مروری بر کاربرد مفهوم نامتناهی بالفعل در برهان جهان‌شناختی کلامی

جستارهایی در فلسفه و کلام

مقاله 4، دوره 51، شماره 1 - شماره پیاپی 102، شهریور 1398، صفحه 73-96   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/philosophy.v51i1.67053

نویسندگان

فرح رامین^* ؛ فایزه حقی

دانشگاه قم

چکیده

یکی از موضوعاتی که ریاضیات و فلسفه را به یکدیگر پیوند داده است، مسئله «بعد نامتناهی» است. ویلیام کریگ، فیلسوف و متکلم آمریکایی سعی کرده است، با توسل به ریاضیات، عدم تحقق حوادث نامتناهی در عالم و حدوث زمانی جهان را اثبات نماید. وی نام برهان خود را برهان جهان‌شناختی کلامی می‌گذارد و در تقریر آن از برهان حدوث غزالی بهره می‌جوید. هدف این مقاله، بررسی یکی از دلایل فلسفی کریگ در اثبات مقدمه دوم این برهان در پی پاسخ‌گویی به این سؤال است: آیا این دلیل فلسفی- ریاضی کارایی لازم را در جهت اثبات حدوث زمانی عالم دارد؟ تحقیق حاضر با رویکردی توصیفی-انتقادی، دلیل اول از مقدمه دوم برهان کریگ را که دربردارنده مباحث نامتناهی بالفعل و نظریه مجموعه‌ها است، تبیین و سپس با تکیه بر آرای متفکران اسلامی ارزیابی می‌کند.
یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که اثبات حدوث زمانی عالم از طریق عدم امکان سیر قهقرایی رویدادهای جهان، شرایط تسلسل محال را ندارد و نمی‌توان نامتناهی بودن آن را انکار کرد و از آن‌جا که عدد را نمی‌توان به مجموعه نامتناهی نسبت داد؛ سخن از تعداد اعضای یک مجموعه نامتناهی، معنایی ندارد و از فرض وجود بعد نامتناهی ـ حتی نامتناهی بالفعل ـ تناقضی حاصل نمی‌آید و به همین دلیل، اغلب فلاسفه اسلامی، حدوث زمانی عالم را نپذیرفته‌اند.

کلیدواژه‌ها

برهان جهان شناختی کلامی؛ ویلیام کریگ؛ نامتناهی؛ حدوث

مراجع

ادواردز، پل، براهین اثبات وجود خدا در فلسفه غرب، قم: دفتر تبلیغات اسلامی، 1371.

امید، مسعود، درآمدی بر فلسفه ریاضی دیدگاه‌ها و برهان‌ها، تبریز: یاس نبی، 1381.

ایوز، هاورد ویتلی، آشنایی با تاریخ ریاضیات، مترجم: محمدقاسم وحیدی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی، چاپ دوم 1372.

بارکر، استیفن، فلسفه ریاضی، ترجمه احمد بیرشک، تهران: شرکت سهامی انتشارات خوارزمی، 1394.

تی. لین، شورینگ؛ و فنگ. لین، یو، نظریه مجموعه‌ها و کاربردهای آن، ترجمه عمید رسولیان، تهران: مرکز نشر دانشگاهی، 1368.

دیویس، فیلیپ، و هرش، روبی، «مقاله تجربه ریاضی»، ترجمه: رضا کرمی، مجله نشر ریاضی، سال 4، ش 1 و 2،1370، صص 21-31.

زارع، روزبه، «بررسی برهان کیهان‌شناختی کلامی از منظر حکمت متعالیه»، جستارهای فلسفه دین، دوره 2، شماره 3، پاییز و زمستان 1392، صص 37-57.

شیروانی، علی، ترجمه و شرح نهایه الحکمه علامه طباطبایی، قم: بوستان کتاب، چاپ دهم، 1389.

طباطبایی، محمدحسین، آغاز فلسفه – ترجمه بدایة الحکمة، مترجم: محمدعلی گرامی، به کوشش هادی خسروشاهی، قم: بوستان کتاب، چاپ اول، 1387.

طباطبایی، محمدحسین، نهایه الحکمه، تصحیح و تعلیق عباس علی زارعی سبزواری، قم: موسسه النشر الاسلامی، 1417 ق.

غزالی، محمد بن محمد، تهافت الفلاسفه، تحقیق سلیمان دنیا، تهران: شمس تبریزی، 1382.

فعالی، محمدتقی، درآمدی بر معرفت شناسی دینی و معاصر، قم: معارف، 1379.

کارناپ، رودولف و دیگران، فلسفه ریاضی، نظارت و مقدمه: حسین ضیایی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی، 1359.

مصباح یزدی، محمدتقی، آموزش فلسفه، تهران: مرکز تبلیغات اسلامی، 1389.

مصباح یزدی، محمدتقی، شرح الهیات شفا (مشکات)، تحقیق و نگارش محمدباقر ملکیان، قم: موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره)، مرکز انتشارات، 1386.

مصلحیان، محمد صال، فلسفه ریاضی (کلاسیک، مدرن، پست مدرن)، مشهد: انتشارات واژگان خرد، 1384.

Craig, W.L. "The kalam cosmological argument"; in The Blackwell Companion to Natural Theology, first published, London: The Macmillan Press LTD, 2009.

Craig, W.L & Smith, Theism, Atheism and Big Bang Cosmology, USA: Oxford university Press, 1995.