بررسی تغییرات مجرای رودخانه ارس با استفاده از روش ترانسکت در طی بازه زمانی 1987 تا 2014 و تأثیر سازه‌های احداثی در اصلاح مسیر رودخانه (از اصلاندوز تا پارس‌آباد)

جغرافیا و مخاطرات محیطی

مقاله 4، دوره 5، شماره 4 - شماره پیاپی 20، بهمن 1395، صفحه 73-89   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/geo.v5i4.56104

نویسندگان

اسد الله حجازی¹؛ مهدی مدیری²؛ مسعود رحیمی^{* 1}؛ ارسلان مهرورز³

¹دانشگاه تبریز

²دانشگاه مالک اشتر

³دانشگاه محقق اردبیلی

چکیده

رودخانه‌ها پدیده‌هایی فعال هستند که دائماً بستر و کناره‌های خود را دستخوش تغییر قرار می‌دهند و همین امر سبب می‌شود که مسیر رودخانه در طول زمان دچار تحولاتی اساسی شود. رودخانه مرزی ارس از جمله پویاترین رودخانه شمال غرب ایران است که جابجایی‌های عرضی چشمگیری را در طول سه دهه گذشته داشته است. در این تحقیق تغییرات مجرای رودخانه ارس در طی 28 سال گذشته با استفاده از روش ترانسکت مورد بررسی قرار گرفت. همچنین با توجه به مرزی بودن رودخانه ارس، مقدار اراضی آزاد شده طی اقدامات اصلاح مسیر رودخانه، محاسبه گردید. نتایج تحقیق نشان داد که میانگین آهنگ جابجایی مجرای رودخانه در طی 28 سال گذشته در حدود4/8 متر در سال بوده است. نتایج همچنین نشان داد که در طی دوره 1987 تا 2000 میلادی، در حدود 594 هکتار و در طی دوره 2000 تا 2014، حدود 275 هکتار به اراضی در دسترس افزوده شده است. اقدامات آنتروپوژنیک مربوط به اصلاح مسیر رودخانه ارس نقش بسیار مهمی در سامان‌دهی این رودخانه داشته است؛ به‌گونه‌ای که از مجموع 869 هکتار اراضی افزوده شده نزدیک 420 هکتار توسط اقدامات اصلاح مسیر شرکت آب منطقه‌ای استان اردبیل آزاد سازی و به خاک ایران افزوده شده است.

کلیدواژه‌ها

جابجایی عرضی؛ آهنگ مهاجرت؛ روش ترانسکت؛ اصلاح مسیر رودخانه؛ رودخانه ارس

مراجع

رضایی مقدم، محمد حسین؛ رجبی، معصومه ؛ دانشفراز، رسول؛ خیری زاده، منصور؛ 1395. پهنه بندی و بررسی اثرات مورفولوژیکی سیلاب‌های رودخانه زرینه رود (از ساری قمیش تا سد نوروزلو). جغرافیا و مخاطرات محیطی. شماره 17. صص 1-19.

رضایی‌مقدم، محمدحسین؛ ثروتی، محمدرضا؛ اصغری سراسکانرود، اصغر؛ 1391. بررسی تغییرات الگوی هندسی رودخانه قزل‌اوزن با استفاده از تحلیل هندسه فراکتال، نشریه علمی- پژوهشی جغرافیا و برنامه‌ریزی (دانشگاه تبریز). سال 16. شماره 40. صص 139-119.

رضائی‌مقدم، محمدحسین؛ پیروزی‌نژاد، نوشین؛ 1393. بررسی تغییرات مجرا و فرسایش کناره‌ای در رودخانه گاماسیاب از سال 1334 تا 1389. نشریه علمی-پژوهشی جغرافیا و برنامه‌ریزی. سال 18. شماره 47. صص 132-109.

