همه تا درِ آز رفته فراز (یک معنی ناشناختۀ آز در داستان رستم و سهراب)

جستارهای نوین ادبی

مقاله 5، دوره 44، شماره 3 - شماره پیاپی 174، آبان 1390، صفحه 101-111   

نوع مقاله: مقالۀ پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jls.v44i3.12651

نویسنده

ابوالفضل خطیبی^*

فرهنگستان زبان و ادب فارسی

چکیده

بیت: «همه تا در آز رفته فراز/ به کس بر نشد این در راز باز» در مقدّمۀ داستان رستم و سهراب یکی از ابیات دشوار و بحث انگیز شاهنامه است. دربارۀ معنای این بیت و ترکیب «درِ آز» در آن تاکنون چند پیشنهاد مختلف مطرح شده است؛ از جمله: آز به معنای مرگ، آز در معنی افزون خواهی، درِ آز به معنی بالاترین حدّ زیاده جوییِ انسان برای آگاهی از راز مرگ و چیرگی بر آن. نگارنده به استناد قراینی، معنای «نیاز، احتیاج، آرزو و به طور کلّی خواست طبیعی آدمی» را برای «آز» پیشنهاد و بیت مورد بحث را این‌گونه معنا کرده است: همۀ آدمیان نیازهای طبیعی چون خوردن و آشامیدن و آمیزش جنسی و آرزوهای مختلف دارند که لازمۀ زندگیِ این جهانی است. چون زندگی طبیعی آدمی با ویژگی‌های خاصّ خود با مرگ- که آن نیز قواعد ویژۀ خود را دارد- در تضاد است، درِ رازِ مرگ بر انسان گشوده نخواهد شد.

کلیدواژه‌ها

: داستان رستم و سهراب؛ مقدّمه؛ آز؛ نیاز و خواست طبیعیِ آدمی