بازخوانی حکم فقهی شرکت در نماز جماعت مخالفان و اقتدا به آنان با رویکرد ویژه به دیدگاه امام خمینی (ره)

فقه و اصول (Fiqh va uṣūl)

مقاله 5، دوره 48، شماره 2 - شماره پیاپی 105، مرداد 1395، صفحه 137-158   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/fiqh.v48i25.30404

نویسندگان

سید مهدی مرویان حسینی^{* 1}؛ محمد تقی فخلعی²؛ اکبر احمدپور³

¹دانشجوی دورۀ دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه فردوسی مشهد

²استاد دانشگاه فردوسی مشهد

³استادیار دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

بخش قابل توجهی از گزاره‌های موجود در ابواب مختلف فقه شیعی مبین وظیفة عملی مکلفان نسبت به مخالفان مذهبی است. مقصود از مخالفان مذهبی در معنای عام آن تمام افرادی‌اند که از نظر عقیدتی، اعتقادی جز باور شیعة اثناعشری دارند. در این میان اهل سنت به عنوان گروه عمده‌ای از مخالفان مذهبی امامیه در لسان فقهای شیعی به طور خاص مخالف نام گرفته‌اند. یکی از مهم‌ترین، بحث‌انگیزترین و در عین حال پرکاربردترین گزاره‌های فقهی مربوط به مخالفان در باب عبادات، مسئلة شرکت در نماز جماعت و اقتدا به ایشان است. تمام فقهای امامیه حکم اولیۀ شرکت در جماعت مخالفان و اقتدا به آنان را منع و عدم جواز دانسته‌اند. اما در مقام بیان حکم ثانویه میان ایشان اتفاق نظر نیست. برخی فقط قائل به جواز شرکت در جماعت مخالفان و همراهی با آنان در صورت تحقق شرایط خاص‌اند. در حالیکه برخی دیگر مثل امام خمینی و شاگردان مکتب فقهی ایشان افزون بر جواز شرکت، اقتدا به مخالفان را هم جایز دانسته‌اند.
در این مقاله ضمن بازخوانی اقوال و آرای فقهی دربارۀ این مسئله، به بررسی ادلۀ فقها در حکم اولیه و ثانویه پرداخته شده، دیدگاه و نظریۀ مختار دربارۀ کیفیت حضور در جماعت مخالفان در شرایط خاص، با رویکرد ویژه به دیدگاه امام خمینی بیان شده است.

کلیدواژه‌ها

مخالفان؛ نماز جماعت؛ اقتدا به اهل سنت؛ دیدگاه امام خمینی

مراجع

قرآن کریم.

 

ابن ادریس، محمد بن احمد، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، 1410 ق.

 

ابن بابویه، علی بن حسین، مجموعه فتاوی ابن بابویه، جمع و تحقیق: عبد الرحیم بروجردی و علی‌پناه اشتهاردی، قم، چاپ اول، 1406 ق.

 

ابن بابویه، محمد بن علی، من لا یحضره الفقیه، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، 1413 ق.

 

ابن غضائری، احمد بن حسین، کتاب الضعفا (رجال)، قم، موسسه اسماعیلیان، چاپ دوم، 1406 ق.

 

ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، بیروت، دار صادر، چاپ سوم، 1414 ق.

 

اشتهاردی، علی پناه، مدارک العروة، تهران، دار الاسوه، چاپ اول، 1417 ق.

 

اصفهانی، محمد حسین، صلاة الجماعه، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، 1409 ق.

 

انصاری، مرتضی بن محمد امین، رسائل فقهیه، قم، کنگره بزرگداشت شیخ اعظم انصاری، چاپ اول، 1414 ق.

 

انصاری، مرتضی بن محمد امین، کتاب الصلاه، قم، کنگره بزرگداشت شیخ اعظم انصاری، چاپ اول، 1415 ق.

