سیر تکوین نظریه خلع درفقه امامیه

فقه و اصول (Fiqh va uṣūl)

مقاله 3، دوره 48، شماره 1 - شماره پیاپی 104، اردیبهشت 1395، صفحه 151-173   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/fiqh.v48i24.32046

نویسنده

مریم السادات محقق^*

استادیار دانشگاه امام صادق پردیس خواهران

چکیده

دراین نوشتار سعی شده، با نگرشی دقیق به روند تاریخی «خلع» در دو فراز قبل از اسلام در عربستان و بعد از اسلام، چگونگی آفرینش نظریه‌های پی‌درپی و تکوین «نهاد خلع» به شکل کنونی را که پشتوانه قانون‌گذاری ایران قرارگرفته، به دست آوریم.
در ضمن بیان دیدگاه‌های فقها به دو جریان فکری در حوزه‌ی انحلال نکاح از ناحیه زوجه برخوردیم که نشانگر جرقه‌ی فکر جدیدی در این نهاد حقوقی و فاصله‌گیری از نظرگاه فقهای متقدم (ابن بابویه، شیخ صدوق، سید مرتضی) بود.
اولین فکر با عنوان «وجوب خلع»، توسط ابوالصلاح حلبی پایه‌گذاری و توسط علامه حلی مستدل گردید، اما دیدگاه‌های آنان در این زمینه مجرای جریان انحرافی شد و «خلع» از ابتدای این دوره به پیروی از سلار، از اقسام طلاق و از جانب زوج قرار گرفت و مبدع ایده دوم با نام «خلع معوض» شهید ثانی و سپس میرزای قمی بود، پس از استخراج این دو نظریه، به نظر می‌رسد می‌توان، با الهام از دیدگاه فقهای متقدم، در «نهاد خلع کنونی» بازنگری کرده و نظریه‌ی نوینی را پایه‌گذاری کرد.

کلیدواژه‌ها

طلاق؛ خلع؛ خلع واجب؛ خلع معوض

مراجع

قرآن کریم.

 

ابن ادریس، محمد بن احمد، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، قم: مؤسسه النشر الإسلامی التابعه لجماعه المدرسین، چاپ دوم،1410 ق.

 

ابن بابویه، محمد بن علی، المقنع، قم: مؤسسه الإمام الهادی (ع)، 1415 ق.

 

ابن بابویه، محمد بن علی، فقه الرضا، مشهد المقدسه: المؤتمر العالمی للإمام الرضا (ع)، 1406 ق.

 

ابن بابویه، محمد بن علی، من لایحضره الفقیه، بیروت: دارالاذباء، 1405 ق.

 

ابن براج، عبدالعزیز بن نحریر، المهذب، قم المشرفه: مؤسسة النشر الإسلامی التابعة لجماعة المدرسین، 1406 ق.

 

ابن براج، عبدالعزیز بن نحریر، جواهر الفقه، قم المشرفة: مؤسسة النشر الإسلامی التابعة لجماعة المدرسین، چاپ اول، 1411 ق.

 

ابن حمزه، محمد بن علی، الوسیلة الی نیل الفضیله، قم: مطبعه الخیام، منشورات مکتبة آیة‌الله المرعشی النجفی، 1408 ق.

 

ابن حیون، نعمان بن محمد، الدعائم الاسلام و تأویل الدعائم، تحقیق محمد حسن الاعظمی، قاهره: دارالمعارف 1914 م.

 

ابن زهره، حمزه بن علی، غنیة النزوع، قم: اعتماد، چاپ اول، 1417 ق.

 

ابن منظور، محمدبن مکرم، لسان‌العرب، قم: نشر ادب الحوزه، 1405 ق.

 

ابوالصلاح حلبی، تقی بن نجم، الکافی فی الفقه، اصفهان: مکتبة الإمام أمیرالمؤمنین علی (ع) ، 1400 ق.

 

پیشوایی، مهدی، «تاریخ در آینه پژوهش»، مجله تاریخ در آینه پژوهش، سال هفتم، سال 1389، ش 3.

 

جوهری، اسماعیل بن حماد، الصحاح تاج اللغة و صحاح العربیة، بیروت: دارالعلم للملایین، 1956 م.

 

حکمت نیا و همکاران، فلسفه حقوق خانواده، تهران: روابط عمومی شورای فرهنگی اجتماعی زنان، 1386.

 

خمینی، روح الله، تحریرالوسیله، قم: مؤسسه دارالعلم، چاپ اول، بی‌تا.