شریفی کیا، محمد؛ مال امیری، نعمت؛ 1392. آشکارسازی تغییرات الگوی مکانی رودخانه هیرمند و تحلیل مورفولوژیکی آن. پژوهش‌های ژئومورفولوژی کمّی. شماره 4. صص 160-149.

معاونت برنامه‌ریزی و نظارت راهبردی؛ 1391. راهنمای مطالعات ریخت‌شناسی رودخانه‌ها. نشریه شماره 592.

مهندسین مشاور یکم؛ 1375. مطالعات مرحله اول سازمان دهی سواحل رودخانه ارس. شرکت آب منطقه‌ای استان اردبیل.

یاسی، مهدی؛ 1388. راهنمای طراحی، ساخت و نگهداری آبشکن های رودخانه‌ای. نشریه516 دفتر نظام فنی اجرایی، وزارت نیرو.

یمانی، مجتبی؛ رحیمی، مسعود؛ ویسی، عبدالکریم؛ 1394. مورفومتری و مقایسه تغییرات عرضی رودخانه ارس طی سه دهه اخیر (مطالعه موردی : پایین‌دست سد میل مغان). پژوهش‌های ژئومورفولوژی کمی. شماره 4. صص 89-74.

Abate, M., Nyssen, J., Steenhuis, T. S., Moges, M. M., Tilahun, S. A., Enku, T., & Adgo, E. (2015). Morphological changes of Gumara River channel over 50 years, upper Blue Nile basin, Ethiopia. Journal of Hydrology, 525, 152-164.

Giardino, J. R., & Lee, A. A. (2011). Rates of channel migration on the Brazos river. Submitted to the Texas Water Development Board. Department of Geology & Geophysics, Texas A & M University.

Heo, J., Duc, T. A., Cho, H. S., & Choi, S. U. (2009). Characterization and prediction of meandering channel migration in the GIS environment: A case study of the Sabine River in the USA. Environmental Monitoring and Assessment, 152(1-4), 155-165.

Hossain, M. A., Gan, T. Y., & Baki, A. B. M. (2013). Assessing morphological changes of the Ganges River using satellite images. Quaternary international, 304, 142-155.

Lauer, J. Wesley. (2006). NCED Stream Restoration Toolbox, Channel plan form Statistics. National center for earth-surface dynamics.

Lewin, J., Macklin, M. G., & Newson, M. D. (1988). Regime theory and environmental change irreconcilable concepts? In W. R. White )Ed.), Proceedings of the International Conference on River Regime (pp. 431-445). New York: Wiley.

Magdaleno, F., Yuste, Jose A. Fernandez. (2011). Meander dynamics in a changing river corridor. Geomorphology, 130, 197-207.

Pires-Luiz, C. H., & Maillard, P. (2010). Inferring fluctuations of the aquifer by monitoring the area of small lakes in a Brazilian savanna region using a temporal sequence of 50 Landsat images. ISPRS TC VII Symposium – 100 Years ISPRS, Vienna, Austria, July 5–7, 2010, IAPRS, Vol. XXXVIII, Part 7B. pp. 463-468.

Rapp, R. G. Cygnia and Abbe, Timothy B. (2003). A framework for delineating channel migration zones. Ecology final draft publication.

Rozo, M. G., Nogueira, A. C., & Castro, C. S. (2014). Remote sensing-based analysis of the planform changes in the Upper Amazon River over the period 1986–2006. Journal of South American Earth Sciences, 51, 28-44.

Shields, F., Douglas., Simon, Andrew., Steffen, Lyle, J. (2000). Reservoir effects on downstream river channel migration. Environmental Conservation, 27(1), 54–66.

Xu, H. (2006). Modification of normalized difference water index (NDWI) to enhance open water features in remotely sensed imagery. International Journal of Remote Sensing, 27(14), 3025–3033.

Xu, H. (2007). Extraction of urban built-up land features from Landsat imagery using a thematic-oriented index combination technique. Photogrammetric Engineering & Remote Sensing, 73(12), 1381-1391.