 

بحرانی، یوسف بن احمد، الحدائق الناضرة فی احکام العترة الطاهرة، تحقیق: محمد تقی ایروانی ـ سید عبد الرزاق مقرم، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، 1405 ق.

 

بهجت، محمد تقی، جامع المسائل، قم، بی‌نا، بی‌تا.

 

حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعة، قم، مؤسسه آل البیت، چاپ اول، 1409 ق.

 

حکیم، محسن، مستمسک العروة الوثقی، مؤسسة دار التفسیر، چاپ اول، 1416 ق.

 

حکیم، محسن، منهاج الصالحین، تعلیق: سید محمد باقر صدر، بیروت، دار التعارف للمطبوعات، چاپ اول، 1410 ق.

 

خامنه‌ای، علی، اجوبة الاستفتائات، بیروت، الدار الاسلامیة، چاپ سوم، 1420 ق.

 

خمینی، روح الله، الرسائل العشر، قم، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، چاپ اول، 1420 ق.

 

خمینی، روح الله ، الرسائل، بی‌جا، بی‌نا، بی‌تا.

 

خمینی، روح الله ، تحریر الوسیلة، قم، مؤسسه دار العلم، بی‌تا.

 

خمینی، روح الله ، توضیح المسائل (محشی)، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ هشتم، 1424 ق.

 

خمینی، روح الله، مناسک حج (محشی)، تهران، نشر مشعر، چاپ چهارم، 1416 ق.

 

خویی، ابوالقاسم، التنقیح فی شرح العروة الوثقی، تقریر: علی غروی، بی‌جا، بی‌نا، بی‌تا.

 

خویی، ابوالقاسم، منهاج الصالحین، قم، مدینه العلم، 1410 ق.

 

روحانی، محمدصادق، فقه الصادق، مدرسة الامام الصادق، چاپ سوم، 1412 ق.

 

زمخشری، محمود بن عمر، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، بیروت، دار الکتاب العربی، چاپ سوم، 1407 ق.

 

سبزواری، عبدالاعلی، مهذب الاحکام فی بیان الحلال و الحرام، قم، دفتر آیت الله سبزواری، چاپ چهارم، 1413 ق.

 

شهید اول، محمد بن مکی، البیان، تحقیق: شیخ محمد حسون، قم، محقق، 1412 ق.

 

شهید اول، محمد بن مکی، ذکری الشیعة فی احکام الشریعة، بی‌جا، بی‌نا، بی‌تا.

 

شهید ثانی، زین الدین بن علی، رسائل الشهید الثانی، تحقیق: رضا مختاری ـ حسین شفیعی، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ اول، 1421 ق.

 

شهید ثانی، زین الدین بن علی، روض الجنان فی شرح ارشاد الاذهان، بی‌جا، بی‌نا، بی‌تا.

 

صاحب جواهر، محمد حسن بن باقر، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، تحقیق و تصحیح: عباس قوچانی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ هفتم، بی‌تا.

 

طباطبایی، محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ پنجم، 1417 ق.

 

طباطبائی کربلایی، علی بن محمدعلی، ریاض المسائل فی تحقیق الاحکام بالدلائل، تحقیق: محمد بهره‌مند ـ محسن قدیری ـ کریم انصاری ـ علی مروارید، قم، مؤسسة آل البیت، چاپ اول، 1418 ق.

 

طوسی، محمد بن حسن، الخلاف، تحقیق: علی خراسانی ـ سید جواد شهرستانی ـ مهدی طه نجف ـ مجتبی عراقی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، 1407 ق.

 

طوسی، محمد بن حسن، الفهرست، نجف، المکتبة المرتضویة، بی‌تا.

 

طوسی، محمد بن حسن، المبسوط فی فقه الامامیة، تحقیق: سید محمد تقی کشفی، تهران، المکتبة المرتضویة لاحیاء الآثار الجعفریة، چاپ سوم، 1387.