 

ربانی، محمد حسن، فقه و فقهای امامیه در گذر زمان، شرکت چاپ و نشر بین‌الملل، 1386.

 

روحانی، محمد صادق، فقه الصادق، قم: موسسه دار الکتاب، چاپ سوم، 1412 ق.

 

شبیر خاقانی، محمد محمد طاهر، الزواج و الطلاق فی رسالات السماء، بی‌جا، بی‌نا، 1400 ق.

 

شکری الالوسی، محمود، بلوغ الارب فی معرفة احوال العرب، قاهره: دارالمکتبه الطیب، چاپ سوم 1343 ق.

 

شهید ثانی، زین‌الدین بن علی، مسالک‌الافهام الی تنقیح شرایع‌الاسلام، قم: مؤسسه المعارف الاسلامیه، دارالهدی للطباعه و النشر، 1414 ق.

 

صاحب جواهر، محمد حسن بن باقر، جواهر الکلام، تهران: مکتب الاسلامیه، بی تا، چاپ ششم.

 

صانعی، یوسف، فقه و زندگی. قم: انتشارات ثقلین، 1386.

 

طریحی، فخرالدین بن محمد، مجمع ‌البحرین، قم: مؤسسه تحقیقات و نشر معارف اهل بیت، 1416 ق.

 

طوسی، محمد بن حسن، الخلاف، قم المشرفه: مطبعة مؤسسة النشر الإسلامی التابعة لجماعة المدرسین، 1407 ق.

 

طوسی، محمد بن حسن، المبسوط فی الفقه الامامیه، طهران: المطبعة الحیدریة، المکتبة المرتضویة، چاپ دوم، 1388 .

 

طوسی، محمد بن حسن، تهذیب‌الاحکام، نجف: افست بیروت، با تصحیح حسن موسوی خرسان، 1958 م.

 

علامه حلی، حسن بن یوسف، مختلف الشیعه فی احکام الشریعه، مرکز الابحاث و الدراسات الاسلامیه، احیاء التراث الاسلامی، 1411 ق.

 

علم‌الهدی، علی بن حسین، مسائل الناصریات، مؤسسه الهدی، مرکز البحوث و الدراسات العلمیه، 1417-1997 م.

 

علی، جواد، المفصل فی تاریخ العرب قبل الاسلام، بیروت: دارالعلم للملایین، چاپ دوم، 1970 م.

 

قابل، احمد، «شریعت عقلانی» سایت شخصی.

 

کحاله، عمررضا، الطلاق، سوریه: مؤسسه الرساله، 1977 م.

 

کلینی، محمدبن یعقوب، الفروع من الکافی، تهران: دارالکتاب الاسلامیه، 1367.

 

محقق حلی، جعفربن حسن، المختصر النافع، طهران: مؤسسة البعثة، چاپ دوم، 1402 ق.

 

محقق حلی، جعفربن حسن، شرائع الإسلام، طهران: انتشارات استقلال، 1409 ق.

 

محقق داماد، مصطفی، اصول فقه. تهران: انتشارات مرکز نشر علوم اسلامی، 1386.

 

مرتضی زبیدی، محمد بن محمد، تاج العروس من جواهر القاموس، بیروت: دارالفکر، 1994 م.

 

معرفت، محمدهادی، «زن در نگاه قرآن و در فرهنگ زمان نزول وحی» بخش دوم، ترجمه حسن حکیم باشی، مجله پژوهش‌های قرآنی، ویژه زن در قرآن 2، پاییز و زمستان 1380، شماره 27 و 28.

 

مفید، محمد بن محمد، احکام النساء، بیروت: دارالمفید للطباعة والنشر و التوزیع، 1414-1993 م.

 

مفید، محمد بن محمد، المقنعه، قم المشرفه: مؤسسه النشر الإسلامی التابعه لجماعه المدرسین، 1410 ق.

 

میرزای قمی، ابوالقاسم بن محمدحسن، رسائل میرزای قمی، قم: مرکز چاپ و نشر دفتر تبلیغات اسلامی، تحقیق مکتبه الاعلام الاسلامیه، 1385.

 

هلالی، تقی الدین، احکام الخلع فی الاسلام، بیروت: دارالفکر العربی، چاپ دوم، 1377 ق.

 

واحدی، قدرت‌الله، مطالعه تطبیقی درباره سیستم‌های حقوقی، انتشارات آسیا، 1347.

 

وافی، علی عبدالواحد، الاسره و المجتمع، مصر: دارالاحیاءالکتب العربیه، چاپ چهارم، 1958 م.