23.20458

نویسنده

حیدر باقری اصل^*

دانشیار گروه حقوق دانشگاه تبریز

چکیده

یکی از مسائل ارث، ارث حق خیار برای زوجه از معاملات زوج است. متأسفانه حقوق موضوعة ایران نیز به حکم این مسئله تصریح نکرده و تنها در مادة 445 ق.م مقرر داشته است: «هریک از خیارات، بعد از فوت، منتقل به وارث می‌شود»، هرچند اطلاق این حکم مادة مذکور در ارث بردن حق خیار برای زوجه از معاملات زوج است، ولی پذیرش این حکم متعارض با مفاد مادة 946 ق.م است، زیرا ارث خیار از نوع ارث حقوق است و مادة اخیر، اعم از قبل یا بعد از اصلاح 1387، حتی خود اموال غیرمنقول زوج را قابل ارث برای زوجه نمی‌داند، چه بماند حقوق آن‌که اینجا همان خیار باشد. این وضعیت در اقوال فقیهان نیز مشاهده می‌شود، زیرا آنان از یک‌طرف ادعای اجماع بر ارث تمامی خیارات کرده و از طرف دیگر در ارث برخی از خیارات و از جمله ارث حق خیار از معاملات زوج اختلاف نموده‌اند و بدین ترتیب هم در مواد 445 و 946 ق.م و هم در اقوال فقیهان نسبت به ارث حق خیار زوجه از معاملات زوج تعارض پدید آمده است. این تحقیق درصدد حل این تعارض با استناد به حقوق امامیه است.

کلیدواژه‌ها

ارث؛ ارث حق خیار؛ زوجه؛ زوج و معاملات زوج

مراجع

قرآن کریم.

 

ابن بابویه، محمدبن علی، من لایحضره الفقیه، النجف الاشرف، الحیدریة، 1378 ق.

 

ابن زهره، حمزة بن علی، غنیة النزوع الی علمی الاصول و الفروع، تحقیق ابراهیم بهادری، قم، موسسۀ الامام الصادق، الطبعة الاولی، 1417 ق.

 

اعرجی، عبدالمطلب بن محمد، کنز الفوائد، قم، النشر الاسلامیه، الطبعة الاولی، 1416 ق.

 

انصاری، مرتضی بن محمد امین، المکاسب، تنظیم گروه تحقیق آثار شیخ انصاری، قم، مجمع الفکر الاسلامی، الطبعة الاولی [ط.ج]، 1420 ق.

 

انصاری، مرتضی بن محمد امین، فرائد الاصول، تحقیق و تعلیق عبدالله نورانی، قم، موسسة نشر اسلامی، چاپ اول، 1407 ق.

 

آخوند خراسانی، محمد کاظم بن حسین، کفایة الاصول، قم، مؤسسة آل البیت لاحیاء التراث، چاپ اول، 1409 ق.

 

بنی هاشم خمینی، محمدحسن، توضیح المسائل مراجع تقلید، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، 1377

 

حرعاملی، محمدبن حسن، وسائل الشیعة الی تحصیل المسائل الشریعة، تصحیح محمد رازی، بیروت، احیاء دار التراث، 1387 ق.

 

خمینی، روح الله، تحریر الوسیله، نجف، مطبة الآداب، الطبعة الثانیة، 1392 ق.

 

خمینی، روح الله، رسالة عملیه، تهران، دار القرآن الکریم اسماعلیان، بی‌تا.

 

شهید ثانی، زین‌الدین بن علی، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، تعلیق محمد کلانتری، بیروت، دار العالم الاسلامی، بی‌تا.

 

صاحب جواهر، محمد حسن بن باقر، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، تحقیق و تعلیق محمد القوچانی، بیروت، دار الإحیاء التراث العربیۀ، الطبعة السابعة، 1981 م.

 

طباطبائی کربلایی، علی بن محمدعلی، ریاض المسائل فی بیان الحکام بالدلایل، قم، مؤسسة آل البیت، چاپ سنگی، 1404 ق.

 

طوسی، محمدبن حسن، تهذیب الاحکام فی شرح المقنعة، تحقیق سیدمحمدحسن موسوی خراسانی و تصحیح محمد آخوندی، تهران، دار الکتب الاسلامیۀ، الطبعة الرابعة، 1365.

 

عاملی غروی، جواد بن محمد، مفتاح الکرامۀ، تحقیق محمدباقر خالصی، قم، النشر الاسلامی الطابعة لجامعة المدرسین، الطبعة الاولی، 1419 ق.

 

علامه حلّی، حسن بن یوسف، تذکرۀ الفقهاء، قم، المکتبه الرضویۀ لاحیاء التراث الجعفریه، الطبعة الحجریة.

 

علامه حلّی، حسن بن یوسف، قواعد الاحکام فی معرفة الحلال و الحرام، قم، مؤسسة النشر الاسلامی الطابعة لجامعة المدرسین، چاپ اول، 1411 ق.

 

فخرالمحققین، محمد بن حسن، ایضاح الفوائد، قم، مؤسسه مطبوعاتی اسماعیلیان، الطبعة الاولی، 1388 ق.

 

کلینی، محمدبن یعقوب، فروع الکافی، دار التعارف، بیروت، 1401 ق.

 

محقق حلی، جعفر بن حسن، شرائع الاسلام، بیروت، المؤسسة المعارف الاسلامیۀ، الطبعة الاولی، 1415 ق.

 

محقق کرکی، علی بن حسین، جامع المقاصد فی شرح القواعد، قم، تحقیق و نشر مؤسسۀ آل البیت، الطبعة الاولی، 1408 ق.

 

مظفر، محمدرضا، اصول الفقه، قم، نشر دانش اسلامی، چاپ اول، 1405 ق.

 

مقدس اردبیلی، احمد بن محمد، مجمع الفایدۀ و البرهان فی شرح ارشاد الاذهان، تحقیق مجتبی عراقی و علی پناه اشتهاردی و حسین یزدی اصفهانی، النشر الاسلامی الطابعة لجامعة المدرسین، الطبعة الاولی، 1403 ق.

 

نراقی، احمد بن محمد مهدی، مستند الشیعة، تهران، المکتبة المرتضویة، 1369 ق.