 

طوسی، محمد بن حسن، النهایة فی مجرد الفقه و الفتاوی، بیروت، دار الکتاب العربی، بی‌تا.

 

طوسی، محمد بن حسن، تهذیب الاحکام، تهران، دار الکتب الاسلامیة، چاپ چهارم، 1407 ق.

 

عاملی، محمد بن علی، مدارک الاحکام فی شرح عبادات شرائع الاسلام، بیروت، مؤسسه آل البیت، چاپ اول، 1411 ق.

 

عاملی غروی، جواد بن محمد، مفتاح الکرامة فی شرح قواعد العلامة، تحقیق: محمد باقر خالصی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، 1419 ق.

 

علامه حلی، حسن بن یوسف، تذکرة الفقها، قم، مؤسسة آل البیت، بی‌تا.

 

علامه حلی، حسن بن یوسف ، منتهی المطلب فی تحقیق المذهب، مشهد، مجمع البحوث الاسلامیة، چاپ اول، 1412 ق.

 

عیاشی، محمد بن مسعود، کتاب التفسیر، تهران، چاپخانه علمیه، 1380.

 

فخر رازی، محمد بن عمر، مفاتیح الغیب، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ سوم، 1420 ق.

 

فیومی، احمد بن محمد، المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر، بی‌جا، بی‌نا، بی‌تا.

 

قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر قمی، قم، دار الکتاب، چاپ چهارم، 1367.

 

کاشف‌الغطاء، جعفر بن خضر، کشف الغطاء عن مبهمات الشریعة الغرا، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، بی‌تا.

 

کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، دار الکتب الاسلامیة، چاپ چهارم، 1417 ق.

 

گلپایگانی، محمد رضا، هدایة العباد، تحقیق: علی ثابتی همدانی ـ علی نیری همدانی، قم، دار القرآن الکریم، چاپ اول، 1413 ق.

 

مجلسی، محمد تقی بن مقصود علی، روضة المتقین فی شرح من لا یحضره الفقیه، قم، مؤسسه فرهنگی اسلامی کوشانبور، چاپ دوم، 1406 ق.

 

محقق حلی، جعفر بن حسن، المعتبر فی شرح المختصر، قم، مؤسسة سید الشهداء، چاپ اول، 1407 ق.

 

محقق حلی، جعفر بن حسن، شرائع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، قم، مؤسسه اسماعیلیان، چاپ دوم، 1408 ق.

 

محقق سبزواری، محمدباقر بن محمدمؤمن، ذخیرة المعاد فی شرح الارشاد، بی‌جا، بی‌نا، بی‌تا.

 

محقق سبزواری، محمدباقر بن محمدمؤمن، کفایة الاحکام، بی‌جا، بی‌نا، بی‌تا.

 

مقدس اردبیلی، محمد بن احمد، مجمع الفائدة و البرهان، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، 1403 ق.

 

مکارم شیرازی، ناصر، القواعد الفقهیة، مدرسه امام امیرالمؤمنین، چاپ سوم، 1411 ق.

 

موسوی خوانساری، احمد، جامع المدارک فی شرح مختصر النافع، تحقیق: علی اکبر غفاری، قم، مؤسسه اسماعیلیان، چاپ دوم، 1405 ق.

 

میرزای قمی، ابوالقاسم، مناهج الاحکام، بی‌جا، بی‌نا، بی‌تا.

 

نجاشی، احمد بن علی، فهرست اسماء مصنفی الشیعه (رجال)، تحقیق: سید موسی شبیری زنجانی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1407 ق.

 

نراقی، احمد بن محمد مهدی، مستند الشیعة فی احکام الشریعة، قم، مؤسسه آل البیت، چاپ اول، 1415 ق.

 

یزدی، محمد کاظم بن عبدالعظیم، العروة الوثقی، بیروت، مؤسسه الاعلمی للمطبوعات، چاپ دوم، 1419 ق.